Sarrança

Era prononciacion qu'ei [sa'rransɔ]. Eras fòrmas ancianas que son Sarrancia, en 1345, Sarrance en 1364, Sarransce en 1396, Sarranse en 1450, Sarrance (mapa de Cassini, ara fin deth sègla XVIIIau) ^[2].

Dauzat e Rostaing qu'explican Sarrança, benlhèu per un mot bas latin serrare, « barrar » e sufixe -antia, nom motivat per ua sarrada, un sarrat, un estret ^[3].

Miquèu Grosclaude qu'accèpta la proposicion de Dauzat e Rostaing. Lo latin classic sera, « barradura, sisclet, varrolh », que donè serare (atestat ath sègle XIV), alterat en serrare, benlhèu devath era influéncia de ferrum. Eth sufixe latin -antia qu'ei utilizat peu resultat d'ua accion^[2]. Era vath que s'estreteish ath nòrd deth borg.

Per Delamarre, eth nom qu'ei celtic o que pòt estar celtic : era proprietat de *Sarrantios (nom de persona Sarrant(i)os, « dalhaire » ^[4]. Mès eth nom qu'ei inatestat e eths dalhaires non son, normaument, los mèstes deras villas.

Vila bearnesa de la Vath d'Aspa e lòc famós de romiatge vodat a la Verge. Qu'ei tanben lo lòc on e's'escad la narracion de l'Eptameron de Margarida de Navarra puishque los personatges que son embarrats a Sarrança per'mor de la creishuda de las aigas e que's hican, per passar los temps, a contà's las istòrias amassadas dens l'òbra .

 

A l'origina de la veneracion de la Verge de Sarrança que's conta qu'un pastor e miava un buèu a péisher au ras deu gave. L'animau que desapareishèva e que tornavan cada còps mei bèth qu'avans. Lo pastor que's decidè a seguí'u e que'u vedó prosternat au ras d'ua pèira grana. Un pescador tanben que vedó aquò e los dus que s'apropièn e que trobèn dens l'aiga deu gave ua estatua de la Verge. Los hidèus, lo curat de Bedós, l'evesque d'Auloron e los teologians aperats per eth que constatèn lo miracle en bèth véder lo buèu a tornar agenolhà's.

 

L'evesque que decidí de botar l'estatua dehens la catedrau d'Auloron. L'endedia, totun, n'i èra pas mei. Qu'èra tornada a son lòc purmèr. Alavetz, acceptant lo messatge aparent de la Verge, l'evesque que hasó bastir un orator en aqueth lòc e ua glèisa a Sarrança. Adarron, uns profanators que panèn l'estatua e que la getèn deu pont de Sarrança, mes l'estatua que'us espaventè en tot pujar soleta a contra briu per tornar un còp mei suu son autar.

A l'entorn de l'an 1340, los prèstes premontrés que s'encarguèn deu culte de la Verge a Sarrança. Sarrança que vadó un centre màger de romiatge. Ua bula deu Papa Eugèni IV que domandè ajudas e aumòinas per bastir un santuari vodat a la Verge en lo lòc de Sarrança. Que vadó abadia.

Los reis de Navarra e d'Aragon e lo senhor de Bearn que s'i amassèn en i deishant ofrandas. Atau, chic a chic, las riquessas que s'apielèn a l'entorn deu santuari.

Lo rei de França Loís XI, que viengó en romiatge en 1465, e que domandè au son escuder, que, davant l'estatua de la Verge, e capviresse l'espada qui tieneva tostemps quilhada en reiau preséncia.

Margalida de Navarra, de segur, que hasó tanben lo romiatge. Hicat devath la proteccion deu son marit, Enric de Labrit, Rei de Navarra (ajòu deu Noste Enric) en 1527 lo santuri qu'èra au som de la soa glòria. Mes los maus temps que s'apropiavan.

Los partisans reformats de Joana de Labrit que destrusín Sarrança en bèth cremar l'abadia e en massacrant los monges. Un monge, Lompageu, totun, que s'emportè l'estatua en Espanha. Quan Enric III de Navarra e IV de França e tornè lo dret de practicar lo catolicisme, Lompageu be tornè a Sarrança dab l'estatua. Los premontrés que tornèn tanben, los romius que hen çò medish e los miracles dan eths. En 1675 la glèisa qu'èra tornada bastir e consacrada. Lo romiatge a Sarrança que vadó tan important com abans pendant los sègles XVIIau e XVIIIau. Los Contes de Gasconha, gessits d'ua tradicion orala anteriora a la devocion de Lorda qui coneishem uèi lo dia, mencionan Sarrança com lo lòc de romiatge per antonomàsia.

 

La Revolucion que ho lo segond drama de Sarrança. Los monges que huegèn e l'estatua que ho esconuda a Bedós peu curat. La glèisa n'èra pas mei qu'ua roeina. Los prèstes de Bètharram que tribalhèn a tornar quilhar lo santuari. La glèisa restaurada que ho oficialament inaugurada en 1891.

Uèi lo Santuari qu'ei en l'estat qui l'a deishat era darrèra reconstruccion per eth arquitecte M. Mondet ara fin deth sègle XIX. Qu'ei un lòc d'inspiracion barròca (com Bètharram) dab era originalitat de muishar un campaner octogonau caperat per ua copòla. Suus costats de la glèisa que i a duas caperòtas vodadas a Sent Norbert (fondator deths premontrés) e Sant Martin. Fin finala que cau mentàver eth claustre.

• Pelisson, Henri. Nòste Dame de Sarrance. Auloron : Marque, 1898.

Òbra en occitan biarnés vodada a Sarrança purmèr prètz (lo virasolelh vermelh) aus Jòcs Floraus de Tolosa, 1898.

• Poey, l'abbé. Notre-Dame de Sarrance. Sarrança : 1893.

•  
  Lòc on ho trobada l'estatua.
•  
  Capera de Sent Martin.
•  
  Verge.
•  
  Representacion barròca deu Bueu.
•  
  Representacion barròca deu pescador.
•  
  Capera de Sent Norbert.
•  
  Clastre.
•  
  Verge.

• Comunas deus Pirenèus Atlantics

1. ↑ Toponimia Occitana (Institut d'Estudis Occitans) : IEO_BdTopoc : http://bdtopoc.org
2. ↑ ^2,0 et ^2,1 Michel Grosclaude, Dictionnaire toponymique des communes du Béarn, Escòla Gaston Febus, 1991, p. 46
3. ↑ Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 644
4. ↑ Xavier Delamarre, Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne, ed. Errance, 2012, p. 229, 306 e 364

Etapa precedenta Escòt Romavatge de Sant Jacme de Compostèla Via Tolosana Etapa seguenta Acós

•   Portau de Bearn