Ax

Ax se situa dins los Pirenèus foishencs, a una altitud mejana de 720 mètres, al confluent d'Orièja, d'Arièja e de Lausa. Sa posicion geografica particulara, a la termièra d'Andòrra e a un trentenat de quilomètres de la frontièra amb l'estat espanhòl, ne faguèt una tèrra de passatge essenciala dins las migracions e relacions occitanocatalanas.

 

Comunas confrontantas de La Vila d'Ax

	Inhaus Sorjat	Ascon
Savinhac
	Merens	Orgeish

La prononciacion es [ats]. Las fòrmas ancianas son : villa Aquis en 987, (villa de) Aquis, (castrum de) Ags en 1064-1095 e 1094, Aigs en 1085, Ax, (villam) Aigts en 1118, Aqs en 1205 e 1293, Ax en 1228, 1236, 1261, 1273, 1284, 1302, 1304, 1308, 1318-25, 1320, 1324, 1325, 1329, 1381, 1385, 1390, 1391, 1398, 1418, 1425, 1441, 1444, 1445, 1446, 1450, cap a 1460, villa nova de Ax en 1241, Axs en 1248 (5 mencions), 1380, 1381, Acquis en 1250, Achs, villae de Ax en 1272, villam de Ax en 1308, la viele bielhe Dax, Ax en Savartes en 1444 e 1450, Dax, Villa d'Ax en 1445, Viladax en 1445-1446, villa balneorum d'Ax en 1459^[8].

Segon Dauzat, Astor e Cherpillod (citats per Patrici Pojada), lo nom ven de aquis, l'ablatiu-locatiu plural de aqua, « aiga », e correspond mai que mai a d'aigas termalas ^[9],[10]. Negre, citat per Patrici Pojada, precisa que l'ablatiu-locatiu plural aquis significa « a las aigas ». D'autres autors, citats per P. Pojada e Patrici Pojada el-meteis confirman las explicacions precedentas. Lo nom sembla latin e se referís a las fonts d'aigas caudas que sorgentan del territòri, a l'origina del termalisme^[8].
Pr'amor de la predominància enòrma de las fòrmas Ax, P. Pojada justifica son refús de la grafia normala Acs e preconisa Ax o La Vila d'Ax, fòrma longa usitada localament^[8] (véser Montalhon). Las causidas graficas dependon de règlas generalas e non pas del compòrtament e de las costumas dels escribas medievals per tala o tala localitat.
L'apondi de la fin del sègle XIX, -Les-Thermes, es inusitat en occitan e en francés^[8].

• Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del canton d'Ax; es ara del canton de Haute Ariège (en francés), donc de Nauta Arièja.

modificar « persona »  v · d · m  Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): , totala:
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
1 554	1 504	1 773	1 863	1 927	1 991	1 908	1 881	1 843
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
1 710	1 679	1 632	1 693	1 695	1 746	1 813	1 609	1 545
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
1 503	1 480	1 624	1 563	1 330	1 338	1 312	1 501	1 422
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
1 628	1 688	1 562	1 478	1 489	1 441	1 509	1 467	Cercar
2009	2010
1 384 1 464	1 363 1 441
Fonts
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE

• En 2018 la populacion èra de 1277 abitants e la densitat èra de 42,2 ab/km².

 

 

 

Las activitats localas son principalament l'elevatge (bovins, ovins), lo torisme amb lo termalisme e los espòrts d'ivèrn.

• L'Estacion d'espòrts d'ivèrn Ax 3 Domenis.
• Lo Bacin dels Ladres, al centre de la vila, es alimentat per de fonts caudas que sòrten de tèrra a 77 °C. La mai coneguda es la font dels canons. A l'Edat Mejana, aquel bacin servissiá per garir los leproses, un espital es situat a 1 mètre. Lo bacin foguèt construit per òrdre de Rogièr comte de Fois del temps de Loís IX.

• Sant Eudaud
• Pèire Autièr
• Gatien Marcailhou d'Aimeric (1807-1855), compositor e "inventor" de la valsa per dançar. Professor del jove Gabriel Fauré. Sa composicion pus celèbra, Indiana inspirèt Camille Claudel per son grope La Valse.
• Pierre Bertrand de Mérignon^[11]

• (fr) Siti oficial de l'Ofici de Torisme de las Valadas d'Ax
• (fr) Siti oficial de l'estacion d'espòrts d'ivèrn
• (fr) « Ax-Les-Thermes » sur Histariège
• (fr) Siti de l'escòla d'Ax

1. ↑ Pojada, Patrici. Repertòri toponimic de las comunas de la region Miègjorn-Pirenèus. Nouvelles Éditions Loubatières, 2009. ISBN 978-2-86266-573-3. 
2. ↑ «Toponimia occitana».
3. ↑ Congrès permanent de la lenga occitana. «Top'Òc: Diccionari toponimic occitan».
4. ↑ Institut d'Estudis Occitans. «BdTopoc–Geoccitania».
5. ↑ https://web.archive.org/web/20120111152803/http://toponimiaoc.webs.com/09arija.htm
6. ↑ http://books.openedition.org/pulm/1024>"Quora la divergéncia grafica complica pas la lectura, se podriá admetre lei grafias divergentas que se son sedimentadas. Lei sits d’estacions termalas an fornit de toponims similars a partir dau latin Aquis, De Aquis, qu’es l’ablatiu locatiu plurau de aqua. legissèm Ax en País de Fois (Alibèrt 1935, 419; Deledar & Poujade 1992) e Dacs (Shalòssa) en Shalòssa (Petit dictionnaire, 1984. 128). Una uniformizacion grafica Ax/Dax o Acs/Dacs es pas indispensabla en tèrmes practics de lectura. Amb la meteissa racina avèm Ais de Provença ; una grafia Aix* o Aics* seriá una tissa pedanta e inutila." e Domergue Sumien, https://web.archive.org/web/20171107022730/https://opinion.jornalet.com/lenga/blog/2381/lei-noms-dais-de-provenca-de-dacs-e-de-la-vila-dax
7. ↑ Patrici Pojada, Repertòri toponimic de las Comunas de la Region Miègjorn-Pirenèus, ed. Loubatières, Portèth de Garona, 2009, p. 41
8. ↑ ^{8,0 8,1 8,2} et ^8,3 Patrici Poujade, Dictionnaire toponymique de l'Ariège, ed. IEO d'Arièja, 2021, p. 83-85
9. ↑ Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 7, a Aix-1
10. ↑ https://web.archive.org/web/20090130055417/http://www.histariege.com/ax_les_thermes.htm
11. ↑ Pierre Brun, « Un helléniste du dix-septième siècle : Pierre Bertrand de Mérignon d'Ax-les-Thermes », Annales du Midi, 1894, p. 327-348

• Comunas d'Arièja

•   Portal de Lengadòc