Ur (vila)

Ur es una vila antica de Sumèr en Mesopotamia. Fondada au millenari VI avC, venguèt un centre religiós major de la region a partir dau millenari IV avC. Dins lo corrent de la segonda mitat dau millenari III avC, aquela poissança culturala se conjuguèt amb l'aparicion de dinastias poderosas. La pus importanta, la III^a dinastia d'Ur establiguèt son poder e son influéncia sus l'ensemble de Mesopotamia au sègle XXI avC. Son afondrament en 2004 avC aguèt un resclantiment considerable e es benlèu a l'origina dei mites de la fin de l'Edat d'Aur.

Après aqueu periòde, Ur conoguèt un periòde de renaissença amb l'installacion d'una dinastia ammorita que restabliguèt l'independéncia de la ciutat. Pasmens, la vila reconquistèt pas son influéncia anciana e foguèt finalament integrada dins lo reiaume babilonian d'Hammurabi. En causa de son ròtle religiós, gardèt un prestigi important e lei sobeirans mesopotamians pus poderós restaurèron regularament sei monuments. Aquò durèt fins a Cir II (559-530 avC). Puei, Ur declinèt definitivament, probablament en causa d'una manca d'aiga. Lei darrierei traças d'abitacion conegudas datan de la fin dau sègle III avC.

Se considèra qu'es una dei vilas pus ancianas dau mond. A causa de la regression marina, sei vestigis se tròban ara luenh de la mar, dins lo rèirepaís d'Iraq, au sud de la riba drecha d'Eufrates, e lo nom arabi dau luòc es Tall Al Mukayyar (pròche la vila de Nasiriyya au sud de Bagdad).

La fondacion de la vila d'Ur sembla se debanar dins lo corrent dau millenari VI avC durant un movement pus generau de colonizacion de la vau bassa de Mesopotamia. Situada a proximitat dau Golf Persic e d'Eufrates, venguèt rapidament un centre demografic important. Pasmens, foguèt tocada per un fenomèn de submersion que durèt durant la màger part dau millenari V avC. Tornarmai ocupada au millenari IV avC, venguèt un centre religiós e politica coma o mòstra l'emergéncia dau culte de Nanna (qu'evolucionèt per venir pus tard Sin) e la construccion d'un ensemble de tombas « reialas » au sègle XXVI avC^[1].

Aquelei tombas semblan correspondre au periòde de la I^a dinastia d'Ur, fondada per Mesannepada. Rèi guerrier, aprofichèt un declin de la vila de Kish per prendre lo contraròtle sus la partida bassa de Mesopotamia. Lo poder d'aquela dinastia durèt probablament fins au començament dau sègle XXV avC car lo nom dau fiu de Mesannepada, Aanepada, es mencionat sus un monument d'El-Obeïd. En revènge, la II^a dinastia d'Ur (sègle XXV avC) aguèt una influéncia limitada a la vila. Aqueu declin foguèt confiermat au sègle XXIII avC quand Akkad ne'n prenguèt lo contraròtle. Puei, après la fragmentacion de l'Empèri d'Akkad, Ur intrèt dins l'esfèra d'influéncia de Lagash e d'Uruk.

A la fin dau sègle XXII avC, lo rèi d'Uruk Utu-hegal infligiguèt una desfacha decisiva ai Gutis, un pòble nomada originari dei Monts Zagros qu'aviá entraïnat la disparicion d'Akkad. Dins de circonstàncias mau conegudas, foguèt remplaçat en 2112 avC per Ur-Nammu, benlèu son fraire, que desplacèt lo centre dau poder a Ur e i fondèt la III^a dinastia d'Ur. Dispausant de ressorsas importantas gràcias a la posicion de la vila lòng deis itineraris marchands e ai revenguts eissits dei temples, lei sobeirans de la dinastia (Ur-Nammu, Shulgi, Amar-Suenna e Shu-Shuenna) conquistèron la vau bassa de Mesopotamia e estendiguèron son influéncia sus lei regions occidentalas d'Elam.

Pasmens, durant lo rèine d'Ibbi-Sin (2025-2004 avC), l'Empèri d'Ur conoguè una crisi grèva e rapida. Per de rasons desconegudas, plusors governadors proclamèron son independéncia (Larsa en 2025 avC, Eshnunna en 2010 avC...). Aquò agravèt una crisi agricòla car lei conflictes militars trebolèron lei rotas comercialas. Finalament, Ur foguèt presa e pilhada per una armada elamita en 2004 avC.

Après son pilhatge per leis Elamitas, Ur conoguèt un declin marcat mai son importància religiosa li permetèt de gardar un ròtle culturau. D'efiech, integrada dins lo reiaume d'Isin après lei succès dei rèis d'aquela ciutat còntra leis Elamitas, demorèt lo centre dau culte de Nanna^[2]. Per aquela rason, la vila venguèt rapidament un enjòc dei guèrras entre Isin e Larsa que marquèron la geopolitica mesopotamiana entre lei sègles XX e XVIII avC. Ansin, Ur foguèt conquistada per Gungunnum de Larsa en 1925 avC. Brèvament reconquistada per Bur-Sin (1895-1874 avC), demorèt finalament sota lo contraròtle de Larsa qu'ocupèt Isin ela meteissa en 1793 avC.

Pasmens, Larsa demorèt pas lòngtemps la poissança dominanta de Mesopotamia car foguèt batuda tre 1763 avC per Hammurabi de Babilònia. Coma leis autrei vilas de Sumèr, Ur se revoutèt durant lo rèine de son successor, Samsu-iluna (1749-1712 avC), e foguèt destrucha au començament deis ans 1730 avC^[3]. Durant au mens dos sègles, lo site sembla alora pauc ocupat^[4].

Ur foguèt tornarmai ocupada a partir dau periòde cassita (1595-1155 avC) qu'eliminèt la Premiera dinastia dau País de la Mar vèrs 1500 avC. Vèrs 1400 avC, probablament durant lo rèine de Kurigalzu I^èr (1391-1375 avC), lo temple de Sin tornèt trobar un foncionament normau. Lo zigorat e d'autrei temples foguèron tanben restaurats per lei Babilonians. Lei rèis de la II^a dinastia d'Isin realizèron tanben de trabalhs de restauracion au sègle XII avC, probablament per legitimar son poder après son installacion a Babilònia^[5]. Pasmens, lei crisis liadas a l'arribada deis Aramèus e dei Caldèus en Mesopotamia agravèron lo declin de la vila, probablament en causa de la destruccion d'una partida de son ret de canaus.

Entre lei sègles IX e VII avC, Ur foguèt dirigida per una dinastia de governadors que dirigiguèron la vila per leis Assirians ò per lei Babilonians. Lei pus poderós aguèron probablament una autonòmia importanta mai la ciutat foguèt jamai en mesura de restaurar son independéncia. Coma sei predecessors, leis Assirians ordonèron la restauracion deis edificis religiós mai la qualitat dei materiaus utilizats demeniguèt.

Après l'afondrament de la poissança assiriana, Ur passèt sota lo contraròtle de la dinastia caldèa de Babilònia. La restauracion regulara dei monuments foguèt perseguida, especialament durant lei rèines de Nabuchodonosor II (605-562 avC) e de Nabonide (556-539 avC)^[6]. Lei darriers trabalhs importants datan dau rèine de Cir II (559-530 avC). Leis arqueològs an descubèrt de tombas seleucidas dins lei vestigis, çò que mòstra una ocupacion fins au sègle IV avC. Una mencion dins un tèxte macedonian es la darriera traça istorica d'existéncia de la vila que foguèt probablament abandonada au sègle III avC en causa dau comolatge de sei canaus.

L'existéncia de roïnas anticas sus la còla de Tell al-Muqayyar èra coneguda au sègle XVII car l'explorator italian Pietro Della Valle (1586-1652) visitèt l'endrech durant sei viatges^[7]. La premiera campanha de recèrcas vertadieras foguèt organizada en 1854 per lo cònsol britanic de Basra. I trobèt d'inscripcions que permetèron d'identificar lo luòc coma « Ur de Caldèa », ciutat mencionada dins la Bíblia coma lo luòc d'origina d'Abraam. Pasmens, aquela novèla suscitèt pauc d'interès e lei premiers cavaments importants aguèron luòc après la Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918) sota la direccion de Leonard Woolley (1880-1960).

Lei descubèrtas dei còlas de Woolley foguèron fòrça importantas (monuments principaus, tombas, tauletas, objèctes... etc.). Foguèron publicadas dins lei revistas Ur Excavations (per lo resultat dei cavaments) e Ur Excavations Texts (per lei tauletas). Aquò permetèt d'establir l'istòria de la vila e d'una partida de Mesopotamia. Après la Segonda Guèrra Mondiala, leis autoritats iraquianas restaurèron quauquai monuments coma lo zigorat. Pasmens, lei vestigis son uei menaçats per lei consequéncias dei guèrras d'Iraq e de l'erosion.

Gràcias a sa localizacion lòng d'Eufrates e dau litorau^[8], Ur èra una plaça marchanda e un centre artesanau important de Sumèr. Lei santuaris èran tanben una fònt de revenguts non negligiblas per la ciutat. Pasmens, l'organizacion dau teissut artesanau es encara mau conegut car lei tauletas regardant l'administracion e l'organizacion de la vila son encara en cors de traduccion^[9]. Segon leis informacions actualas, l'artesanat e la produccion « industriala » èran dirigits per lo poder centrau qu'èra probablament lo proprietari deis obradors pus importants. Divèrsei nivèus de qualificacion permetián benlèu de destriar leis artesans. Lei temples èran tanben dirèctament contrarotlats per lo poder mai, coma per l'artesanat, lor organizacion intèrna es mau coneguda.

En revènge, lei conoissenças son pus importantas per lo comèrci car tres ostaus de marchands foguèron estudiadas per leis arqueològs. Lo comèrci maritim èra ansin una activitat importanta amb d'itineraris ben establits amb Dilmun e Magan (un centre de produccion textila, de produccion d'òli e d'extraccion miniera). Per finançar seis expedicions, lei marchands d'Ur desvolopèron plusors tipes de contractes permetent de trobar lei sòus necessaris e de partejar lei beneficis. De son caire, lo poder reiau organizèt una « guilda » per levar d'impòsts ò per favorizar la conclusion d'afaires (generalament destinats a assegurar lo foncionament dei temples). Lo temple de Ningal aviá un ròtle important per lei marchands car la divessa èra encargada de la proteccion dei naviris. Certanei marchands avián probablament d'activitats bancàrias car l'existéncia de prests es atestada.

Lei vestigis d'Ur constituïsson un important patrimòni arquitecturau que permet de seguir l'evolucion dei tecnicas dau millenari III a la fin dau millenari I avC. De mai, es fach de plusors monuments de tria coma lo zigorat d'Ur, divèrseis edificis religiós (Giparu...), de palais, de tombas reialas (mausolèu de Shulgi...) e de fortificacions. De quartiers d'abitacion son tanben encara presents, çò que permet d'estudiar lei condicions de vida deis abitants dau periòde.

Lo zigorat es lo monument pus famós. Bastit per Ur-Nammu, fasiá partida dau santuari dedicat au dieu-Luna Nanna/Sin, una divinitat fòrça importanta en Mesopotamia. L'edifici a una basa rectangulara de 62,50 × 43 m e foguèt bastit amb de bricas d'argiela crusa protegidas per un revestiment de bricas cuechas. Aquò formava una piramida de plusors nivèus units per d'escaliers. Pasmens, son ròtle es mau conegut e lo temple dau dieu èra benlèu pas a sa cima mai dins lei construccions situadas a sa basa (coma lo temple dich Giparu). D'efiech, a l'entorn dau zigorat, se tròba un complèx de cors e de temples que foguèron egalament l'objècte de trabalhs de restauracion de part dei sobeirans mesopotamians.

• 
  Fotografia dau zigorat d'Ur restaurat.
• 
  Simulacion numerica modèrna dau zigorat d'Ur.
• 
  Fotografia dei vestigis dau Dublanah, una intrada monumentala vèrs la cort dau zigorat.
• 
  Fotografia de l'intrada dau mausolèu de Shulgi.

Lei cavaments an permes la descubèrta d'un nombre fòrça important d'objèctes. La màger part es liada a la vida vidanta e permet de visualizar una partida dei condicions de vida dins la vila. Lo rèsta es format d'objèctes artistics ò administratius. Lo mestritge tecnic deis artesans e deis artistas de la ciutat sembla relativament important coma l'indica la descubèrta d'esculturas, de gravaduras e de joièus. Ur èra ben integrada a la cultura mesopotamiana, çò qu'explica sa chausida coma luòc de naissença d'Abraam dins la Bíblia. Au nivèu administratiu, de miliers de tauletas son estadas descubèrtas dins lei roïnas. Permèton de conóisser lo teissut economic, lei relacions diplomaticas entre lei vilas, la cultura (gràcias a d'òbras literàrias) e lei metòdes de formacion deis escribas.

• 
  Fotografia de l'Estendard d'Ur, una gravadura mostrant una armada dau periòde 2500 avC.
• 
  Estatua d'un boquetin datant probablament dau periòde arcaïc.
• 
  Joièus d'aur dau periòde arcaïc.
• 
  Daga d'aur dau periòde arcaïc.
• 
  Placa gravada amb d'incrustacions dau periòde arcaïc.
• 
  Gravadura d'Enheduanna (sègle XXIII avC).
• 
  Pes de diorit dedicat a Nanna per lo rèi Shulgi (sègle XXI avC).
• 
  Gravadura mostrant un pareu (periòde paleobabilonian).
• 
  Gravadura mostrant un engèni (periòde paleobabilonian).
• 
  Cadiera dau periòde paleobabilonian.

Ur èra un centre religiós major de Mesopotamia amb un important santuari dedicat au dieu-Luna Nanna/Sin e a sa parèdra Ningal. De cultes segondaris èran tanben presents e, dins lo corrent de son istòria, Ur foguèt lo luòc de repatriacion de cultes importants de vilas abandonats coma Enki d'Eridu. Aquò renforcèt lo prestigi de sei santuaris e explica lei trabalhs regulars de restaurar. Lei cavaments an permes de descubrir plusors ostaus de prèires. En revènge, lo foncionament dei temples elei meteissei es mens conegut. La gestion deis ofèrtas e l'organizacion dei fèstas regularas en onor dei dieus i semblan l'activitat principala. L'ensenhament i teniá egalement una plaça importanta car plusors tauletas escolaras foguèron trobadas dins leis abitacions dau clergat.

Per foncionar, lei temples avián un important domeni agricòla e fluviau qu'èra concedit au clergat e au personau necessari. Aquela segonda categoria èra fòrça variada car de tèxtes mòstran l'existéncia de barbiers, de bierraires... etc. Ansin, una partida deis escribas dau temple aviá de foncions administrativas coma tenir lei còmptes, fixar leis objectius de produccion e verificar lei resultats obtenguts.

• (fr) Francis Joannès (dir.), Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne, Robert Laffont, coll. « Bouquins », 2001.
• (fr) Leonard Woolley (trad. Jeanne Rogier), Ur en Chaldée ou Sept années de fouilles, Payot, 1949.