Teodòr Blanc

Jan Batista Teodòr Blanc, dit Teodòr Blanc, neishut au Boscat (Gironda) lo 19 de setembre de 1840, mòrt a Tolosa lo 9 d’octobre de 1880, es un escrivan, jornalista e poèta occitan.

Es lo premèir hilh de Francés Blanc, menusèir, originari de L'Escura (Albigés), e de Petronilha Vidau, hilha d’un tonelèir dau Boscat. Augut duas chais, Maria e Basilida Blanc. Sos parents èran vedes los dus.

Esposèt en 1862, chic après la mòrt de sa mair, Jana Dòsque, leitèira a Brujas, una comuna vesina dau Boscat on lo coble se n’angut installar. Auguren tres hilhas, Elisabèt Susana (1863), Jana Clotilda (1865) amei Julia, vaduda en 1870 e mòrta l’annada siguenta.

Francés Blanc, artesan menusèir dont quitèt son Albigés natau ende vir premèir s’installar a Aigas Mòrtas de las Gravas, au sud-èst de Bordèu, apuei au Boscat, èra un activista e militant republican socialista coneishut de la policia emperiau. Membre du club socialista dau Boscat, vendèva lo jornal vedat La Tribuna, ce qui ie valut d’èster empreisonat, dens l’ivèrn 1851-52. Teodòr creishut dens aquesta corona maresquèira bordalesa, qu’èra pas encara coma anueit la banlèga : Lo Boscat, Bruges, Blancafòrt, Eisinas, Merinhac, Lo Telhan, Lo Halhan… Tot aceste parçan èra encara dehet mercat per la ruralitat, e las activitat èran meitot agricòus : vinha, eslevatge de brètas, entad apasturar Bordèu en lèit, agricultura maresquèira, assegurada per petits casalèirs. Teodòr es donc lo produit d’un mitan rurau, a maugrat èste vesina la vila granda de Bordèu, en plena expension ad aquesta tempsada, damb notadament lo camin de her. Aquesta dobla identitat es una de las caracteristicas de Blanc, amèi sos fòrts ligames familiaus emb la pensada socialista. Probable, es dens aceste mitan sociau, encara frem mercat per l’usatge de l’occitan, que Teodòr Blanc hit la descobrida de la lenga. La totalitat de son òbra conservada es redigida en gascon girondin. Òm pòt cutar que lo pair, Francés Blanc, coneishèva l’occitan (que devè èster la lenga d’usatge a L’Escura d’Albigés au sègle XIXau), mes qu’ec transmit pas aus sos còishes, perqué benlèu de son heruch engatjament republican. Dens un tèxte de 1870, Teodòr deisha enténder qu’es sa mair, originària dau Boscat, que ie ensenhèt la lenga. Mes solide que la cultivèt au contacte daus obrèirs e agricultors brugés e boscatés, dont inspirèren una brava part daus personatges presents a gargalhs dens la sua òbra.

Sus son acte de maridatge, Jan Teodòr Blanc es dishut « tipograf ». Edoard Bourciez, professor a la Facultat de Letras de Bordèu, nos dit que vengut tipograf au jornau La Gironda, organ de premsa republican fòrt engatjat, e fòrt mau vist dau regim imperiau, que son gestionari èra l’estampaire Gonolhó, e son cap-redactor lo célèbre opausant a l’Empèri Andriu Lavertujon. Apuei entrèt coma administrator – benlèu mercés a relacions de son pair – au Don Quichòte, aute jornau bordalés satiric de gaucha.

D’aquesta activitat jornalistica, nos demòran un crum de tèxtes satirics e politics en gascon de l’oèst-Bordalés, que publiquèt Teodòr Blanc dens lo suplement dominicau de la Gironda, la Gironda dau dimeishe. I arretrobam los grans « tipes » locaus, que Verdièr avè dijara mis en scèna, e que Gric de Prat (Rogèr Romafòrt) tornarà emplegar a la debuta dau sègle XX : petits paisans medoquins, obrèirs de la vinha, artisans, costejant los « Bordalés », encontrats ací, los que damòran a Bordèu (foncionaris, emplegats…) dont parlan francés. S’i dessenha un tipe d’obrèir de la vinha, paisan educat, dont lugís la premsa (la Gironda solide) e hèi mustra d’un nivèu intellectuau au dessús de la mejana. Arnaut, un « biton » de Bruges, es un d’aquestes. Passa son temps a tensonar damb lo maire de Bruges – « son » maire – nomat per lo prefèit e servidor avugle e nhòc dau poder. A còps, lo ton de la colèra remplaça lo sorríder costumèir, e lo jornalista s’enmalicia, dont lo tarrible Praubes ignorents ! pareishut lo 19 de heurèir 1871, dont repròcha aus paisans d’auger un còp mei cedat a la temptacion dau vòte conservador. Lo cronicaire complice ven lo censor shens pietat. Es tanben dens la Gironda dau dimeishe que pareisherà, a la prima de l’annada 1871, lo roman-fulheton inacabat Caoufrès, que raconta l’istòria d’un mobil (membre de la Garda Nacionau Mobila, sordats de resèrva o reformats de la conscripcion, encargats, en temps de guèrra, de defénder vilas, plaças fòrtas o frontèiras end' ajudar l’armada activa). Bordalés, obrèir tipografe coma l’autor, Caufrés es mobilizat en enviat en camp per har la guèrra aus Prussians. Panflet anti-guèrra e sustot anti-bonapartista, aqueste roman-fuelheton dens la tradicion d’Eugèni Sue o Ponçon du Terrail sacrifica a tots los ingredients de l’estil : sentimentalisme, rebombiments, etc. La fin n’estut pas jamès retrobada. A costat d’aquò, Blanc publica poesias, coma Las vendeunhas, Pars sombre ivèrn o encara Mos quaranta ans, au títol dau rebat tristement ironic, mendre que Blanc morirà a l’atge de quaranta ans…

A l’estiu de 1870, sheguens las tralhas de son ainat Verdièr, Blanc avia son pròpi jornau, Lo Rauselet. Mei ambiciós que la Còrna d’abondança de Verdièr, Lo Rauselet vòu prénder la fòrma d’un organ de premsa d’informacion normau. Blanc i pareish auger evoluit cap a la lenga a l'imatge de la curiositat daus mitans intellectuaus bordalés de l'epòca per l'occitan. Ne som pas egau dens una desmarcha reneishentista. Lo sol e unic numèro jamès pareishut, lo 17 de julhet 1870, nos balha a lugir shens dobte lo pus bèth e lo pus fòrt daus tèxtes de Blanc, qu’Alan Viaut a defenit coma « una vertadèira defensa e illustracion dau gascon ». Shens títol, lo tèxte nos presenta la lenga coma una vièlha fama « peinuda, magra, blanchòia, cobèrta de pelherauts » que ven trucar a la pòrta de l’autor, perqué Bordèu, vila plena de sos « pus doç sovenirs », ne « pòt pas mei (la) suportar ». L’autor, estrementit, l’acuelha e li torna donar vestits neus, e una novèra dignitat abans de la presentar aus Bordalés, que la recèben « a braç ubèrts ». Aqueste numèro damorèt, ailàs, shens lendoman, probable perqué de la guèrra…

Teodòr Blanc vengut de mei en mei silenciós après. Se morit a Tolosa, on avèva mudat e on trabalhava totjamèi coma estampaire-tipograf, lo 9 d’octobre 1880. Qu'èra atjat de quaranta ans. Sa fama èra damorada a Bruges. Sabem pas las causas de sa mòrt.

Las influéncias de Teodòr Blanc n’esturen pas jamèi estudiadas a-de-bon. L’autor nos en balha quauqu' unas : Omèr, Ovidi, Petrarca, Corneille, Racine, Boileau, Lamartine e Musset. Pòm citar tanben, dens la literatura francesa, Victor Hugo (lo poèma Les Bendéougnes es bastit sus la mèsma ritmica que Le Pas d’Armes du roi Jean), e Baudelaire, que Lou Rébeil semble inspirat de son estetica. Per la literatura occitana, i a plan solide Mèste Verdièr, son modèl, notadament per tot çò qu’es de la literatura carnavalesca, amèi per lo satiric. Mès fau citar tanben Jansemin (1798-1864), que Bourciez pensa reconéisher son influéncia dens lo poèma Martine.

Articles, signats o pas, pareishuts dens la Gironda majoritariament en occitan.

• Cop d’uill sur un bal masquat. Satyre gascoune. Bordèu, Gonolhó, 1865. 8 p.
• Lou Supplice d’un paysan. Anecdote comico-dramatique en vers patois et français racontée par un habitant du Médoc. Bordèu, Gonolhó, 1865. D’après Silvan Trebucq, acesta òbra seré estat mesa en scèna, e representada devath la fòrma d’una pèça de teatre sus l’empont dau Teatre Napoleon de Bordèu, lo 10 de noveme 1866, davant una sala arrasa.
• La Médaille é soun rébert. Laméntatiouns d’un orphéouniste malhérus. Bordèu, Gonolhó, 1868. 11 p.
• Quaouques Brigailles, Mous Quarante ans – Part, soumbre hibert – Les bendéougnes – Martine. Bordèu, Gonolhó, 1868, 10 p.
• Armanac bourdelés. Abèque lous més, les festes, les dichudes de chaque més, les sésouns, les éclipses, quaouques countes coumiques, puey les pèces de bers patois : Mous quarante ans, A l’hibert, Martine, Les Bendéougnes, Mayoun la bouqueteyre, Boudèou. Impr. Bord, 1868, 32 p.
• Lou Raouzelet, un sol numèro pareishut, lo dimenge 17 de julhet 1870.
• Caoufrés, lou moubile daou troisième batailloun, roman-fuelheton pareishut dens la Gironda dau dimeishe entre abriu e junh 1871, onze numèros conservats.
• Armanac gascoun, abèque lous més, les festes… : Lou Rebenan é Acclamatiouns. Bourdéou. Bordèu, estamparia Samia/Linhac, 1873, 32 p.

(fr) VIAUT Alain, 1989, « Un écrivain social en Gironde : T.Blanc », in La Littérature Régionale en Langue d’Oc et en Français à Bordeaux et dans la Gironde. Actes du colloque du CECAES, 21 et 22 octobre 1988. Bordeaux , PUF/MSHA, 1989.