Empèri de Ghana

L’Empèri de Ghana es un empèri african de la fin de l'Antiquitat e de l'Edat Mejana que son centre se situava dins la region frontaliera entre lo Mali e la Mauritània actualas. Es lo premier dei tres empèris d'Africa de l'Oèst. Eissit dau Reiaume d'Oagado, venguèt una poissança economica e militara importanta a partir dau sègle VIII gràcias a seis exportacions d'aur e de sau en direccion de Mediterranèa. Declinèt a partir dau sègle XI en causa de crisis agricòlas e de la pression militara exercida per leis Almoravidas. Son territòri se fragmentèt e lo Reiaume d'Oagado eu meteis passèt sota lo contraròtle de l'Empèri de Mali au començament dau sègle XIII.

L'origina dau Reiaume d'Oagado es mau coneguda e doas tèsis existisson per explicar sa formacion. Segon la tradicion orala oèst-africana, seriá estat fondat au sègle III avC per Dinga Cisse, lo cap d'una populacion armada venguda de l'Èst. Segon lei cronicaires arabofòns dau periòde medievau, lo reiaume seriá estada fondada per lei Soninkes, un pòble animista originari dau limit meridionau de Sahara. Pauc a pauc, Oagado someteguèt lei reiaumes vesins. Vèrs 734, intrèt en contacte amb leis Araboberbèrs de Magrèb, çò que permetèt la mesa en plaça de rets marchands permetent d'exportar d'aur e d'esclaus vèrs lo nòrd. Lei revenguts d'aquelei cambis permetèron ai rèis d'Oagado de venir la poissança dominanta de l'oèst de Sahèl.

A la fin dau sègle VIII, aquelei rèis unifiquèron militarament l'ensemble dei Soninkes au sen d'un meteis Estat^[1]. Portavan lo títol de « ghana », tèrme que designa l'empèri dins lei tèxtes arabis. Significava « eròi », « grand guerrier ». Tanben, aviá d'autrei títols coma aqueu de « grand caçaire »^[2]. Lor capitala èra installat a Kombi Saleh dins lo sud de la Mauritània actuala. Lei jaciments d'aur de Bambok e de Bore èran la basa de la poissança dau poder reiau. A la fin dau sègle IX, aqueu contraròtle de la produccion aurifèra foguèt completat per la conquista de Galam e de Tekror au nòrd dau Mali actuau. Pasmens, aquel expansionisme se turtèt ai tribüs berbèras dau desèrt. Vèrs 990, una revòuta violenta entraïnèt la destruccion d'Aodaghost, una importanta crosiera comerciala en Sahara. Dins aquò, en despiech d'aquelei tensions, Ghana agantèt au apogèu au sègle XI.

Au sègle XI, Ghana declinèt en causa de dos factors. Lo premier es una crisi agricòla grèva qu'èra lo resultat d'una esplecha tròp importanta dei tèrras. De secaressas agravèron lo fenomèn e lei Soninkes deguèt se dispersar per defugir de faminas. Lo segond es l'expansionisme deis Almoravidas en direccion dau sud. D'efiech, se Ghana assostava una minoritat musulmana non negligibla, èra encara largament animista. En 1076, una incursion almoravida menèt a la destruccion parciala de la capitala^[3]. Pauc a cha pauc, lei reiaumes somés per fòrça tornèron trobar son autonòmia e Ghana foguèt ansin reduch a son territòri d'origina. Pasmens, aqueu còp, Oagado deviá faciar de vesins poderós. En 1203, foguèt ansin conquistat per l'Empèri de Mali. Vèrs 1240, Sundiata Keita l'integrèt definitivament dins son empèri.

Lo « ghana » èra lo cap suprèm de l'Estat. Dispausava de l'ensemble dei poders politics, religiós e militars. Sa succesion èra matrilineara. L'eiretier dau tròne èra ansin lo premier fiu de la sòrre dau sobeiran. L'objectiu d'una tala règla de succession èra d'assegurar lo mantenement dau poder au sen de la familha dau monarca. Lo rendut de la justícia èra una activitat importanta dau rèi que deviá organizar d'audiéncias regularas. De governaires e de prebòsts completavan aqueu sistèma. Son foncionament es mau conegut mai, coma dins d'autreis Estats dau periòde, leis ordalias dau tipe espròva de l'aiga amara èran probablament frequentas.

La religion oficiala de Ghana èra una religion animista fondada sus lo culte dau sèrp Bida^[4]. L'islam èra tolerat car lei marchands musulmans avián un ròtle centrau dins l'economia dau país. Èra principalament practicat per d'estrangiers mai de conversions d'autoctòns son estadas enregistrats. De mai, una partida importanta dei pòstes de foncionaris èra tenguda per de musulmans. Per assegurar aquela coabitacion, la capitala èra devesida en dos quartiers separats per lei doas comunautats religiosas.

L'armada de Ghana èra numericament importanta gràcias a la participacion de contingents eissits dei reiaumes vassaus. A son apogèu, agantava benlèu 200 000 òmes. La proporcion deis arquiers, 40 000 òmes, èra relativament importanta. Existiá tanben una cavalariá e de tropas berbèras dotadas de camèus. Se la màger part d'aquelei combatents semblavan d'èsser d'òmes liures mobilizats per la durada d'una campanha, i aviá pasmens d'unitats permanentas coma una gàrdia imperiala.

• Al-Bakri, Libre dei Rotas e dei Reiaumes, 1068.
• (fr) Sophie Berthier, Recherches archéologiques sur la capitale de l'empire de Ghana: Etude d'un secteur, d'habitat à Koumbi Saleh, Mauritanie: Campagnes II–III–IV–V (1975–1976), (1980–1981), Oxford, 1997.
• (en) David C. Conrad e Humphrey J. Fisher, « The conquest that never was: Ghana and the Almoravids, 1076. I. The external Arabic sources », History in Africa, vol. 9, 1982, pp. 21-59.
• (en) David C. Conrad e Humphrey J. Fisher, « The conquest that never was: Ghana and the Almoravids, 1076. II. The local oral sources », History in Africa, vol. 10, 1983, pp. 53-78.
• (fr) Germaine Dieterlen e Diarra Sylla, L'empire de Ghana : le Wagadou et les traditions de Yéréré, Karthala-association ARSAN, 1992.
• (fr) Charles Monteil, « Mythe de Wagadou », Bulletin de IFAN, n° XXIX, B, pp. 134-149, 1953.
• (fr) Charles Monteil, « La légende du Ouagadou et l'origine des Soninke », Mélanges Ethnologiques, Mémoire de l'Institute Français d'Afrique Noire, vol. 23, 1954, pp. 359-408.