Poesia trobadoresca

La poesia trobadoresca^[1][2] (o poesia trobadorenca^[1][2]) es un genre literari que compren totas las composicions poeticas dels trobadors de la bassa Esdat Mejana (mai que mai los sègles XII e XIII) que foguèt creada subretot suls territòris occitans e catalans. Lo succès d'aquesta tanben influencièt las regions vesinas se propagant fins a la peninsula Italica e Galícia. Es una poesia culta compausada dins una lenga romanica, que rebat los ideals de la societat feudala: guèrra, onor e amor. Èra una poesia escotada e recitada per trobadors e joglars en realizacion trobadoresca.^[3]

Aqueste genre se nomena atal a causa dels poètas, los trobadors, que compausavan aquelas poesias. Las atestacions mai ancianas que tenèm dels trobadors datan de 1138.^[4] Los trobadors apertenián en general al grop social de la noblesa o avián una condicion sociala nautissima.

Los joglars, eles, menavan una vida ambulanta e lor trabalh (interpretar las poesias trobadorescas) se fasiá fòra de sa region o per las carrièras, o anavan a una autra region. Anava plan, que se facilitava atal la comunicacion entre una region e una autra e la transmission de las novèlas.

Lo tèma es normalament l'istòria d'un cavalièr enamorat d'una femna maridada. Pasmens lo tèma podava tanben èsser funèst. Los poèmas d'amor èran nomenat "fin' amor" perque se consideravan un amor impossible. S'escrivián en occitan. Èra una poesia compresa per totes perque èra la lenga que se parlava per las carrièras. La melhora epòca èran los sègles XI, XII, XIII. Per recitar aquelas poesias lo joglar utilizava de senhals, d'aqueste meteis biais que la dama e l'enamorat se comprenián, e atal lo marit o quina autra persona que siá èra pas avisada de tot çò que tractava la poesia.

La literatura trobadoresca es integrada per un corpus d'unas 2.500 poesias escrichas pendent los sègles XII e XIII. Una partida importanta dels poètas veniá del territòri occitan (Gasconha, Lengadòc, Provença, Auvèrnhe e Lemosin) pasmens qu'existiguèt tanben de trobadors celèbres occitans o italians. La poesia trobadoresca que s'acceda mejanç la lectura, èra pas concebuda per èsser legida mas per èsser escotada. Pendent lo sègle XIII s'escriguèron los primièrs tractats poetics en occitan, coma las Leys d'Amors ont los trobadors formèron sas nòrmas e de nòrmas de tipe gramatical e de versificacion.

La poetica dels trobadors, que sorgís d'Occitània a la fin del sègle XI, s'espandís tanben en Catalonha e al nòrd d'Itàlia ndi una literatura d'una unitat notabla, a un moment, mai, ont las diferéncias entre lo provençal, la lenga de la poesia trobadoresca, e lo catalan èran relativament pauc importanta. Alara al suc de sa produccion literària -sègle XIV e una partida del sègle XV- en Catalonha, un mèsme escrivan emplegava lo provençal, quitament lo catalanalizant mai en mai, dins son òbra poetica e lo catalan per la pròsa.

• Trobar leugièr: Poesia simpla e comprensibla ont lo trobador nos mòstra la canso coma un besonh biologic, una inspiracion passionala, e ditz que solament se siatz enamorat podètz compausar e cantar.
• Trobar clus: Poesia ermetica, malaisida de comprene perque predominan las idèas d'aspèctes concrèts de la societat feudala, exprimidas amb un lexic plen de metafòras, perífrasis, antitèsis, allegorias o d'enigmas.
• Trobar ric, prim, rica o subtil: Poesia culta dins la forma: plena de artificis verbals e metrics e fòrça images plastics. Tot aquò cona una granda musicalitat.

Al sègle XII apareguèron las segondas mòstras del liric culte fachas en lenga occitana. La lirica culta èra una poesia creada a las corts dels reis e dels grands senhors feudals, creada pels trobadors. Èra escricha en occitan o provençal.

Al subjèctes dels genres trobadorescs, cal destriar entre las composicions d'art màger (de mai d'uèch sillabas per vèrs, coma la canson), aquelas d'art minora (mens d'uèch sillabas per vèrs, coma lo planh, la pastorèla, o la tenso) e d'autres sosgenres (coma la cançon de crosada, la balada e la dança, entre d'autres).

• Canso: Es lo genre principal e de mai prestigiós de la lirica trobadoresca. S'agís del genre amorós e occitan per excelléncia. Manifèsta los sentiments amoroses del trobador cap a la dama. Lo tèma èra aqueste del fin' amor cortès. La canso demandava una granda dignitat de lengatge e una melodia originala. Al torn final figurava lo senhal, pseudonim poetic de la persona a qui s'adreçava la pèça.
• Sirventés: A per tematica de mostrar, exprimir de sentiments de refús e òdi a l'enemic del trobador, coma los conflictes politics, belicós o morals, entre autras.
• Planh: Planh fúnebre per la mòrt d'una persona, qu'es un senhor feudal -lo destinatari- quse dins sa vida aparava lo trobador.
• Alba: Tristesa de l'adieu dels enamorats a l'alba après avèr passat la nuèch ensembles. Aquela situacion se cal comprene dins del concèpte de la fin' amor. Atal, la dama es maridada e la separacion se produsís per la paur d'èsser surprés pel marit. Per evitar d'èsser surpreses pendent la nuèch, los enamorats an una persona, normalament un amic de l'enamorat, que se fa un dever de gaita. La diferéncia amb la canso es que l'alba presenta a l'amant e a la dama dins la realizacion carnala de l'amor, sens que el deu jogar lo ròtle de suplicant ni ela aqueste de desdenhosa. Existís un autre tipe d'alba que lo poèta exprimís son desir qu'arribe lèu lo jorn. Aquela modalitat es ligada a l'alba religiosa ont lo fach amorós a un contengut sagrat, e ont l'alba simboliza la glòria del cèl, la gràcia o, quitament, la Verge Maria, e la nuèch, lo pecat.
• Pastorèla: Convèrsa amorosa d'un trobador e una pastora adaptada dins lo mond rural. Lo trobador normalament es refusat. Aquel genre venguèt tradicional e arribèt per transmission orala fins al sègle XVIII.
• Balada: Composicion per còr e solista (ont lo còr canta lo refran). Es adaptada per èsser dançada.
  
• Dança: A de caracteristicas religiosas, es consacrada a la Maire de Dieu e compausada d'un refran e tres coblets.
• Cançon de crosada: Incitan l'onor e lo coratge als joves cavalièrs per anar a lutar.
• Tençon: Discussion o debat entre trobadors que critican de diferents biais de trobar. Quand se passava vertadièrament, se convertissiá en un ensemble de poèmas entre los trobadors implicats e recebiá alara lo nom de jòc partit.
• Ensenhament: Composicion que lo trobador ensenha a travèrs d'el al joglar cossí cal trobar los sieus vèrses.
• Maldit: Poesia d'òdi del trobador cap a la dama.

1. ↑ ^1,0 et ^1,1 «Troubadour» (en francés). Multidiccionari Occitan Dicodòc. Congrès permanent de la lenga occitana.
2. ↑ ^2,0 et ^2,1 Academia Occitana-Consistòri del Gai Saber. Diccionari General de la Lenga Occitana (DGLO), 2008-2024, p. 696. 
3. ↑ Paul, « La poesía y la voz en la civilización medieval »
4. ↑ Peter Dronke