Sofala

Sofala uèi Nòva Sofala foguèt lo pòrt natural del Reialme de Mwenemutapa que la capitala èra lo Mont Fura. Es situada en la província de Sofala de Moçambic. Foguèt fondada per de comerciants africans e indians restacats amb lo monson e entre aquestes viatjaires swahilis e somalians ^[1].

Un dels pòrts mai ancians documentats d'Africa del Sud, la vila medievala de Sofala, foguèt bastida sus un estuari situat prèp del flume Buzi (apelat Rio de Sofala en las mapas ancianas ). Foguèt fondada d'aperaquí l'an 700 dC e èra una partida d'una longa linha de centres de comèrci entre Kismayu, Monbasa, Malindi e Zanzibar. Sofala aviá divèrsas comunautats comercialas e entre aquestas de swahilis, aràbias e persanas, que visitavan sovent la còsta. D'ela sortissián complèxas rotas comercialas que dintravan en l'interior african, ont se podián trobar divèrses productes, coma evòri.

Lo flume Buzi restacava Sofala amb la vila e lo mercat interior de Manica e d'ailà se podiá arribar fins los camps d'aur de lo Grand Zimbabwe. Al sègle X Sofala comencèt d'èsser un pichon luòc de comèrci e foguèt annexada al mai grand complèx del monson. En 1180, lo sultan Suleiman Hassan de Kilwa (uèi Tanzania) conquistèt Sofala e l'annexèt al sultanat de Kilwa e l'esfèra culturala swahili ^[2]. Los swahilis faguèron la sieuna capacitat comerciala encara mai granda en tot utilizar dhows al long dels flumes Buzi e Save e los far arribar fins a l'aur que i aviá mai a l'interior de la còsta ^[3].

Pr'aquò Sofala venguèt lo principal pòrt de comèrci d'aur de Mwenemutapa e lo cronicaire portugués Thomé Lopes l'identifiquèt amb la vila biblica d'Ofir e lors dirigents amb la mitica dinastia de la Reina de Saba ^{[4] [5]}. Mai tard, pendent los sègles XIX e XX Augustus Henry Keane afirmèt que Sofala èra la vila biblica de Tarsis ^[6]. Puèi, aquestas teorias son pas estadas mai confirmadas. Sofala ven, probablament, de l'arabi "tèrras baissas", una referéncia a las tèrras baissas de la còsta e las illas baissas e bancs de sable de la region.

Los revenguts del comèrci d'aur de Sofala èran grands per los sultans de Kiwa e aquò ajudèt d'espandir un empèri comercial swahili al long de la còsta d'Africa Orientala. Sofala foguèt pas una vila secondaria de Kilwa, mas una vila pro importanta amb de dirigents pròpris, comunautats comercialas e rotas comercialas pròprias. A mai, tanben aguèt de colonias tan luenh coma lo Cap de Correntes ( e qualqu'unas al long del canal de Madagascar). Totun, nominalament Sofala contunhèt en tot èsser una partida del Reialme de Mwenemutapa e la comunautat swahili pagava los impòstes per aver permission per contunhar lo comèrci. Malgrat aquò, lo sultan de Kilwa solament podiá jutjar los abitants wahilis e doncas lo gobernador èra mai un consul qu'un dirigents vertadièr. La vila aviá doncas una granda autonomia e èra fòrça problematica se lo sultan voliá intervenir en lors afars. Sofala foguèt la vila de la còsta de Kilwa mai importanta.

L'explorator portugués e espia Pêro da Covilhâ, que viatjava vestit coma un comerciant arabi foguèt lo primièr europèu que visitèt Sofala en 1489. En tot enviar un rapòrt secrèt a Lisbona, l'identifiquèt coma un empèri d'aur (malgrat que lo comèrci d'aur en aquela epòca ja èra fòrça mai reduch). En 1501 Sofala foguèt situada dempuèi la mar e la sieuna localizacion confirmada pel capitani Sancho de Tovar. En 1502 Pedro Afonso de Aguiar ( d'autres dison que lo quite Vasco da Gama ) menèt los primièrs baissèls portugueses dins lo pòrt de Sofala ^[7]

Aguiar (o da Gama) demandèt audiéncia amb lo sheikh Isuf de Sofala. A l'epòca Isuf aviá una discussion amb Kilwa. Lo ministre Emir Ibrahim aviá depausat e assassinat lo legitim sultan al-Fudail de Kilwa e aviá capitat en prene lo poder. Isuf de Sofala volguèt pas reconéisser lo nòu sultan e cercava un camin per proclamar l'independéncia de Sofala. Los portugueses, amb lors poderoses baissèls podián n'èsser la clau. Fin finala, lo sheikh Isuf comprenguèt qu'èra melhor los aver coma amics e signèt una aliança comerciala amb lo reialme de Portugal.

En 1505 Pêro de Anaia aguèt la permission del sheikh Isuf per bastir una estacion de comèrci e una fortalesa prèp de la vila. Lo Fòrt Sào Caetano de Sofala venguèt lo segond fòrt portugués en Africa Orientala (lo primièr èra estat bastit en Kilwa solament qualques meses abans). Anaia utilizèt de pèiras importadas d'Euròpa per lo bastir ( que foguèron puèi utilizadas tornarmai per la catedral de Beira).

Lo fòrt portugués, totun, demorèt pas gaire. Fòrça soldats moriguèron per de febres (probablament malaria). En 1507 arribèt lo nòu capitania portugués, Vasco Gomes de Abreu, que conquistèt l'Illa de Moçambic que i aviá prèp. Pauc cha pauc tota la garnison foguèt menada a l'illa e Fòrt Sofala demorèt coma una factoriá mai. Malgrat aquò, los gobernadors colonials del Moçambic portugués contunhèron d'aver lo titòl de Capitani de Sofala coma un dels mai importants.

Sofala èra volguda pels swahilis e los portugueses pel sieu comèrci d'aur. Mas un banc de sable arrestèt la dintrada al pòrt de Sofala e los baissèls solament i podián dintrar de manièra segura jos cèrtas condicions. A las ribas i avián de paluns amb d'aiga marrida e mosquilhs, que menavan la malaria. Èra un pòrt pas brica segur per los portugueses e pr'aquò decidiguèron de bastir una nòva colonia a l'Illa de Moçambic en 1507. Lo pòrt bastit ailà èra melhor.

Lo comèrci d'aur tanpauc foguèt una capitada. Los ancians camps d'aur ja èran gaireben finits quand los portugueses i arribèron e la produccion d'aur èra estada menada mai al nòrd. Divèrsas vilas e mercats foguèron bastidas al long de lo flume Zambezi e Sofala perdèt de posicions al costat de nòvas vilas coma Quelimans e Angoche ^[8].

Los bancs de sable e las frontièras de l'estuari del flume Buzi ara avián conquistat fòrça terren de l'anciana Sofala. Uèi lo jorn, a Nòva Sofala, se pòdon trobar fòrça paucas roïnas testimòni de l'anciana granda valor e santat de la vila.

Al delà, l'anciana Sofala èran doás vilas , una prèp de l'aiga bastida sus un banc de sable e l'autra bastida en un luòc mai bon per la santat umana. Sofala aviá, de mai, una colonia plaçada al nòrd del flume Pungwe, apelada Rio de Sâo Vicente en las mapas ancianas. A l'epòca que l'anciana Sofala s'enfonzava en l'ocean, la vila modèrna de Beira èra bastida en aquel luòc.

Sofala perdèt la sieuna importáncia comerciala quora Beira foguèt Bastida a 32 quilomètres al nòrd en 1890. Lo pòrt qu'un còp aviá pogut aver fins 100 baissèls a l'encòp ara èra pas res per la deforestacion de las rivas del flume e las deposicions de tèrra al quite pòrt.

1. ↑ The Horizon History of Africa, vol. 1, p. 143.
2. ↑ Lo cronicaire portugués João de Barros (Dec. I, Lib. 10, Cap. 2 (p. 388 ff.) parla de l'istòria de la conquista: los comerciants de Mogadishu avián tengut Sofala en secrèt de lors rivals de Kilwa, que viatjavan pauc fins mai enlà del Cap Delgado. Un jorn, un pescaire de Kilwa foguèt dirigit pels peisses mai enlà del Cap Delgado, a travèrs del Canal de Moçambic, fins los bancs de peisses de Sofala. Lo pescaire tornèt a Kilwa e expliquèt tot çò qu'aviá vist al Sultan Suleiman Hassan. Aqueste, en tot escoutar que i aviá comèrci d'aur prenguèt un baissèl e se n'i anèt dirigit pel pescaire. Lo sultan de Kilwa aufriguèt un bon tracte als Mwenemutapa, e poguèt aital bastir una factoriá de Kilwa e una colonia en l'illa e guanhar als mogadiscians per totjorn mai en lo comèrci.
3. ↑ dos Santos, Fr. João (1609). Ethiopia Oriental. tornat a imprimir en Theal, vol. 7, p. 3 ff.
4. ↑ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Sofala". Encyclopædia Britannica. 25 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 344.
5. ↑ Lopes, Thomé (1504) Collecção de noticias para a historia e geografia das nações ultramarinas, que vivem nos dominios portuguezes, ou lhes são visinhas, Academia das Ciências de Lisboa. p. 163 at Google Books
6. ↑ The Gold of Ophir - Whence Brought and by Whom? (1901)
7. ↑ Lo cronicaire del sègle XVI Gaspar Correia confirma que foguèt Aguiar; Osório, confirmat parcialament per Barros, suggerís Gama.
8. ↑ Newitt, 1995: p.10.