Fjòrd

Un fjòrd es una valada que foguèt somesa a una fòrta erosion glaciària, e posteriorament ocupada per la mar.

Lo mot es d'origina escandinava.

Un fjòrd se forma quand un glacièr talha una val en forma d'U per abrasion del jaç de ròcas superficial. Fòrça vals se formèron durant la darrièra edat glaciària. La fonda glaciària es acompanhada per un rebomb de la rusca terrèstra tre que la carga de glaç e de sediments erodats desapareis (aquesta pujada de la rusca terrèstra qu'es deguda a l'equilibri isostatic es tanben sonada rebomb glaciari o movement eustatic ). De còps que i a lo rebomb es mai rapid que la pujada del nivèl marin. Nombroses fjòrds son pus prigonds que las mars adjacentas; Sognefjord, en Norvègia, atenh 1 300 m jol nivèl de la mar. Los fjòrds generalament an un lindal o son enauçats a sa boca, pr'amor de la morrena terminala de l'ancian glacièr, çò qu'es sovent la causa de la preséncia de fòrt corrents marins (veire skookumchuck). Saltstraumen en Norvègia es sovent descrit coma lo mai fòrt corrent de marèa del mond. Aquestas caracteristicas destrian los fjòrds de las rias (veire la Baia de Kotor), que son de vals negadas per la pujada de las mars.

Son generalament situats sus las còstas montanhosas occidentalas (dobèrtas cap al ponent) al delà dels 48° de latitud de l'emisfèri nòrd e dels 42° al sud. Se tròba de fjòrds a las còstas de:

• Norvègia
• Islàndia
• Groenlàndia
• Danemarc
• oèst d'Escòcia (ont son nomenats sea lochs)
• sud-oèst de l'isla sud de Nòva Zelanda
• oèst de l'America del Nòrd, dempuèi lo sud de la Colómbia Britanica fins a Alaska
• oèst de Tèrranòva
• sud de Chile

Los fjòrds mai longs del monde son:

1. Scoresby Sund en Groenlàndia, (350 km)
2. Sognefjord en Norvègia (203 km)
3. Limfjorden en Danemarc (180 km)
4. Hardangerfjord en Norvègia (179 km)

Las longas baias semblablas als fjòrds de Nòva Anglatèrra son de còps nomenadas "fiards".