Galèra

Una galèra (var. galera^[1]) es un bastiment de guèrra ò de comèrci propulsat per de remaires e armat d'un esperon. Principalament utilizada en mar Mediterranèa, i dominèt lei combats navaus de l'Antiquitat a la Renaissença e participèt a de batalhas navalas majoras de l'istòria coma la batalha de Salamina, lei Guèrras Punicas ò la batalha de Lepanta. L'aparicion de l'artilhariá navala, especialament aquela dau canon tirant per un sabòrd, entraïnèt son declin car la preséncia dei rems limitava la plaça disponibla per l'installacion dei pèças. De mai, lei remaires èran tròp vulnerables ai tirs de bolet e de mitralha. Durant lo sègle XVII, la galèra perdiguèt ansin sa plaça centrala dins lei marinas militaras modèrnas. Pasmens, quauqueis unitats demorèron en servici fins au començament dau sègle XIX.

Segon lei conoissenças actualas, la galèra apareguèt en Grècia dins lo corrent dau sègle VIII avC. Es lo resultat de l'evolucion de naviris de guèrra apareguts a partir dau sègle XIV avC. Aquelei naviris èran ja propulsats per de remaires mai èran subretot destinats a l'organizacion d'incursions a partir de la mar ò per l'ataca de naviris marchands^[2]. La mesa en plaça d'un esperon, rapidament renforçat per de jaç de bronze, menèt a l'invencion de la galèra^[3].

Aqueu tipe de naviri se difusèt en Mediterranèa coma l'indican lei racòntes dei combats navaus dei Guèrras Medicas e dei guèrras entre Atenas e leis autrei ciutats grègas. Aquò entraïnèt d'innovacions novèlas, especialament per aumentar la velocitat dau naviri e donc la capacitat de destruccion de l'esperon. La trirema atenenca, basada sus tres rengs de remaires, foguèt una dei galèras emblematicas d'aqueu periòde gràcias a son ròtle centrau dins la batalha de Salamina en 480 avC.

La galèra demorèt lo naviri de basa dei flòtas anticas mediterranèas durant tota l'Antiquitat. Participèron a de combats importants durant lei Guèrras Punicas ò durant lei guèrras entre Octavian e Marc Antòni. Lei reiaumes ellenistics eissits de la fragmentacion de l'empèri d'Alexandre lo Grand foguèron tanben engatjats dins de combats navaus importants. Aquò menèt ansin a la mesa en plaça d'idèas novèlas coma una aumentacion novèla dau nombre de rengs de remaires (quinquerema, etc.), una installacion de maquinas de sètge (catapultas, balistas, etc.) per tirar de projectils sus l'adversari e l'invencion dau còrb per facilitar l'arrambatge per de fantassins^[4]. I aguèt pereu l'idèa de plaçar plusors remaires per cada rem, çò que permetiá d'aumentar la velocitat e d'emplegar de remaires pauc entraïnats^[5].

La marina aguèt un ròtle decisiu dins la defensa de l'Empèri Bizantin còntra leis invasions aràbias^[6]. Lei galèras bizantinas conoguèron doas evolucions majoras. La premiera, au sègle VI, foguèt l'invencion dau dromon, una evolucion leugiera de la trirema antica que constituïguèt lo còr de la marina imperiala fins au sègle XII e l'adopcion de naviris pus pesucs qu'èran pas totjorn de galèras (coma l’agrarion). La segonda foguèt l'adopcion dau fuòc grèc, una arma incendiària relativament eficaç sus una mar suava. Aquò permetèt d'equipar certanei galèras bizantinas d'un lança-flamas primitiu^[7][8].

Leis autrei poissanças mediterranèas e europèas construguèron egalament de galèras. Per leis Arabis, aquò foguèt facilitat per la captura dei pòrts bizantins en Egipte e en Siria. Aquò li permetèt d'adoptar de naviris relativament similars au dromon. En revènge, trobèron pas lo secrèt de la fabricacion dau fuòc grèc. Pasmens, l'influéncia pus importanta deis Arabis foguèt l'adopcion de la vela latina que se difusèt dins lo rèsta dau bacin mediterranèu.

En Itàlia, lei ciutats marchandas adoptèron la birema avans de passar a la trirema. En 1260, lo Genovés Benedetto Zaccaria (1248-1307) inventèt la sensile, un sistèma de fixacion dei rems que permetiá d'assetar tres remaires sus lo meteis banc. Pasmens, l'innovacion italiana pus importanta foguèt lei metòdes d'estandardizacion de la fabricacion dei naviris desvolopats per l'Arsenau de Venècia^[9]. Permetèt d'accelerar la produccion e de gardar en resèrva de naviris desmontats en cas de besonh. Pasmens, a partir dei Crosadas, la vela comencèt de venir un sistèma de propulsion eficaça. Adoptat per fòrça naviris marchands, menèt a la concepcion de quauquei naviris militars, sovent fòrça pesucs.

La Renaissença es un periòde particular per lei galèras que participèron a de combats majors, coma la batalha de Lepanta, mai comencèron de declinar en causa de l'aparicion de l'artilhariá. D'efiech, lo canon demostrèt pauc a cha pauc sa superioritat sus l'esperon. Ansin, a Lepanta, de galèras embarcavan ja una artilhariá. Pasmens, divèrseis assais realizats sus de naviris de velas mostrèron lèu l'interès de plaçar lei canons per tirar a partir dei flancs dau bastiment. Òr, aquò es pas possible sus una galèra en causa de la preséncia dei rems.

Au sègle XVI, lei carracas equipadas de canons èran ja superioras ai galèras. Foguèron remplaçadas a partir dau sègle XVII per lo galion, eu meteis remplaçat per lo naviri de linha. L'artilhariá navala venguèt ansin l'arma decisiva dau combat navau. Pasmens, l'utilizacion de la galèra demorèt en Mar Mediterranèa ont èra tradicionau mentre que, dins l'ocean Atlantic, la propulsion velica èra venguda la nòrma. Una autra causa de persisténcia de la galèra èra lo prestigi associat a aqueu de tipe de naviri que necessitava un grand nombre de presoniers per foncionar. D'efiech, a aquela epòca, lei galèras èran una pena sovent prononciada per la justícia penala. Aquò foguèt la fònt de situacions particularas. Per exemple, durant lo rèine de Loís XIV (1643-1715) construguèt una flòta modèrna de naviris de linha que foguèt engatjada dins de combats durs en mar dau Nòrd, dins l'ocean Atlantic e en mar Mediterranèa. En parallèl, entretenguèt una importanta flòta de galèras, totalament obsolètas, per de rasons de prestigi.

L'obsolescéncia dei galèras venguèt tròp visibla durant lo sègle XVIII, çò que menèt a la dissolucion dei flòtas constituïdas d'aquelei naviris au sen deis Estats dotats d'una marina modèrne, compres en França e en Espanha en 1748. Quauqueis poissanças navalas segondàrias ne'n gardèron. Lo darrier combat entre galèras se debanèt ansin en 1808 entre Russia e Suècia dins la mar Baltica.

Lei remaires èran la basa de la galèra car permetián d'assegurar sa propulsion. Èran organizats en reng e lo nombre de rengs definissiá la categoria de la galèra : birema per dos rengs, triremas per tres rengs, quinqueremas per cinc rengs, etc. Pasmens, aquela classificacion contèn d'excepcions coma lei quadriremas qu'èran organizadas a l'entorn de dos nivèus de rems manejadas per dos òmes. La coordenacion dei movements de cada rama èra fondamentala per permetre un desplaçament eficaç. Un entraïnament minimom èra donc indispensable per formar un equipatge.

L'estatut dei remaires es fòrça variable mai d'un biais generau, lo nombre de presoniers e d'esclaus aumentèt lentament fins a la Renaissença. D'efiech, durant l'Antiquitat, l'esclavatge èra possible mai excepcionau. Per exemple, dins lei flòtas romana e cartaginesa, lei remaires èran generalament de professionaus mai l'usatge d'esclaus èra possible dins de condicions particularas e en cambi d'una promessa de liberacion en cas de victòria^[10]. Dins la flòta atenenca, lei remaires èran compausats dei ciutadans tròp paures per crompar e entretenir l'equipament d'un oplita, d'estrangiers que vivián dins la vila e de professionaus engatjats per una campanha. La situacion evolucionèt gaire durant l'Edat Mejana car lei paures dei vilas maritimas s'engatjavan sovent dins leis equipatges. Aquò cambièt a la fin de l'epòca medievala amb una aumentacion generala dau nivèu de vida en Mediterranèa. Lei condamnats de drech penau e leis esclaus eissits de la piratariá formèron pauc a cha pauc la màger part deis equipatges coma foguèt lo cas a la batalha de Lepanta. Pasmens, i aguèt totjorn de remaires professionaus e volontaris.

Lei galèras tenián de velas, carradas durant l'Antiquitat e latinas a partir de l'Edat Mejana. Èran utilizats coma propulsion auxiliària durant lei trajèctes. En revènge, una utilizacion durant lo combat èra generalament impossibla car aurián geinat lei manòbras dau naviri.

L'esperon èra l'arma principala de la màger part dei galèras. Constituït d'una pèça renforçada, sovent per de partidas metallicas, permetiá de traucar e d'esventrar la còca dei naviris enemics. Aquò èra fòrça eficaç quand èra possible d'atacar lo flanc de l'adversari qu'èra la partida pus febla de l'estructura dau batèu. Una autra tactica consistiá a passar lòng dau naviri advèrs per destrurre lei rems e lo privar de sa capacitat de desplaçament. Pasmens, aquò necessitava d'equipatges ben entraïnats car la manòbra necessitava de rintrar sei rems avans l'ataca.

Lei galèras embarcavan d'autreis armas qu'èran generalament d'armaments segondaris. D'armas de sètge permetián de tirar de projectils còntra un adversari mai aquò èra sovent aleatòri en causa dau movement dei dos naviris. Una varianta consistiá a utilizar d'arquiers per tirar de sagetas, de còps incendiàrias. Èra tanben possible d'embarcar un grop de fantassins per menar d'arrambatge. Lo còrb roman facilitava aquela tactica mai necessitava una mar suava.

Durant l'Edat Mejana, lei Bizantins foguèron famós per l'usatge dau fuòc grèc, una substància incendiària relativament eficaça generalament propulsat per un sifon. Èra tanben possible de plaçar la mèscla dins una granada d'argiela. Enfin, a la fin dau periòde medievau, de canons foguèron installats sus lei galèras e una part dei combatents integrats a l'equipatge recebèt d'armas de fuòc.

Leis armas segondàrias èran de còps plaçadas dins de torres construchas sus lo pònt. Aquò complicava fòrça la construccion e demenissiá generalament lei performàncias de la galèra. En revènge, permetiá ai servents deis armas de beneficiar d'una proteccion pus importanta, comprés en cas d'arrambatge.

De galèras, coma lo dromon bizantin, foguèron dotats de blindatges compausats de partidas metallicas destinadas a protegir lo naviri còntra leis efiechs d'un esperon. L'utilizacion de pèus embegudas de vinaigre èra un metòde frequent per se protegir còntra leis armas incendiàrias, compres còntra lo fuòc grèc.

• (en) Paul W. Banford, Fighting ships and prisons : the Mediterranean Galleys of France in the Age of Louis XIV, Londres, Cambridge University Press, 1974.
• (fr) Jean Merrien, La vie quotidienne des marins au Moyen Âge, des vikings aux galères, Hachette, 1969.