Arius
Arius (vèrs 250, Cirenaïca - 335 ò 336, Constantinòble) es un prèire e un teologian d'Alexàndria. Son ensenhament es a l'origina de l'arianisme, un movement teologic que foguèt condamnat coma eresia per lo concili de Nicèa en 325. Pasmens, aquel anatèma empediguèt pas l'arianisme de se difusar en Euròpa onte demorèt influent fins au començament dau sègle VIII.
La vida d'Arius es mau coneguda avans 313. Èra un prèire important d'Alexàndria, una vila majora de l'Empèri Roman, a l'origina d'un ensenhament religiós que sembla centrat sus dos ponchs :
- lo Dieu unic es non engendrat. En revènge, tot lo rèsta foguèt creat ex nihilo per sa volontat.
- lo Logos es un intermediari entre Dieu e lo mond. Es anterior au mond materiau mai non etèrne car foguèt creat per Dieu.
Lo segond ponch aviá de consequéncias importantas per la teologia crestiana. D'efiech, dins aqueu cas, Jèsus vèn un uman inspirat per Dieu mai demòra una creatura naturala e mortala. D'autra part, se lo Logos es estat creat, vèn una creatura falhibla e inferiora a Dieu.
Incompatiblas amb lei tèsis principalas dau cristianisme dau periòde, lei tèsis d'Arius foguèron condamnadas per un concili regionau organizat per lo patriarca Alexandre d'Alexàndria en 318. Leis evesques decidèron egalament d'excomunicar Arius qu'aviá refusat de se sometre. Pasmens, en l'abséncia de dògma clar, Arius obtenguèt lo sostèn d'un autre concili, reünit a Nicomèdia. De negociacions comencèron donc a l'iniciativa de divèrseis evesques per assaiar de trobar un compromés fins a l'organizacion dau concili de Nicèa que condamnèt clarament l'arianisme. Dins aquò, Arius gardèt lo sostèn de plusors prelats qu'assaièron d'organizar sa reintegracion dins la Glèisa.
La mòrt aguèt luòc dins de circonstàncias desconegudas en 335 ò en 336. Sa doctrina foguèt adoptada per lei pòbles barbars coma lei Gòts ò lei Vandals. Demorèt ansin presenta en Hispania fins a la conquista musulmana de la peninsula. Foguèt tanben sostenguda per l'emperaire Constanç II (337-361). Pasmens, demorèt minoritària au sen de la Glèisa.