Archidiocèsi de Narbona

L'archidiocèsi de Narbona (en latin : Archidioecesis Narbonensis) es una anciana archidiocèsi de la Glèisa Catolica, creada al sègle IV o III e suprimida pel Concordat de 1801.

Sant Pau Sèrgi ^[1] foguèt lo primièr avesque de Narbona al sègle III. Las glèisas de Besièrs e de Tolosa pareguèron a la meteissa epòca. [Cap a 445], Narbona venguèt capluòc d'una diocèsi metropolitana (una archidiocèsi) qu'agèt per sufragants dins los primièrs moments Tolosa, Besièrs, Nimes, Lodeva e Usèç ^[2].
Al començament, la juridiccion de l'arquevesque de Narbona s'espandissiá sus la Narbonesa Primièra e la Septimania, mas tanben sus la Marcha d'Espanha, ont se mantenguèt fins al sègle XI e XII. Per exemple en 638, l'arquevesque de Narbona, Sylva, presidiguèt lo seisen concili de Toleda^[2]. Pus precisament, la conquèsta musulmana faguèt pèrdre las diocèsis sufragantas del sud dels Pirenèus, mes en 785, [pr'amor de la reconquèsta carolingiana,] la diocèsi de Girona tornèt venir sufraganta de Narbona, en 886 foguèt las de Barcelona e de Vic e en 956 la de Tarragona. Çaquelà, [la presa d'independéncia de Catalonha] tornèt demingar lo nombre de las diocèsis dependents de la metropòli de Narbona : Tarragona e Vic en 1091, Girona en 1097 e Barcelona en 1154 ^[3].
Pendent la dominacion visigotica, la metropòli de Narbona se desmembrèt. La diocèsi de Tolosa (que compreniá l'oèst de l'Aude), somesa als Francs, venguèt sufraganta de Borges. Après la tombada del reialme visigot, Tolosa tornèt venir sufraganta de Narbona, fins a 1318, data que Joan XXII erigiguèt sa diocèsi en arquevescat, ambe Pàmias, Montalban, Mirapeis, La Vaur, Rius, Lombèrs e Sant Pàpol per diocèsis sufragantas. D'autra part, las diocèsis d'Agde, Magalona, Carcassona e Euna èran estats creats e èran venguts sufragants de Narbona ^[2].
Dins los tempses modèrnes, la metropòli de Narbona aviá per sufragants las diocèsis d'Agde, Alès, Alet, Besièrs, Carcassona, Euna o Perpinhan, de Lodeva, de Montpelhièr, de Nimes, Sant Ponç de Tomièiras e diocèsi d'Usèç. Sa primacia s'espandissiá sus las metropòlis d'Ais e de Tolosa ^[2].
La creacion de las diocèsis circonvesinas modifiquèt la diocèsi de Narbona. Primitivament la diocèsi compreniá lo Pagus Narbonensis, lo Pagus Minarbensis e lo Pagus Reddensis, aqueste pres dins son accepcion pus larga, siá lo País de Saut, Donasan, Capcir, Pèirapertusés e Fenolhedés, ambe Rasés al sens stricte ^[2].
Quand lo papa Joan XXII, en 1318, per compensar, al profièit de la metropòli de Narbona, la pèrda dels avescats de Tolosa e de Pàmias, erigiguèt las diocèsis de Sant Ponç e d'Alet, la novèla diocèsi de Narbona comprenguèt sonque lo Narbonés al sens estricte, lo Bas Rasés o oficialitat de Limós e una partida de Menerbés. Lo Naut Rasés (Fenolhedés, País de Saut, Capcir e Donasan) formèt la diocèsi d'Alet, la màger part de Menerbés foguèt incorporada a la diocèsi de Sant Ponç ^[2].
Dins sos limits novèls, la diocèsi de Narbona foguèt devesida en sièis archipreirats : l'archipreirat de Narbonés, ambe Cabestanh per caplòc, l'archipreirat de Menerbés, ambe Asilha per caplòc, l'archipreirat de Bassa Corbièra, ambe Ròcafòrt per caplòc, l'archipreirat de Nauta Corbièra, ambe Montbrun per caplòc, l'archipreirat de Termenés, ambe Tèrme per caplòc, l'archipreirat de Rasés, ambe Ajac per caplòc. Los archipreirats èran eles-meteisses devesits en destreits (districtes) que lor circonscripcion non correspondiá pas totjorn als archipreirats. Per exemple, la parròquia de La Redòrta, que dependiá de l'archipreirat de Narbonés, respondiá al destreit d'Asilha, qu'èra de l'archipreirat de Menerbés ^[2].

Pendent los sègles XIII e XIV, los arquevesques de Narbona bastiguèron 18 castèls sus sas tèrras, dont los de Montelhs (Erau) (arroïnat e inscrit en 2012^[4]) et de Cabestanh (classat en 1995^[5]).
Pr'amor del Concordat de 1801, la residéncia archiepiscopala foguèt suprimida e lo territòri de l'archidiocèsi foguèt despartit entre la diocèsi de Carcassona, que cobriá alara los departaments d'Aude e dels Pirenèus Orientals, e la diocèsi de Montpelhièr, que cobriá alara Erau e Tarn.
Per la bulla Paternae caritatis del 6 d'octobre de 1822, l'arquevesque de Tolosa foguèt autorizat a relevar lo títol d'arquevesque de Narbona.

[Abans la revolucion de 1789], la diocèsi compreniá 203 parròquias e 14 annèxas. La lista es per archipreirat e los caplòcs de destreit son en italicas.

41 parròquias : Narbona (cinc parròquias), Cabestanh, Argelièrs, Argenç, Armissan, Aubian, Bisa, Celeiran, Corçan, Crèissa (identificacion probabla), Cucçac, Ginestars, Grussan, La Redòrta, Malhac, Marmolièiras (nom supausat), Mirapeisset, Montelhs, Niça, Auvelhan, Parasan, Perinhan, ara Fluris, Pòlhas, Posòls, Puègserguièr, Cranta, Robian, Salièrs, Santa Valièira, Sant Marcèl, Sant Nazari, Salèlas, Salas, Savinhac, Trulhars, Ventenac, Vinaçan ^[2].

15 parròquias : Asilha (doás parròquias), Buadèla o Biadèla, Castanhvièlh, Caunas, Sitor, Olms, Lòura, L'Espinacièra, Pepius, Tròuça, Vilanava dels Canonges, Vilarambèrt ^[2].

36 parròquias : Montbrun, Bisanet, Botenac, Camplong, Canet, Castèlnau d'Aude, Caumont, Conilhac de las Corbièras, Cruscadas, Escalas, Fabresan, Ferrals, Fontcobèrta, Gasparets (nom probablament deformat), Lesinhan, Luc, Marcorinhan, Montrabeg, Montredond, Moçan, Mos, Nevian, Ornasons, Raissac, Ribauta, Ròcacorba, Sant Laurenç de la Cabrerissa, Sant Martin de Tòca, Sant Pèire dels Camps, Serama, Talairan, Tornissan, Torosèla, Vedilhan, Viladanha, Vilaroja la Panosa^[2].

23 parròquias : Ròcafòrt, Albàs, Bajas, Caçcastèl, Castelmaur, Costoja, Dònas, Durban, Fitor, Fontjoncosa, Fraisse, Jonquièras, Lo Lac, La Pauma, Laucata, Montseret, Peiriac de la Sal, Portèl, Sant Andrieu de Ròcalonga, Sijan, Tesan, Trelhas, Vilaseca ^[2].

35 parròquias : Tèrme, Albièras, Auriac, Boissa, La Cauneta, Cubièra, Cucunhan, Davejan, Darnaculheta, Dulhac, Durfòrt, Fasta, Felinas, Forton, Larièra, Lanet, La Ròca de Fan, Maisons, Maçac, Montgalhard, Montjòi, Motomet, Novèlas, Padèrn, Palairac, Pasiòls o Pasuòls, Quentilhan, Sant Martin dels Poses, Salzan, Solatge, Talteüll, Tuissan, Vinhavièlha, Vilaroja de Termenés, Vingrau^[2].

53 parròquias : Limós, Ajac, Alanha, Bèlcastèl, Bèlagarda, Bèlvéser, La Vesòla, Bresilhac, Brugairòlas, Calhau, Calhavèl, Cambiure, Castèlrenc, Cépia, La Corteta, Donasac, Esculhens, Fenolhet, Gajan, Gramàsia, Grefuèlh, Onós, Ladinha d'Aval, Ladinha d'Amont, La Sèrra, Lauraguèl, Lopian, Magria, Marlàs, Malvièrs, Maseròlas, Missegre, Montgalhard (Aude), Montgradalh, Montaut, Paulinha, Puègsalamon, Pèirafita, Piuça, Pomir, Rotièr, Sant Andrieu de Vilaromieu, Sant Just de Forèst o Belengard, Sant Martin de Vilareclam, Sant Policarpi, Salas (localitat despareguda, comuna de Limós), Torrelhas, Valmigièra, Vilardebèla, Le Vilar de Monsenh Ancel, Vilarzèl, Vilalonga, Vilamartin^[2].

14 annèxas : Pujòl de Bòsc (Menerbés), Vilanava de las Corbièras, Sant Joan de Barro, Fulhan (Bassa Corbièra), Camps, Rofian, Las Ègas, Maironas, Domnòva (Termenés), Buc, Ferran, Clarmont, Le Maset, Raoux, nom absent del diccionari de l'abat Savartés (Rasés) ^[2].

• Elements d'istòria de l'archidiocèsi (en) sus www.catholic-hierarchy.org
• Istòria detalhada (datas) (en) sus www.gcatholic.org
• Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, 1912, p. XXXII-XXXIV, legir en linha [4]

1. ↑ https://nominis.cef.fr/contenus/saint/9881/Saint-Paul-Serge.html
2. ↑ ^{2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12} et ^2,13 Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, 1912, p. XXXII-XXXIV, legir en linha [https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f45.item.texteImage
3. ↑ [1]
4. ↑ [2]
5. ↑ [3]

• Portal de Lengadòc