Conselh Constitucional (França)

Lo Conselh constitucional francés es una institucion francesa creada per la Constitucion francesa de 1958 de la Cinquena Republica. Susvelha la regularitat de las eleccions nacionalas e referendum. Se pronóncia sus la conformitat a la Constitucion de las leis e de qualques règlaments que n'es sasit. Interven tanben dins qualques escasenças de la vida parlementària e publica.

Al contrari d'autres tribunals competents en matèria constitucionala coma lo tribunal constitucional espanhòl o la Cort suprèma dels Estats Units, lo Conselh constitucional francés es pas al cap d'una ierarquia dels tribunals, que sian judiciaris o administratius. Ambedoas ierarquias son dominadas respectivament par la Cort de cassacion e lo Conselh d'Estat. Pasmens las seunas decisions s'impausan « als poders publics e a totas las autoritats administrativas e juridiccionalas^[1]. » Lo Conselh constitucional francés a doncas una granda autoritat sus l'ensemble de las institucions francesas, mas aquela autoritat se limita al camp del contraròtle de constitucionalitat.

Lo general de Gaulle èra preocupat d'evitar çò que considerava coma una deriva americana que menariá a un biais de « govèrnament dels jutges » : per el, « la [sola] cort suprèma, es lo pòble^[2] ». Michel Debré precisa l'autre tòca: « Çò que nos cal, es una arma contra la desviacion del regim parlamentari »^[3]. Lo recors al Conselh èra alara restrench dins sa concepcion primària a las mai nautas autoritats de l'Estat e las seunas competéncias se trobavan de fach fòrça limitadas. Amb los ans, pasmens lo Conselh desvolopèt una jurisprudéncia extensiva.

Lo Conselh constitucional necessàriament deguèt s'adaptar a las alternança politicas^[4], a la construccion europèa, mas tanben reinvendicant progressivament una vertadièra plaça de juridiccion, s'inspirant entre autres del Conselh d'Estat francés.

Institucion novèla dins l'òrdre institucional francés, lo Conselh constitucional foguèt creat per la Constitucion francesa de 1958 mas foguèt installat lo 5 de març de 1959^[5]. Son president èra alara l'ancian ambaissador. Léon Noël e dos ancians presidents de la Republica, Vincent Auriol e René Coty, i seguèron de drech. Lo Conselh tenguèt sesilha pels primièr còp lo 13 de març.

Lo Conselh constitucional es un organ sens precedent dins l’istòria constitucionala francesa; en efècte las republicas parlementàrias jamai avián acceptat la creacion d’organs juridiccionals susceptibles de far escac a las assembladas parlementàrias, perpetuant atal la malfisança dels revolucionaris de 1789 al respècte de las juridiccions del Regim Ancian, e sustot lo dògma de la sobeiranetat parlementària. Concretament, los constituents de 1958 esperavan del Conselh que contenga lo parlament dins lo seu domeni legislatiu encastrat dins l’article 34. Pendent prèp d'una decennia, lo Conselh de fach se limitèt dins aquel ròtle; mas a partir del començament dels ans 1970, se transformèt en un vertadièr jutge constitucional e en protector dels drechs fondamentals.

À la fin dels ans 1990, son president, Roland Dumas, trapat dins un afar politicofinancièr, se metèt en comjat e se demetèt, abans d'èsser relaxat fin finala.

Enfin lo camp del contraròtle del Conselh constitucional, anteriorament limitat a las leis adoptadas mas pas encara promulgadas, s'espandiguèt a las leis ja en vigor per la lei constitucionala del 23 de julhet de 2008, que creèt la procedura de la « question prioritària de constitucionalitat » (QPC).

Los servicis administratius del Conselh constitucional son dirigits pel secretari general, nomenat pel decret del President de la Republica. Lo secretariat emplega 55 personas^[6] e comprenon un servici juridic compausat d'administrators de las assembladas parlementàrias, de magistrats de l'òrdre judiciari o administratiu, o d'universitaris, un servici administratiu e financièr, un servici de la bibliotèca, de la documentacion e de l'informatica, e un servici de premsa. Lo Conselh compren un grafi creat per Olivier Schrameck, e al secretariat s'apondon una desena de raportaires venent del Conselh d'Estat e de la Cort dels comptes quand estatuís en matèria electorala. Lo Conselh constitucional gausís de l'autonomia financièra; son president ne fixa le budgèt que la dotacion es inscricha dins le projècte de lei de finanças.

Lo Conselh constitucional es compausat de nòu membres nomenats pel president de la Republica e los presidents de las cambras parlementàrias. Los ancians presidents de la Republica son tanben membres de drech del Conselh constitucional mas n'i a que pòdon pas i sèire (per exemple a causa de las incompatibilitats mencionadas mai tard) o decidiguèron d'o far pas.

Composicion actuala del Conselh

Nom	Mandat	Nomenat per
Laurent Fabius - President	2016-2025	François Hollande
Valèri Giscard d'Estanh	1981-a vida	Membre de drech, i sèi soque dempuèi 2004[7].
Jaume Chirac	2007-a vida	Membre de drech, i sèi pas mai dempuèi març de 2011
Nicolas Sarkozy	2012-a vida	Membre de drech, i sèi pas mai dempuèi genièr de 2013
Michel Charasse	2010-2019	Nicolas Sarkozy
Claire Bazy-Malaurie	2013-2022	Claude Bartolone
Nicole Maestracci	2013-2022	François Hollande
Lionel Jospin	2015-2019	Claude Bartolone
Jean-Jacques Hyest	2015-2019	Gérard Larcher
Michel Pinault	2016-2025	Gérard Larcher
Corinne Luquiens	2016-2025	Claude Bartolone
Dominique Lottin	2017-2022	Gérard Larcher

Lo Conselh constitucional francés es compausat de nòu membres nomenats per nòu ans e renovelats per tèrç cada tres ans, als qual cal apondre les ancians presidents de la Republica que son membres de drech ^[8]. Los membres son designats respectivament pel president de la Republica Francesa^[9], lo president del Senat francés e lo president de l'Assemblada nacionala francesa, per un tèrç cadun. Los ancians presidents de la Republica fan, de drech, partida a vida del Conselh constitucional, mas la màger part i seguèron pas ges o pas de contunh. Atal, Vincent Auriol i seguèt al començament de la Va Republica per tornar prene lo ròtle opausant al General De Gaulle; al contrari, Valèri Giscard d'Estanh i seguèt sonque a partir de 2004, aprèp aver renonciat a las activitats politica; Charles de Gaulle jamai i seguèt, sens exprimir de rason explicita, quitament per François Mitterrand, mòrt pauc de temps aprèp la fin del seu mandat. François Hollande es membre de drech mas a anonciat que vòl pas i sèire.

Sol René Coty i seguèt de biais permanent.

Los conselhièrs juran davant lo President de la Republica (levat los membres de drech).

Lo renovèlament venent dels membres del Conselh constitucional se farà en febrièr de 2016.

Segon la Lei constitucionala del 23 de julhet de 2008 (procedura mesa en plaça per la lei organica del 23 de julhet de 2010), las designacions dels membres del Conselh constitucional pòdon far l'objècte d'un veto de las comissions permanentas competentas d'ambedoas doas cambras parlamentàrias^[10]. L'addicion dels vòtes negatius deu representar al mens los 3/5ⁿ. Cette procédure a été mise en place par la loi organique du 23 juillet 2010. Dins los autres païses d'Euròpa, las assembladas parlementària fan la designacion dels membres de las corts constitucionalas per un vòte, mai sovent a la majoritat qualificada. (3/5 en Espanha, 2/3 o 3/5 en Itàlia e 2/3 en Alemanha^[11].

Cap de qualificacion, d'edat o de profession es demandada per venir membre, malgrat que «Gaireben totas las corts constitucionalas [sián] obligatòriament compausadas de juristas»^[12]. Pasmens, la foncion de conselhièr es incompatibla amb aquelas de membre del govèrn o del Conselh economic, social e environamental, e tanben amb tot mandat electiu. Pendent la durada de las foncions, los membres del Conselh pòdon pas èsser nomenats a un emplec public, nimai recebre de promocion se son foncionaris. Los membres del Conselh pòdon èsser professor d'universitat (comaJean-Claude Colliard). Levat los membres de drech que son nomenats a vida, lo mandat dels conselhièrs es de nòus ans non renovelable. Pasmens, en cas de nominacion en remplaçament d'un membre empachat d'acabar lo seu mandat, lo mandat de remplaçant pòt èsser prolongat de la durada d'un mandat complet se, a la fin del mandat del conselhièr remplaçat, lo remplaçant a pas ocupat la foncion pendent mai de tres ans. Los membres del Conselh pòdon causir de cessar lors foncions. Pòdon èsser declarats demissionaris sens acòrdi prealable en cas d'incompatibilitat, de prejudici a l'independéncia e la dignitat de la foncion o d'incapacitat fisica permanenta constatadas pel Conselh constitucional.

Lo President del Conselh constitucional es designat pel President de la Republica demest los membres nomenats o de drech. En Itàlia e en Espanha, los presidents de las corts constitucionalas son elegits pels parelhs. Lo President convòca lo Conselh, presidís las sesilhas, designa los raportaires e despartís los vòtes. En cas d'empachament del President, la presidéncia de fach torna al degan d'edat.

• Léon Noël : del 5 de març de 1959 al 5 de març de 1965.
• Gaston Palewski : del 5 de març de 1965 al 5 de març de 1974.
• Roger Frey : del 5 de març de 1974 al 5 de març de 1965.
• Daniel Mayer : del 5 de març de 1983 al 5 de març de 1986, demissionari de la presidéncia (demòra membre).
• Robert Badinter : del 5 de març de 1986 al 5 de març de 1995.
• Roland Dumas : del 5 de març de 1995 al 1èr de març de 2000, se metèt en comjat lo 23 de març de 1999, demissionari lo 1èr de març de 2000 (de la presidéncia e del Conselh).
• Yves Guéna : interim coma degan d'edat del 23 de març de 1999 al 1^èr març de 2000.
• Yves Guéna : del 1èr març de 2000 al 9 de mars de 2004.
• Pierre Mazeaud : del 9 de mars de 2004 al 9 de mars de 2007.
• Jean-Louis Debré : del 5 de mars 2007 al 4 de mars 2016
• Laurent Fabius : dempuèi lo 8 de mars 2016

Lo secretari general del Conselh constitucional es nomenat par decret del President de la Republica, sus proposicion du president del Conselh.

Lo secretari general a per foncions de «dirigir los servicis administratius del Conselh», e de «prendre las mesuras necessàrias a la preparacion e a l'organizacion dels trabalhs del Conselh». Fornís los documents preparatòris al conselhièr raportaire d'una decision, assistís al deliberat del Conselh e publica a vegadas de comentaris dins de revistass de drech^[13]

Secretaris generals del Conselh

Nom	Foncion	Data
Jean Maia	Conselhièr d'Estat	2017-...
Laurent Vallée	Conseilhièr d'Estat	2015-2017
Marc Guillaume	Conselhièr d'Estat	2007-2015
Jean-Éric Schoettl	Conselhièr d'Estat	1997-2007
Olivier Schrameck	Conselhièr d'Estat	1993-1997
Bruno Genevois	Conselhièr d'Estat	1986-1993
Bernard Poullain	Conselhièr a la Cort de Cassacion	1983-1986
Pierre Aupépin de Lamothe-Dreuzy	Conselhièr d'Estat	1962-1983
Jacques Boitreaud	Conselhièr d'Estat	1959-1962

Lo Conselh constitucional es un poder public que las sesilhas seguisson lo ritme de las requèstas que n'es sasit. Ten sesilha e pren de decisions sonque en sesilha plena. Las deliberacions son somesas a une règla de quorum, que demanda la preséncia efectiva de sèt jutges, levat cas de fòrça majora. En cas de partatge, lo vòte del President es preponderant.

En matièra de contenciós electoral, l'instruccion es confisada a una de las tres seccions compausada de tres membres designats pel sòrt mas que cadun deuriá èsser nomenat per una autoritat diferenta. En matièra de contenciós constitucional, l'instruccion es confisada a un raportaire^[14], que dispausa alara una plena de juridiccion, e rend al Conselh una proposicion de decision.

La procedura es escricha e contradictòri. I a pas d'opinion particulara possible. Los debats en session e en sesilha plena e tanben los vòtes son pas publics, nimai publicats. La procedura es doncas totalament secrèta.

Pasmens, dempuèi una decision del 28 de junh de 1995, lo Conselh pòt autrejar las partidas e lors representants a se far entendre per el solament dins l'encastre de la procedura del contenciós de l'eleccion dels deputats e senators.

Per verificar de la constitucionalitat d'una lei, lo Conselh constitucional deu èsser sasit aprèp lo vòte de la lei pel Parlament mas abans la promulgacion pel President de la Republica. Per verificar la constitucionalitat dels tractats, lo Conselh es sasit aprèp la signatura del tractat, mas abans la ratificacion d'aquel.

Pasmens lo Conselh a pas besonh d'èsser sasit quand s'agís d'una lei organica o del reglament d'una assemblada parlementària perque los contraròtle obligatòriament, (articles 46 e 61 (al. 1) de la Constitucion. Tanpauc a besonh d'èsser sasit Il n'a en cas d'un referendum d'origina parlementària populara previst per l'article 11.

Lo Conselh constitucional pòt èsser sasit pel President de la Republica Francesa, lo Primièr ministre de França o lo president de l'Assemblada Nacionala o del Senat. Dempuèi 1974, pòt tanben èsser sasit per 60 senators o 60 deputats (Article 61 de la Constitucion).

La [[revision constitucionala del 23 de julhet de 2008 introduguèt un Article 61-1 que prevei une possibilitat de sasina a l’ocasion d'una instància en cors davant una juridiccion, sus una disposicion legislativa « que fa prejudici als dreches e libertats que la Constitucion garantís ». Aquela sasina passa pel colador del Conselh d'Estat o de la Cort de cassacion. Aquela procedura, nomenada « question prioritària de constitucionalitat », es gerida per una lei organica que las disposicions dintrèron en vigor lo 1èr de mars e 2010. L'objectiu d'aquel projècte èra de dubrir a tota persona la possibilitat de contestar, per via d'excepcion a l'ocasion d'una procedura juridiccionala, la constitucionalitat de disposicions de leis, alara qu'aquelas disposicions farián prejudici als dreches fondamentals, provocant la possibla anullacion de leis declaradas inconstitucionalas a posteriori. Segon Marc Guillaume secretari general del conselh, la reforma realiza tres objectius:

• purgar l'òrdre juridic de las disposicions inconstitucionalas
• permetre als ciutadans de far conéisser los seus drechs que venon de la Constitucion, e subretot del preambul
• assegurar la preeminéncia de la Constitucion dins l'òrdre juridic intèrn^[15]

• l’incompeténcia: sola una lei constitucionala pòt derogar a la Constitucion. I a incompeténcia positiva quand una autoritat usurpa las prerogativas d'una autra e incompeténcia negativa quand aquela autoritat assegura pas plenament en practica la seuna competéncia.
• la deca de procedura: son las irregularitats comesas pendent la procedura legislativa, coma la desconeissença del drech d'amendament.
• la violacion de la Constitucion: s'agís subretot del non respècte dels dreches fondamentals. Pasmens, lo Conselh constitucional declarèt qu'aviá pas un poder d'apreciacion identic a aquel del legislator per minimizar las acusacions d'arbitrari portadas contra el.
• lo desviament de poder: lo Conselh constitucional pòt tanben censurar de disposicions que foguèron presas sonque dins un sol interès financièr.

Totas las decisions son presas dins las formas meteissas, comprenent los visats dels tèxtes aplicables e dels elements de procedura, los motius presentats par de considerants analisant los mejans invocats, indicant los principis aplicables e respondent a la requèsta, un dispositiu final devesit en articles enonciant la solucion adoptada. Lo Conselh constitucional publica pas las opinions particularas.

Sul modèl dels arrèsts del Conselh d'Estat, la decision es formada d'una sola frasa estructurada en quatre partidas:

• la sasina compren lo nom e la qualitat dels requerents, la data e l'identificacion del tèxte citat;
• los visats ("VU...", VIST...) indican los tèxtes e las normas que se referís lo jutge constitucional;
• los considerants ("considérant que...", considerent que...) expausan lo rasonament del jutge en general;
• lo dispositiu ("décide : article 1...", decidís : article 1...) expausa la decision.

Los diferents tipes de decision son identificablas par las letras que seguisson lor numerotacion al ròtle e abans lor data.

I a:

• las decisions ligadas al contenciós electoral de las eleccions parlementàrias que las inicialas de las cambras AN (Assemblada nacionala) o S (Senat) e las referéncias de la circonscripcion o del departament son mencionadas;

• las decisions relativas al contenciós de las eleccions referendàrias, REF;

• las decisions portant sus la reparticion de las competéncias entre lo poder legislatiu e reglamentari son associats a las letras L (desclassament legislatiu) o FNR (fin de non recebre, es examèn en cors d'elaboracion de la lei);

• las decisions relativas al contraròtle de constitucionalitat de las leis son classificadas DC (declaracion de conformitat);

• las decisions relativas al contraròtle de constitucionalitat de las leis del país (LP) de l'assemblada deliberanta de la Nòva Caledònia, (Article 77, al. 1, tiret 2, de la Constitucion).

La sasina (art. 61) del Conselh susten lo delai de promulgacion d'una lei votada (article 61 al. darr). Las decisions de non conformitat menan a la censura totala o parciala de la lei mas non a son anullacion perque son prononciadas abans la promulgacion, acte juridic que la fa aplicabla. Una lei declarada contrària a la Constitucion pel Conselh pòt o èsser promulgada se las disposicions inconstitucionalas foguèron declaradas divisiblas del rèste de la lei, o èsser abandonada. Lo President de la Republica pòt encara demandar una nòva deliberacion sus la lei (art 10c).

Las decisions s'impausa (o lo deuriá) erga omnes als poders publics e a totas las autoritats administrativas e juridiccionalas^[16]. Sont insusceptiblas de recors (article 62c). « L'autoritat de la causa jutjada » implica que lo Conselh pòt pas se prononciar dos còps sus un meteis tèxte, ni (en teoria pel mens) que los « poders publics e las autoritats administrativas e juridiccionalas » pòdon pas far de contradiccion a las decisions. Aquela autoritat tòca lo dispositiu coma los motius que ne son lo sosten necessari (decision 1962-18 L del 16 de genièr de 1962), e s'aplica tanben dins l'encastre del contraròtle dels tractats (decision del 2 de setembre de 1992, 312 DC)..

En matèria electorala, lo Conselh constitucional admet de recors en rectificacion d'error materiala^[17]. L'efècte de las decisions en matèria de contenciós electoral varia, anant de l'anulacion de bulletins fins a l'anulacion de las operacions de vòte, e pòt contenir la declaracion d'ineligibilitat d'un candidat e/o la demission sens acòrdi prealable d'un elegit.

Las decisions son notificadas a las partidas e publicadas al Jornal oficial de la Republica francesa (Leis e decrets), amb lo tèxte de la o las sasina(s) parlementària(s) dempuèi 1983, e las observacions del govèrn dempuèi 1995.

Un Recuèlh Annadièr de las decisions es publicat jol naut patronatge del Conselh tres meses aprèp l'ongan. Compren lo tèxte integral de las decisions (pas dels avís), una taula analitica, amb, dempuèi 1990, sa traduccion en anglés, e en espanhòl de 1995 a 1998.

Los « Quasèrns del Conselh constitucional (fr)» son una publicacion oficiala de jurisprudéncia, de drech constitucional comparat e d'analisis doctrinalas. Son publicats, version papièr, per las edicions Dalloz e enseguida meses en linha gratuitament sul site oficial del Conselh.

• 6 de novembre de 1962 (election del President de la Republica al vòte universal): lo Conselh constitucional se declara incompetent en matèria de leis referendàrias: exprèssion dirècta del pòble que la sobeiranetat nacionala li aparten (principi de la democracia), lo Conselh constitucional poiriá pas censurar una lei adoptada per la via del referendum.
• Libertat d'associacion^[18] (16 de julhet de 1971): intègra al blòt de constitucionalitat la Declaracion dels Dreches de l'Òme e del Ciutadan de 1789, lo preambul de la Constitucion de 1946 e los Principis fondamentals reconeguts per las leis de la Republica. Aquela decision es una étapa fondamentala dins la pujada de poténcia de l'institucion e muda la portada del seu contraròtle de constitucionalitat.
• Taxacion d'ofici (27 de decembre de 1973)^[19]: lo Conselh Constitucional intègra la Declaracion dels Dreches de l'Òme e del Ciutadan de 1789 dins las normas constitucionalas.
• IVG^[20] (15 de genièr de 1975): lo Conselh se declara incompétent per contrarótlar una lei al repècte d'un Tracta internacional. La Cort de cassacion, per l'arrèst Jacques Vabre de mai de 1975 e lo Conselh d'Estat per l'arrèst Nicolo d'octobre de 1989 van, parer via de consequéncia, se declarar competents per efectuar un contraròtle de convencionalitat.
• Nòva Caledònia (23 de mai de 1979)^[21]: lo principi de libre administracion de las collectivitats territorialas a valor constitucionala.
• Nacionalizacions I (16 de genièr de 1982)^[22]: lo Conselh refusa de ierarquizar los elements del blòt de constitucionalitat.
• Blocatge dels preses et revenguts (30 de julhet de 1982)^[23]: reconeis dins un considerant de principi l’intrusion de la lei dins lo domeni del règlament (dins lo cas, la fixacion d’una multa contravencionala).
• Nòva Caledònia (23 d'agost de 1985)^[24]: la lei exprimís la volontat generala sonque dins lo respècte de la constitucion.
• Estat d'urgéncia en Nòva Caledònia^[25](25 de genièr de 1985): lo Conselh constitucional estima que la conformitat a la Constitucion d'una lei promulgada pòt èsser contestada aprèp la dintrada en vigor se de disposicions legislativas novèlas venon la modificar, la completar o tòca lo seu domeni. Aquela decision pòt s'aparentar en aparéncia amb a las premícias d'un contraròtle a posteriori.
• Estatut de Corsega (9 de mai de 1991)^[26]: reconeissença del concèpte juridic de pòble francés, de valor constitucionala, e de la seuna unicitat.
• Tractat de Maastricht II (2 de septembre de 1992)^[27]: decision sus la conformitat a la Constitucion del Tractat de Maastricht, aprèp la revision constitucionala intervenguda aprèp l'estudi de conformitat donat dins la decision del 9 d'abril de 1992 pel Conselh constitucional. De biais constant, lo Conselh constitucional reconeis lo poder sobeiran del constituent.
• Cort penala internacionala^[28] (22 de genièr de 1999): lo Conselh constitucional consacra l'irresponsabilitat penala del cap de l'Estat, levat lo cas de nauta traïson davant las juridiccions ordinàrias pendent la durada del seu mandat, al mens de sasir la Nauta Cort de justícia (França)Nauta Cort de justícia segon las modalitats previstas pel títol IX de la Constitucion de 1958.
• Carta de las lengas regionalas e minoritàrias (15 de junh de 1999)^[29]: Lo pòble fracés es indivisible.
• Revision constitucionala relativa a l'organizacion decentralizada de la Republica (26 de mars de 2003)^[30]: lo Conselh torna sus sa decision Maastricht II e se declara incompetent per verificar la conformitat de las leis de revision. Efectua un revirament de jurisprudéncia.
• Lei per la fisança dins l'economia numerica^[31] (10 de juin de 2004): lo Conselh constitucional reconeis que le respècte del drech communautari es une exigéncia constitucionala (Article 88-1), levat una disposicion exprèssa contrària a la Constitucion. Se declara doncas competent per contrarotlar la conformitat d’una lei de transposicion d’una directiva europèa.
• Lei visant a reprimir la contestacion de l'existéncia dels genocidis reconeguts per la lei (28 de febrier de 2012): lo Conselh Constitucional estima qu'aquela lei es contraria a la Constitucion^[32] en fasent prejudici entre autre a la libertat d'exprèssion.

De genièr a març de 1974, en tres meses, lo Conselh constitucional donèt tant de decisions al subjècte du contraròtle de constitucionalitat de las normas coma de 1958 a 1974, en quinze ans. En efècte, perque i aviá pas de recors efectiu dels ciutadans davant lo Conselh e las solas quatre autoritats administrativas mai nautas podavan o sasir, las escasenças de sasina èran redusidas, encara mai qu'i aviá pas de coabitacion politica. Atal, lo Conselh foguèt sasit pas que nòu còps de 1959 a 1974^[33].

Aquel lanç formidable resulta sobretot de la seguida de dos elements:

• jurisprudencial d'en primièr, quand, dins sa decision del 16de julhet de 1971 libertat d'associacion, lo Conselh incorpora al blòt de constitucionalitat lo tèxte del preambul de la Constitucion, e per via incidenta, lo preambul de la Constitucion del 27 d'octobre de 1946 e la Declaracion dels Dreches de l'Òme e del Ciutadan de 1789. Aquela avançada jurisprudenciala, que consacra lo ròtle del Conselh coma garant dels dreches e libertats, permet a aquel darrièr de se contentar pas del contraròtle de la Constitucion de 1958;
• constitucional puèi, quand la revision del 29 d'octobre de 1974 dona a 60 deputats o 60 senators lo drech de sasina, fins alara reservat al poder executiu e als Presidents de las assembladas, dubrissent atal la sasina als parlamentaris.

Expression d'una competéncia d'atribucion, las prerogativas del Conselh constitucional pòdon s'encastrar en doas categorias:

Dins aquel domeni, lo caractèr juridiccional del Conselh es contestat per qualques autors^[34],[35].

• Lo contraròtle de constitucionalitat (DC) es:
  • a priori (Lo contraròtle es abstract e a priori, se per via d'accion aprèp lo vòte pel Parlament mas abans la promulgacion de la lei, la ratificacion o l'aprobacion d'un engatjament internacional e la dintrada en vigor dels règlaments de las assembladas)
    • facultatiu (se lo Conselh es sasit pel President de la Republica, lo Primièr ministre, lo President d'una de las doas Assembladas o per 60 deputats o 60 senators per:
      • las leis ordinàrias en vertut de l'article 61 (leis de finanças, leis autorizant la ratificacion d'un tractat, leis abilitant lo govèrn a recorrir a d'ordenanças de l'article 38 alinèa 3, leis ratificant aquelas ordenanças);
      • los engatjaments internacionals en vertut de l'article 54;
      • Dempuèi 1999, lo Conselh constitucional pòt tanben examinar la conformitat a la Constitucion de las leis país adoptadas pel congrès de la Nòva Caledònia (LP).
    • obligatòri per:
      • las leis organicas ;
      • los règlaments de las assembladas parlementàrias: Assemblada nacionala e Senat, e tanben lo Congrès del Parlament Francés la reünion al castèl de Versalhas de las doas cambras del Parlament, article 89 de la constitucion pel vòte d'una revision de la constitucion).
      • Las proposicions de leis mencionadas a l'article 11.
  • incidencial e a posteriori a l'escasença d'un litigi portat davant la Cort de cassacion o lo conselh d'Estat segon la procedura de la Question prioritària de constitucionalitat instituit per la reforma del 23 de julhet de 2008 apondent l'article 61-1 a Constitucion. Quitament dins aquel cas, lo contraròtle es abstrach e s'interèssa pas al cas particular del litigi.

• Es menat a definir la natura juridica de qualques tèxtes: atal, se pòt dire qu'es jutge de la reparticion de las competéncias entre la lei e lo règlament, perque lo Conselh constitucional pòt èsser sasit o ben pendent la discussion parlementària pel president de l'assemblada o lo Govèrn (FNR), o ben a posteriori pel Primièr ministre per desclassificar una disposicion de forma legislativa (L).

Lo Conselh refusa d'efectuar un contraròtle de constitucionalitat:

• de las leis referendàrias (Decision n° 62-20 DC - 6 novembre 1962 - Lei relativa a l'eleccion del President de la Republica al sufragi universal dirècte, adoptada pel referendum del 28 d'octobre de 1962) levat de proposicions de lei mencionadas a l'article 11, que lo contraròtle es obligatòri;
• de las leis constitucionalas (Decision n° 2003-469 DC - 26 de març de 2003 - Revision constitucionala relativa a l'organizacion decentralizada de la Republica): lo Conselh refusa d'utilizar dins sa jurisprudéncia lo tèrme de « lei constitucionala » (tèrme doctrinal), mas utiliza puslèu lo tèrme de « revision constitucionala », que son pas somesas a un contraròtle de constitucionalitat per la Constitucion;
• de las ordonanças de l'ancian article 92 de la Constitucion (disposicions transitòria visant a mètre en plaça lo regim novèl), coma las ordonanças organicas de 1958-1959, perque la competéncia del Conselh constitucional ss aqueles tèxtes èra pas prevista;
• e de per abans, de las leis ja promulgadas, mas lo Conselh a atenuèt aquela impossibilitat acceptant de contrarotlar una lei ja promulgada penedent un contraròtle a priori fach sus una lei novèla que modifica la lei promulgada (85-187DC 25 de genièr de 1985, estat d'urgéncia en Nòva Caledònia). E mai, l'article 61-1 apondèt per la lei constitucionala de modernizacion de las institucions del 23 de julhet de 2008^[36] instituís un contraròtle a posteriori de las leis sospechadas de far prejudici «als drechs e libertats que la Constitucion garantís»: es la procedura de la question prioritària de constitucionalitat podent èsser laçat «a l'escasença d'una instància en cors davant una juridiccion», «sul retorn del Conselh d'Estat o de la Cort de Cassacion».

• Lo Conselh constitucional es lo jutge de la regularitat de diferentas operacions:
  • eleccions parlementàrias (Assemblada nacionala e Senat) (Article 59) ;
  • eleccions presidencialas (Article 58) ;
  • referendums nacionals (Article 60).

Per aquelas doas darrièra operacions, tanben proclama los resultats.

Per contrarotlar lo bon debanament de las operations electoralas, lo Conselh constitucional pòt designar un o mai delegats causits, amb accòrdi dels ministres competents, dentre los magistrats de l'òrdre judiciari o administratiu^[37]

Plan dubèrtas als electors, lo nombre de las sasinas del Conselh en matèria electorala aumentèt fòrça aprèp lo vòte de la legislacion organizant e contrarotlant lo finançament de las despensas electoralas, que fan doncas plenament partida de las eleccions parlementàrias e presidencialas pel Conselh. Atal, al 31 de decembre de 2006, lo Conselh aviá donat 2514 decisions en matèria electorala per 751 decisions sul contenciós de las normas (que 541 DC).

• E mai, s'assòcia encara a aquel contenciós, dos contencioses connèxes:
  • contraròtle de las incompatibilitats dels parlamentaris (I).
  • descasença dels parlamentaris (D).

Lo Conselh constitucional dona d'avises sus la realizacion de l'article 16 de la Constitucion (poders extraordinárias du President de la Republica en cas de menaça grèva de las institucions) :û

• deu donar un avís obligatòri, motivat, publicat, mas non confòrme, sus la condicion de las reünions dels critèris d'aplicacion de l'article 16. S'agís de l'apreciacion (quitament se l'avís del Conselh es pas confòrme (liga pas lo President), s'agís ça que la d'una competéncia ligada per aquel darrièr: « lo President pren las mesuras exigidas per las circonstàncias ») :
  • del caractèr grèu e de l'urgéncia (« una menaça grèva e immediata »), que pesa sus:
    • las institucions de la Republica;
    • l'integritat du territòri;
    • l'independéncia de la Nacion;
    • o l'execucion dels engatjaments internacionals.
  • E mai aquela menaça deu interrompre lo foncionament regular dels poders publics constitucionals:
    • còrs electoral (títol I de la Constitucion)
    • President de la Republica (títol II)
    • Govèrn (títol III)
    • Parlament (títol IV)
    • autoritat judiciària (títol VIII) ;
• pendent la realizacion de l'article 16, lo Conseilh constitucional deu donar un avís obligatòri, motivat, non publicat e non confòrme per cada acte pres en aplicacion de l'article 16 pel President (subretot, de decisions legislativas). Lo contraròtle del Conselh es un contraròtle:
  • de proporcionalitat (« las mesures exigidas per las circonstància ») ;
  • finalista: las mesuras devon aver per objècte de restablir la continuitat de l'Estat (cessar l'interrupcion del « foncionament regular dels poders publics constitucionals »).

Encara, lo Govèrn consulta lo Conselh suls tèxtes relatius:

• a l'organizacion de l'escrutinh per l'eleccion del President de la Republica (Article 58) ;
• als referendums nacionals (article 60).

Aqueles avises motivats son pas renduts publics e son pas, en principi, conformes (quitament se en pratictica, lo Govèrn los seguís).

Lo Conselh s'estima incompetent quant es sasit sus tota autra question.

Lo títol VI de la Constitucion de 1958 tutulat Dels tractats e acòrds internacionals presisa dins l'article 54 que « se lo Conselh constitucional, sasit per [las autoritats abilitadas dins aquel títol] per declarat qu'un engatjament internacional compòrta una clausula contrària a la Constitucion, l'autorizacion de ratificar o d'aprovar l'engatjament internacional en causa pòt intervenir sonque aprèp revision de la Constitucion ». Aquel article, modificat en 1992 (lei constitucionala n° 1992-554), permet al Conselh constitucional d'examinar se las disposicions d'un engatjament de drech internacional o de drech comunautari imposant, abans son integracion dins l'òrdre juridic francés, una modificacion de la Constitucion. Lo Conselh se prononcia doncas pas sus la lei de ratificacion, mas sul quite tractat.

Dins la decision (fr)n° 1992-308 DC del 9 d'abril de 1992 dicha « Maastricht I », lo Conselh decidís que « lo respècte de la sobeiranetat nacionala fa pas obstacle a çò que [...] França pòsca conclure, jos resèrva de reciprocitat, d'engatjaments internacionals en vista de participar a la creacion o al desvolopament d'una organizacion internacionala permanenta, dotada de la personalitat juridica e investida de poders de decision per l'efècte de transferiments de competéncias consentits pels Estats membres; [...] Pasmens al cas que d'engatjaments internacionals soscrichs per aquela fin contenon una clausula contrària a la Constitucion o fasent prejudici a las condicions essencialas d'exercici de la sobeiranetat nacionala, l'autorizacion de los ratificar demanda una revision constitucionala ». Jutja aquí que l'institucion de la moneda unica, la creacion d'una ciutadanetat europèa imposan una revision de la Constitucion. Un contraròtle similar intervenguèt per la ratificacion del tractat d'Amsterdam, coma per aquela del Tractat establissent una Constitucion per Euròpa. La decision 2004-505 DC foguèt atal a l'origina de la revision constitucionala del 1^èr de març de 2005. Dins la decision dich Interrupcion volontària de grossesa (IVG), lo Conselh s'estima pas competent, seguent l'article 61c, per contrarotlar la conformitat d'una lei a las estipulacions d'un tractat o d'un acòrdi internacional (decision n° 1975-54 del 15 de genièr de 1975). Justifica aquela posicion per una diferéncia de natura entre lo contraròtle de constitucionalitat de las leis (art 61c), que li tòca, e lo contraròtle de convencionalitat de las leis (art. 55c) qu'es « relatiu e contingent » (camp d'aplicacion limitat del tractat, exigéncia de reciprocitat dins l'execucion de l'engatjament). Pel Conselh en 1975, « una lei contrària a un tractat seriá pas, per tant, contrària a la Constitucion ».

Atal implicitament puèi explicitament (en 1986) abilitèt las juridiccions dichas ordinàrias per conéisser de la convencionalitat de las leis (conformitat de las leis als engatjaments internacional) : arrèst Jacques Vabre de la Cort de cassacion (1975), arrèst Nicolo del Conselh d'Estat (1989).

Dins sa decision del 9 d'abril de 1992, lo Conselh presisa que l'òrdre juridic comunautari es un òrdre juridic pròpri, qu'aparten pas a l'òrdre institucional de la Republica francesa. Fidèl a la seuna jurisprudéncia del 30 de decembre de 1976, denega tota especificitat al drech comunautari, al contrari de la posicion trancada de la Cort de Justícia Europèa (Van Gend en Loos 1963, Costa 1964), assolidant lo principi de primautat e l'especificitat del drech comunautari.

La question de saber se lo Conselh constitucional contraròtla o non la constitucionalitat del drech comunautari derivat es majora, perque 60 % a 70 % dels tèxtes de leis novèls correspondrián a l'aplicacion d'una disposicion comunautària^[38]. Dins sa decision 2004-496 DC del 10 de juin de 2004^[39], portant sus la lei fisança dins l'economia numerica, lo Conselh se declara incompetent per contrarotlar la constitucionalitat de las disposicions de las leis que realizan la transposicion de disposicions incondicionalas e precises de directivas, levat quand aquela transposicion fa prejudici a una disposicion exprèssa^[40] de la Constitucion^[41]. Fonda aquela incompeténcia e l'obligacion de transposicion sus l'article 88-1 de la Constitution, que precisa que « la Republica participa a las Comunautats Europèas e a l'Union Europèa, constituidas d'Estats que causiguèron liurament, en vertut dels tractats que las an instituidas, d'exercir en comun d'unas de lors competéncias ». Le Conselh apreciariá senon la constitucionalitat de las quitas directivas, e poiriá atal tornar sus l'obligacion de transposicion.

La decision 2004-505 DC del 19 de novembre de 2004^[42], Tractat establissent una Constitucion per l'Euròpa (non ratificat), es majora a mai d'un títol:

1. lo transferiment, pel tractat, de novèlas competéncias a l'Union Europèa necessita una reforma constitucionala (clausulas-plancas, principi de subsidiaritat, eca.) ;
2. l'extension de las prerogativas del Parlament francés, necessitariá tanben una revision: la Constitucion prevesiá de cases precís de vòte decisional del Parlament, e aquelas novèlas prerogativas limitan la portada de las atribucions de l'executiu francés, tradicionalament encargat dels afars internacionals.

La decision del Conselh constitucional del 27 de julhet de 2006, portant sus la lei DADVSI, dona sus un punt una nòva avançada dins l'objectiu d'espandir lo domeni del seu contraròtle, pasemens sens lo declarar competent per principi per la verificacion de la compatibilitat de las leis nacionalas amb los tractats comunautaris. Atal, resulta d'aquela decision qu'en vertut de l'article 88-1 de la Constitucion, lo Conselh constitucional es pas competent per contrarotlar una lei de transposicion realizant una directiva comunautària. Pasmens, es tanben precisat que lo drech comunautari preval sul drech nacional sonque quand dins la mesura qu'es pas contrari a un « principi inerent a l'identitat constitucionala de França » (çò que ressona amb las « disposicions exprèssas » de la decision de 2004 Economia numerica), e aquò en referéncia a l'article 1-5 del projècte de Tractat de Constitucion europèa.

De doctrinas afirman qu'en çò que concernís lo contraròtle de convencionalitat, se pòt dire que la Constitucion es inferiora a aqueles tractats.

Aquela posicion es pas valabla per totes los tractas, mas sonque pels tractats comunautaris e per la Convencion europèa dels drechs umans.

Aquela posicion ven d'una interpretacion particulara de l'article 54 Constitucion del 4 d'octobre de 1958 qu'afirma que « se lo Conselh constitucional (...) declarèt qu’un engatjament internacional compòrta una clausula contrària a la Constitucion, l’autorizacion de ratificar o d’aprovar l’engatjament internacional en causa pòt intervenir sonque aprèp la revision de la Constitucion. »

Se pòt interpretar aquela frasa de dos biais. Lo Conselh constitucional met l'accent sul fach que l’autorizacion de ratificar o d’aprovar l’engatjament pòt intervenir sonque aprèp la revision de la Constitucion: pòt pas doncas i aver d'autorizacion s'i a incompatibilitat.

Aqueles que son, al contrari, per la superioritat dels tractats sus la Constitucion, metent l'accent sul fach qu'es la Constitucion qu'es modificada (doncas que se somet) en cas d'incompatibilitat, e non pas lo tractat. En mai, la Constitucion prevei sonque, dins son article 55, que « los tractats o acòrds regularament ratificats o aprovats an, a partir de lor publicacion, una autoritat superiora a aquela de las leis, jos resèrva, per cada acòrdi o tractat, de la seuna aplicacion per l’autra partida. » La Constitucion presidís doncas pas se los tractats son superiors o inferiors a la Constitucion.

Vejatz tanben transposicion de las directivas europèas.

La Cort Europèa dels Dreches de l'Òme exclusís de l'article 6 de la convencion l'activitat del Conselh Constitucional en matèria electorala perque los dreches politics en causa dintran pas dins lo camp de l'aplicacion de l'article (son pas de dreches civils)^[43].

Arrèst Zielinski de 1999: condamnacion dirècta del Conselh per la Cort, amb basa l'article 6-1 de la Convencion. Lo Conselh pleguèt enseguida jos aquela jurisprudéncia.

Lo Conselh constitucional es reconegut per la majoritat dels juristas coma essent un progrès per garantir melhor l'existéncia de l'Estat de drech en França. Pasmens, es criticat per de constitucionalistas, subretot dins l'encastre del contraròtle de constitucionalitat de las leis qu'es encargar de realizar.

Lo Conselh constitucional es una excepcion europèa. L'ensems de las juridiccions constitucionalas europèas son de Corts constitucionalas, que l'imparcialitat es mens discutible qu'en França. Los modèls de las Corts constitucionalas son plan sovent diferentas d'aquel del Conselh constitucional francés.

Cap de condicion de competéncia juridica dels membres del Conselh constitucional existís. França es encara una excepcion en Euròpa, perque cal èsser, pel mens, jurista, per èsser jutge constitucional. Dins los païses europèus las qualitats exigidas son par exemple:

• Àustria: èsser jutge, foncionari o professor d'universitat;
• Alemanha: èsser magistrat federal suprèm (per sièis d'entre eles al mens), respectar las condicions per èsser jutge alemand;
• Itàlia: èsser magistrat, professor de drech o avocat;
• Espanha: èsser magistrat, professor o avocat;
• Portugal: èsser jutge (per sièis d'entre eles al mens) o jurista;
• Belgica: aver èsser pendent 5 ans naut magistrat o parlamentari.

Quitament se gaireben totes los jutges constitucionals franceses actuals an de competéncias juridicas, cap res empacha, segent los tèxtes juridics actualament en vigor, qu'una personnalitat amb cap de competéncias juridicas ne venir membre.

L'imparcialitat consistís en l'abséncia de partit pres. Aquela qualitat necessària d'una juridiccion es l'objècte d'un debat dels constitucionalistas, al subjècte del modèl del Conselh constitucional, en comparason a las autras Corts constitucionalas europèas.

Lo problèma de l'imparcialitat dels jutges se pausa amb acuitat evidenta, perque son nomenats per las mai nautas autoritats de l'Estat e aquò de biais discrecionari, es as dire sens contra signatura nimai contestacion possibla.

Pasmens, lo Conselh constitucional, quitament quant es en concordança politica amb lo President de la Republica, lo Govèrn, lo Parlament, esita pas a censurar de disposicions que son contràrias a la Constitucion, e aquò, regularament.

Los membres del Conselh constitucional son tenguts per un jurament davant lo President de la Republica de « plan e fidèlament complir lors foncions, de las exerçar en tota imparcialitat dins lo respècte de la Constitucion ».

Los membres de drech, (los ancians Presidents de la Republica fan pas de jurament.

E encara, quitament dins l’ipotèsi d’un membre nomenat per las mai nautas autoritats de l’Estat, una simpla « mesa en comjat^[44] » del Conselh constitucional pòt tanben permetre, temporàriament, se desligar del jurament al Conselh constitucional.

Es previst, segon l’ordonança organica del 7 de novembre de 1958, qu’un membre del Conselh constitucional presenta un rapòrt al Conselh sus l’apreciacion de la conformitat de la lei deferida a la Constitucion.

Aquel raportaire es designat pel President del Conselh constitucional.

Lo raportaire es preponderant dins la procedura du procès constitucional. En efècte, a la responsabilitat de l'instruccion. Redigís, amb l'ajuda dels servicis juridics, un abans projècte de decision. Son orientacion personala influirà doncas dirèctament sul procès constitucional e engatja ja la decision del Conselh constitucional. Se deu doncas d'èsser particularament imparcial.

Per permetre aquela imparcialitat, lo nom del raportaire es totjorn secret. L'argument invocat es que aquel secret permet al raportaire d'evitar las « pressions » pendent l'instruccion, que dura pendent qualques setmanas. Ven d'aquel principi que cap de verbal, cap de pèça d'instruccion siá public. Solas la sasina, las observacions del govèrn e las eventualas replicas son publicadas.

Segon l'article 62 de la Constitucion: « Una disposicion declarada inconstitucionala pòt pas èsser promulgada nimai mesa en aplicacion. - Las decisions del Conselh Constitucional son susceptibles de cap de recors. S'impausan als poders publics e a totas las autoritats administrativas e juridiccionalas. »

Aquò significa que lo dispositiu de las decisions del Conselh constitucional, las resèrvas d'interpretacion qu'i son incorporadas coma los motius que son lo sosten del dispositiu an un efècte erga omnes, levat al respècte del constituent.

Quitament se la lei organica, lo reglamentant, l’i autoriza, lo Conselh constitucional se dotèt encara pas d'un règlament interior al subjècte del contraròtle de la constitucionalitat de las leis. Aquel règlament interior permetriá de definir precisament la procedura davant lo Conselh, que resulta subretot de la practica.

Al contrari, coma jutge de las eleccions politicas nacionalas e de las operacions referendàrias, lo Conselh constitucional se dotèt d'un règlament interior.

Lo Conselh constitucional prenguèt de temps abans d'estabilizar sa competéncia, al subjècte de las nòrmas que deu far respectar.

En 1958, lo Conselh constitucional vesiá la Constitucion coma lo sol tèxte de la Constitucion francesa de 1958. En 1971, apondèt lo preambul de la Constitucion Francesa del 27 d'octobre de 1946 e los principis fondamentals reconeguts per las leis de la Republica. En 1975, acabèt la composicion d'un blòt de constitucionalitat i apondent la Declaracion dels Dreches de l'Òme e del Ciutadan de 1789, tot en exclusent de sa competéncia lo contraròtle de la conformitat de las leis als Tractat internacionals, sens oblidar la carta de l'environament (2004)

Lo Conselh constitucional s'estima incompetent per contrarotlar una nòrma de valor constitucionala: o jutgèt clarament al moment d'una sasina portant sus la lei constitucionala del 28 de març de 2003, dins la decision 469 DC del 26 de març de 2003. Aquela jurisprudéncia condemna tota idèa de supraconstitucionalitat e tranca amb l'ambigüitat que caracterizariá sa posicion anteriora (decision 92-312 DC).

Mai recentament, lo 28 d'abril de 2005, lo Conselh admetèt dins las nòrmas de referéncia qu'es encargat de contrarotlar lo respècte a la Carta de l'environament. De per abans, en 2004, a moment de la sasina relativa a la lei per la fisança dins l'economia numerica, lo Conselh constitucional assegurèt que censurariá la lei, al respècte a una directiva europèa incondicionala e precisa, qu'en cas de contrarietat manifesta amb una disposicion exprèssa de la Constitucion.

Lo Conselh constitucional, coma tot jutge, deu interpretar el meteis las seunas competéncias e lor espandiment, e sola una disposicion de valor constitucionala poiriá limitar aquela libertat. Encara mai, lo Conselh èra, a l'origina, gaire concebut coma una cort constitucionala: l'elaboracion de la Constitucion de 1958 mostrèt que s'agissiá d'en primièr per el de far respectar la procedura legislativa. La decision Libertat d'associacion de 1971 foguèt fòrça discutit, perque lo Conselh reconeguèt, pel primièr còp dins l'istòria constitucionala francesa, una normativitat vertadièra al respècte de Declaracion de 1789, d'en primièr vista puslèu coma una declaracion istorica e simbolica sens portada juridica. Pasmens, se donava un poderós mejan d'encastrar las eventualas restriccions d'aqueles drechs pel legislator. La Declaracion de 1789 e lo preambul de la Constitucion de 1946 son exprèssament inscrichs, amb la Carta de l'environament de 2004, dins lo preambul de la Constitucion de 1958.

Lo quita principi d’una juridiccion constitucionala es que pòsca censurar lo trabalh del poder legislatiu en invocant una contrarietat al respècte de la Constitucion. Aquela mission es necessària per garantir l'Estat de drech, mas, se la competéncia de la juridiccion constitucionala es tròp larga, pòt acabar a se fisar dels poders publics, e subretot del legislator.

La declaracion dels Dreches de l'Òme e del Ciutadan del 26 d'agost de 1789 dispausa dins son article 6 que « la Lei es l'expression de la volontat generala ». Lo Conselh constitucional, censurant la lei, votada pel Parlament, incarnacion de la sobeiranetat nacionala, s'opausariá doncas, en teoria, a la volontat generala. Una juridiccion constitucionala es doncas un mal necessari per, paradoxalament, garantir la securitat juridica, e la perennitat de la Constitucion.

Pasmens, la portada d'aquel principi es variable, sus las leis referendàrias dispausan d'una immunitat constitucionala, lo pòble l'avent dirèctament aprovada. Lo Conselh constitucional refusa de los examinar. Es lo meteis per las leis constitucionalas, que pòdon pas li èsser deferidas, lo Conselh essent alara en posicion de jutge d'una nòrma que deurà en seguida far respectar.

Dempuèi sa creacion, lo Conselh constitucional sèi al 2 carrièra de Montpensier, a París, prèp del Conselh d'Estat, dins l'ala Montpensier del Palais Royal^[45]. La sala de deliberacion del Conselh^[46] se situa al primièr estatge del palais e dona sul pati^[47]. Es l'ancian salon de trabalh de Maria Clotilda de Savòia, esposa de Napoléon-Jérôme Bonaparte, cosin de l'emperaire Napoleon III.

Realizada en 1972 per Apel·les Fenosa, una estatua d’esfinx susplomba la pòrta de dintrada de la sala^[48]. Los luòcs foguèron restaurats en totalitat per Jean-Louis Debré, president del Conselh, a la fin dels ans 2000. Una granda taula en veire servís de taula de trabalh, a l'entorn de que seton los membres plaçats par òrdre protocolari a costat del president del Conselh e dels ancians presidents de la Republica^[49]; al canton de la pèça, lo secretari general del Conselh «redigís lo compte rendut dels debats»^[50], qu'es servat aprèp cada sesilha dins un còfrefòrt a l'estatge quatren.

Dempuèi 2010 e l'instauracion de la Question prioritària de constitucionalitat, es permés a quin ciutadan que siá e al seu avocat d'assistir a una sesilha de plaidejament davant lo Conselh. E per assegura una mediatizacion necessària de las sesilhas, lo president Debré decidiguèt d'installar doas camèras dins la sala (una filmant «los avocats dels requerents e los nauts foncionaris del secretariat general del govèrn que a qui los tòcan la paraula pendent l'audiéncia. La segonda es orientada cap als membres del Conselh»^[51]); encara que, las deliberacions demòran confidencialas. Al planpè, una sala de 49 plaças difusa al public present la sesilha su d'un ecran; qualques difusion son mesas en linha sul site Internet del Conselh constitucional^[52].

1. ↑ Constitucion de 1958]], Article 62 al 2.
2. ↑ (fr)Le métier de juge constitutionnel, témoignage d'un ancien membre du Conseil.
3. ↑ (fr)Dominique Schnapper, Une sociologue au Conseil constitutionnel, édition Gallimard, 11 mars 2009
4. ↑ (fr)Marie-Christine Steckel, Le Conseil constitutionnel et l’alternance, Paris, LGDJ, collection Bibliothèque constitutionnelle et de science politique, Tome 106, 2002, ISBN 2-275-02227-7, [1]
5. ↑ (fr)1959-2009 : les 50 ans du Conseil constitutionnel (site del Conselh constitucional).
6. ↑ "rouss-admin" (fr)Henry Roussillon, Le Conseil constitutionnel, Chapitre préliminaire, 24-25}}.
7. ↑ Las règlas d'incompatibilitat permetent a Valèri Giscard d'Estanh d'i sèire dempuèi la fin de la seunas foncions electivas en 2004.
8. ↑ "art56" Article 56 de la Constitucion del 4 d'octobre de 1958.
9. ↑ Conselh d'Estat, 9 d'abril de 1999, Dame Ba : la nominacion d'un membre pel President de la Republica es un acte de governament, insusceptible de recors davant lo jutge administratiu.
10. ↑ "art56"
11. ↑ Henry Roussillon; Le Conseil constitutionnel; Chap preliminar
12. ↑ (fr)Henry Roussillon, Le Conseil constitutionnel}}
13. ↑ (fr) Alexandre Ciaudo; Le secrétaire général du Conseil constitutionnel; Revue française de droit constitutionnel; 2008
14. ↑ Aquel raportaire es, segon l'article 19 de l'ordonança del 7 de novembre de 1958, un « membre del Conselh ». Pasmens, lo seu nom es secret, e res empacha lo Conselh constitucional de recorir a des personas exterioras al Conselh, per lors competéncias juridicas
15. ↑ (fr)[2] La question prioritaire de constitutionnalité (Marc Guillaume, secrétaire général du Conseil constitutionnel); Justice et cassation, revue annuelle des avocats au Conseil d'État et à la Cour de cassation (repris par le site du Conseil constitutionnel); 2010
16. ↑ (fr)Olivier Dutheillet de Lamothe, « L'autorité de l'interprétation constitutionnelle », 2004
17. ↑ CC, (fr)décision n° 87-1026 du 23 octobre 1987:
    « 1. Considérant que la demande de M. Georges Salvan tend à la rectification de l'un des visas de la décision du Conseil constitutionnel n° 86-986/1006/1015 en date du 8 juillet 1986 portant la mention que la commune de Rabastens est située dins le département de Tarn-et-Garonne alors qu'elle se trouve dins celui du Tarn ;
    2. Considérant que cette demande, qui tend exclusivement à la rectification d'une erreur matérielle non imputable au requérant, ne met pas en cause l'autorité de la chose jugée par le Conseil constitutionnel et n'est dès lors pas contraire aux dispositions de l'article 62 de la Constitution ;
    3. Considérant, dins ces conditions, qu'il y a lieu de procéder à la rectification de l'erreur contenue dins la décision ci-dessus mentionnée »
18. ↑ (fr)Decision n° 71-44 DC del 16 de julhet de 1971, sul site conseil-constitutionnel.fr
19. ↑ (fr)Decision n° 73-51 DC del 27 de decembre de 1973 (Lei de financias per 1974), sul site conseil-constitutionnel.fr
20. ↑ (fr)Decision n° 74-54 DC del 15 de genièr de 1975 (Lei relativa à l'interruption volontaire de la grossesse), sur le site conseil-constitutionnel.fr
21. ↑ (fr)Decision n° 79-104 DC del 23 de mai de 1979 (Lei modificant los mòdes d'eleccion de l'Assemblada territoriala e de Conselh de govèrn del territòri de la Nòva Caledònia e dependéncias e definissent las règlas generalas de l'ajuda tecnica e financiària contractuala de l'Estat), sul site conseil-constitutionnel.fr
22. ↑ "n-81-132-dc" Decision n° 81-132 DC del 16 de genièr de 1982 (Lei de nacionalizacion), sul site conseil-constitutionnel.fr
23. ↑ "n-81-132-dc"
24. ↑ Décision n° 85-197 DC del 23 d'agost de 1985 (Lei sus l'evolucion de la Nòva Caledònia), sul site conseil-constitutionnel.fr
25. ↑ (fr)Decision n° 85-187 DC del 25 de genièr de 1985 (Lei relativa a l'estat d'urgéncia en Nòva Caledònia e dependéncias), sul site conseil-constitutionnel.fr
26. ↑ (fr)Decision n° 91-290 DC del 09 de mai de 1991 (Lei portant estatut de la collectivitat territoriala de Corsega), sul site conseil-constitutionnel.fr
27. ↑ (fr)Decision n° 92-312 DC del 02 de septembre de 1992 (Tractat sus l'Union europèa), sul site conseil-constitutionnel.fr
28. ↑ Décision n° 98-408 DC del 22 de genièr de 1999 (Tractat portant estatut de la Cort penala internacionala), sul site conseil-constitutionnel.fr
29. ↑ (fr)Decision n° 99-412 DC del 15 de junh de 1999 (Carta europèa de las lengas regionalas o minoritàrias), sul site conseil-constitutionnel.fr
30. ↑ (fr)Decision n° 2003-469 DC del 26 de mars de 2003 (Revision constitucionala relativa à l'organizacion decentralizada de la Republica), sul site conseil-constitutionnel.fr
31. ↑ Decision n° 2004-496 DC del 10 de junh de 2004 (Lei per la fisança dins l'economia numerica, sul site conseil-constitutionnel.fr)]
32. ↑ (fr)Decision n° 2012-647 DC del 28 de febrier de 2012 (Lei visant a reprimir la contestacion de l'existéncia dels genocidis reconeguts per la lei), sul site conseil-constitutionnel.fr
33. ↑ DR Dominique Rousseau e Eric Spitz, (fr)Le crépuscule du Conseil constitutionnel, Le Monde, 6 de decembre de 2001.
34. ↑ (fr)François Luchaire, « Le Conseil constitutionnel est-il une juridiction ? », Revue du droit public et de la science politique en France et à l'étranger (RDP), janvier-juin 1979 (volume 1), p.27-52
35. ↑ (en)Michael H. Davis, « The Law/Politics Distinction, the French Conseil Constitutionnel, and the U. S. Supreme Court », The American Journal of Comparative Law, vol. 34, Modèl:Numéro, 1986, p.45-92
36. ↑ (fr)lei constitucionala de modernizacion de las institucions n° 2008-72 del 23 de julhet de 2008
37. ↑ Ordonança n° 58-1067 del 7 de novembre de 1958 portant lei organica sul Conselh constitucional, Art. 48
38. ↑ Proporcion estimada pel secretariat general del govèrn, citat per Bernard Carayon, PDF (fr)« À armes égales », rapòrt al Primièr ministre, julhet de 2006, p.29.
39. ↑ (fr)sus la decision n° 2004-496 (site del Conselh constitucional).
40. ↑ Es a dire citada clarament e explicitament dins la Constitucion, la jurisprudéncia del Conselh essent exclusida, cf. (fr)comentaris dins los quasèrns PDF Comentari de la decision n° 2004-496 DC del 10 de junh de 2004
41. ↑ Extrach del considerant 9 de la decision: « los 2 e 3 el I de l'article 6 se bornan a tirar las consequéncias necessàrias de las disposicions incondicionalas e precisas del 1 de l'article 14 de la directiva susvisada sus la qual tòca pas al Conselh constitucional de se prononciar ».
42. ↑ (fr)Dorsièr de la decision n° 2004-505 (site del Conselh constitucional): lo Conselh respond a la «question de saber se l'autorizacion de ratificar lo tractat establissent una Constitucion per Euròpa, signat a Roma lo quita jorn, deu èsser precedida d'una revision de la Constitucion».
43. ↑ (fr)CEDH, 21 d'octobre de 1997, "Jean-Pierre Bloch"
44. ↑ Lo tèrme de « mesa en comjat » es atal sens fondament juridic: cap disposicion constitucionala, legislativa o reglamentària l'autreja. Lo sol ipotèsi legal per un membre del Conselh constitucional d'èsser desligat del jurament e atal de poder participar al debat politic public, seriá la demission d'aquel membre, amb l’acòrdi del President del Conselh constitucional.
45. ↑ (fr)<onseil-constitutionnel/les-lieux/histoire-du-palais-royal/le-palais-royal.241.html Lo Palais Royal, sul site conseil-constitutionnel.fr
46. ↑ "aa" (fr)Guillaume Perrault, « Le Conseil constitutionnel, gardien des « tables de la loi » », in Le Figaro, dimercre del 3 d'agost de 2011, p 3.
47. ↑ ="aa"
48. ↑ "aa"
49. ↑ "aa"
50. ↑ name="aa"
51. ↑ "aa"
52. ↑ "aa"

•  Le Conseil constitutionnel. Montchrestien. ISBN 978-2-7076-1376-9. 
•  Le Conseil constitutionnel. París: PUF. ISBN 978-2-13-053079-4. 
• Henry Roussillon. Le Conseil constitutionnel (poche). 6. París: Dalloz (Connaissance du droit). ISBN 978-2-247-07852-3. 
•  Le Conseil constitutionnel. La Documentation française (Les études n° 5246). 
•  {{{títol}}}. Gallimard (NRF Essais). ISBN 978-2070125708. 

• Julien Thomas. L'indépendance du Conseil constitutionnel. LGDJ-Fondation Varenne. ISBN 978-2-916606-37-8. 

•  Les grandes décisions du Conseil constitutionnel. París: Dalloz (Grandes décisions). ISBN 978-2-247-10657-8. 
• François Luchaire. Le Conseil constitutionnel (enquasernat). 2. ISBN 2-7178-3534-2. 

• François Luchaire. {{{títol}}} (enquasernat). 3. Paris: Economica. ISBN 2-7178-3833-3. 

• Guillaume Drago. Contentieux constitutionnel français (enquasernat). 2^en. París: Presses universitaires de France (Thémis, Droit). ISBN 2-13-055470-9. 
• Pascal Jan. Le procès constitutionnel (enquasernat). París: LGDJ (Systèmes). ISBN 978-2-275-01995-6. 
•  Contentieux constitutionnel des droits fondamentaux (enquasernat). París: LGDJ (Manuel). ISBN 2-275-01928-6. 
• Dominique Rousseau. Droit du contentieux constitutionnel (enquasernat). París: Montchrestien (Domat droit public). ISBN 978-2-7076-1602-9. 

• (fr)site del Conselh Constitucional
• (fr)Lista dels membres del Conselh constitucional jos la V^a Republica