Òcra

Òcra
Coordenadas de color
RVB (r, v, b)	(204, 119, 34)
Triplet exadecimal	#CC7722
CMJN (c, m, j, n)	(0, 85%, 170%, 50)
TSL (t, s, l)	(30°, 83%, 80%)

L’òcra (f.) o òcre (m.),^[1][2] del grèc ancian ὤχρα / ốkhra, es una ròca ferrica compausada d'argila pura colorada per un pigment d'origina minerala (un idroxid de fèrre: l’ematita per l'òcra roja, la limonita per la bruna e goetita per la jauna). Aquela argila colorada es amalgamada amb de grums de sabla (qüars) e las òcras se tròban dins lo sol jos forma de sablas ocrosas compausadas amb mai de 80 % de qüars.

S'excava per exemple dins los Monts de Vauclusa, las òcras de Rustrèu o a Rossilhon. La darrièra peirièra encara en activitat es situada a Gargaç (Société des Ocres de France) que lo sèti social es a Ate.

L'òcra naturala es utilizada coma pigment dempuèi la Preïstòria, coma a Las Caus. Es totjorn estimada per sa non toxicitat e sa granda longevitat pels ornaments, bèlas arts e maçonariá.

Pendent lo Cretacèu, fa 110 milions d'ans, al periòde de l'Atian, del nom de la vila d'Ate, un gres, constituit per de grums de sabla s'acumula sus 30 mètres d’espessor.^[3]

De brisum se mesclan als grums de qüars e escarpas de micas s’acumulant al fons d’una mar pauc prigonda. Aqueles sediments sabloses se pausèron en primièr dins mitan marin prèp de las còstas, puèi a la meteissa epòca lo bombament degut al rapròchament de l'Iberia, emergiguèt aquelas formacions sedimentàrias. Aquelas sablas seràn a l'origina de l'òcra, mercé a una argila d'origina marina e rica en fèrre: la glauconia^[3].

La glauconia, un mineral particular, caracteristic del mitan marin, se forma sul fons de la mar. Aquela qualitat d’argila verda conten dins son malhum cristallin d'atòms de fèrre. Dempuèi los trabalhs del geològ Jean-Marie Triat^[4], sabèm que amb de movements tectonics aqueles depauses sedimentaris marins emergiguèron. Sul novèl continent i aviá, al Cretacèu, un clima tropical, que provoquèt fòrça alteracions lateriticas, dissolvent entre autras la glauconia e liurant los atòms de fèrre. Las òcras apareguèron alara mercé a la cristallizacion d'un idroxid de fèrre, la goetita. L'alteracion al meteis temps donèt naissença a un silicat d’alumini, una novèla argila nomenada kaolinite.^[5]

Dempuèi lor depaus e lor exposicion a de condicions atmosfericas, las estratas d'òcra subiguèron, per de processus d'alteracion de tipe lateritic, una fòrta oxidacion que conduguèron la formacion d'oxi-idroxids e d'oxids de fèrre, respectivament nomenada goetita (FeOOH) e ematita (Fe|2|O|3|), que las proporcions relativas fan variar de nuàncias de colors qu'aqueles pigments conferisson a las sablas ocrosas. S'i mesclan de sablas blancas que i domina la kaolinita (Al4Si4O10OH8).^[3]

La preséncia de manganès, d'alumini e de silicats es a l'origina d'autras gamas de colors e de las 24 tinta oficialament recensadas, que van del verdet, passant pel jaune e lo roge.^[3] Aqueles depauses marins son superats per de depauses pus grossièrs d'origina continentala, desprovesits inicialament de glauconia e doncas gaireben blancs, eles meteisses superats encara d'una capa ferruginosa. Es atal que nasquèron las òcras de Vauclusa e de Borgonha, formacions sablosas (grums de qüars) cimentadas per una argila constituida de cristallitas que la grandor es de l’òrdre del micromètre: la kaolinita, supòrt argilós essencial e la goethita (pigment colorat).

D'un punt de vista quimic, l’òcra es un silicat d’alumini ferruginós e siliciós.

L’òcra es un material naturalament present dins las argilas e lo sol de forma de sediments, las «sablas ocrosas». Los ròcs del Cretacèu es de nòu cobèrt per de sediments continentals e marins aprèp la formacion de las òcras tornèron a l’aflorament mercé als grands rasclatges del quaternari.

Dempuèi l’extraccion, es necessari de destriar l’òcra, fòrça fina, de las impuretats e de la sabla majoritària (80 a 90 %). S'utiliza per aquò d'aiga correnta. Las particulas colorantas pus leugièras son puèi filtradas e secadas.

Lo lavatge de l'òcra se fa amb fòrça aiga per pompatge. Un corrent d'aiga entraïna lo mineral ocrós dins d'estacadas. La sabla se depausava per gravitacion e l'òcra mesclada a l'aiga èra menada cap a de bacins de decantacion.^[6].

Aqueles, d'une capacitat de 200 m³ permetián de tornar far l'operacion mai d'un còp abans d'èsser plens. Aquela tecnica se faguèt fins als ans 1960 amb una renda de 200 kg per mètre cubic de mineral. Demandava d'esperar fins al mes de mai per que lo depaus venguèsse de consisténcia fèrma. Las mòtas d'òcra èran tiradas e amolonadas a l'entorn dels bacins per secar a l'aire^[6]

Memòria de l'indústria ocrièra al Conservatòri de las òcras e pigments aplicats de Rosselhon e al Musèu de l'Aventura Industriala d'Ate

• 
  Vagonet pel transpòrt de las òcras
• 
  Balança pel mineral
• 
  Estampon pel marcatge de las barricas d'òcra
• 
  Depaus d'òcra bruta al Conservatòri de las òcras de Rossilhon, saca d'expedicion cap a Abidjan
• 
  Barrica d'òcra roja
• 
  Bacin de decantacion del mineral
• 
  Forn de calcinacion de l'òcra
• 
  Mòlas de trissatge de las òcras
• 
  Maquina per tamisar l'òcra calcinada
• 
  Sala d'empaquetatge de las òcras

Las òcras jaunas (PY43 dins Colour Index) e roja (PR102) son de pigments importants de la paleta dels artistas de totas epòcas. Gràcias a lor cost mendre, son los rares pigments naturals encara presents dins los nuancièrs de pinturas, quitament se los fabricants tendon a los remplaçar per d'oxids de fèrre sintetics (PY42 o PR101), mai regulars e cobradisses.

Lo caufatge dels pigments permet tanben d’obtenir una granda varietat de nuanças. Atal, las òcras jaunas aprèp calcinaxion a 700 °C se transforman en òcras rojas.

Coma lo vin, los òcras possedisson lors annadas: los òcras jaunas podon èsser verdencas o oranjadas e far d'òcras rojas mai o mens brunas e caudas. Las qualitats mai claras son tanben mai transparentas.

La non toxicitat de las òcras autoriza lor emplec dins fòrça tecnicas (òli, aqüarèla, acrilica, pastèl, tempera, fresca). Son compatiblas amb totes los ligants (graissas animalas, òlis vegetals, aiga…) e los autres pigments.

De fragments d’òcras gravats datan de mai de 77 000 ans foguèron descobèts a Blombos, en Sud-Africa. Las premièras pinturas parietalas europèas datant de 32 000 ans abans lo present; aquela de Las Caua an prèp de 18 000 ans, aquela d’Altamira entre 13 500 e 15 500. Las òcras son gaireben inalterablas dins lo temps, çò qu'explica la conservacion d'aquelas pinturas.

D'estatuas femeninas nomenadas «Vènus paleoliticas» presentan de depauses de pintura. Es lo cas de la «Vènus impudica» de L'Aujariá Bassa en Peiregòrd Negre. D’autras presentan de gravaduras podent èsser interpretadas coma de pinturas corporalas: punctuacions sus la peitrina e lo ventre, dessenhs de colars o de braçalets als pès o cavilhas, etc.

L'òcra es tanben present dins de sepulturas preïstoricas.

Uèi, dins las culturas tradicionalas, l’òcra es ligada a la «Tèrra Maire». Es utilizada pendent de rituals ligats a la mòrt (retorn del còs a la tèrra) o a la caça. En Africa, las colors roja e òcra son las colors de l’iniciacion. Pels Amerindians, lo roge es la color de la maturitat e l’òcra aquela de l’origina de l’Òme.

L'òcra pòt tanben aver un ròtle foncional o profilactic: de gropes etnics africans, coma los Himbas, utilizan l'òcra roja per s'enduire lo còs e s'aparar dels rais del solelh, de la secada de l'aire e dels insèctes. L’òcra foguèt utilizada en medecina, subretot en Egipte, per sas proprietats apaisantas e cicatrizantas.

Foguèt longtemps utilizada per la conservacion de las pèls entre lo masèl e lo tanatge. Los embaumaires egipcians tenguèron lo còs dels òmes amb d’òcra roja e aquel de las femnas amb d’òcra jauna per lutar contra l'escurriment de la pèl provocat pel tractament.

Dins lo País d'Ate (Provença), l'òcra èra expleitada dempuèi la fin del sègle xviii. Jean-Étienne Astier, lo primièr fabricant d'òcra a Rosselhon, i inventèt un procesus permetent d'extraire lo pigment de la sabla. Calguèt prèp d'un sègle per que l’extraccion e l'afinatge de las òcras se faga a una estapa industriala. Al començament del sègle xx, se produisiá 36 000 tonas d'òcra en País d'Ate, subretot dins las galerias de Gargaç. 98 % d'aquela òcra anava a l'exportacion. Foguèt l'edat d'aur dels pigments ocroses, amb la conquèsta dels marcats american e rus. En 1890, 20 000 tonas d'òcra foguèron comercializadas e lo doble en 1930^[3]

Las usinas se concentravan al pus prèp de la gara d'Ate dins lo quartièr oèst de la vila.^[7]

• 
  Usina d'òcra Mathieu a Rosselhon en 1870
• 
  Usina de la Société des ocres de France a Ate
• 
  Dintrada de las minas del Bruòus a Gargaç
• 
  Usine de las Baumas -de la Société des ocres de France en 1904
• 
  Usina Janselme a Gargaç

L'òcra tanben foguèt utilizada coma substància impermeabilizanta, coma abrasiu pel poliment prim, e subretot coma colorant dins de domenis variats: alimentacion, filtre de cigarrettas, cauchó (los ronds dels bocals son encara tradicionalament roges e mai l'òcra siá pas mai utilizada), produchs cosmetics, eca.^[8]

L'òcra es una pèira pesuga, çò que ne fa qui un bon indicator de preséncia d'aur al fons dels rius.

• Rossilhon
• Laterita
• Òcra roja
• Òcra jauna

• Brard, Cyprien-Prosper. Minéralogie appliquée aux arts. Éd. F.G. Levrault, 1821, p. 455 a 465. 
• Paëzevara, Sandra; Kauffmann,, André. Apt, mémoires en images. Saint-Cyr-sur-Loire: Éd. Alan Sutton,, 2010. ISBN 9782813801920. 

1. ↑ «Ocre» (en francés). Multidiccionari Occitan Dicod'Òc. Congrès permanent de la lenga occitana. [Consulta: 31 de decembre de 2023]
2. ↑ Mistral, Frederic. «Variantas de genre masculin e femenin | Lo Tresaur dau Felibritge».
3. ↑ ^{3,0 3,1 3,2 3,3} et ^3,4 Sintès, Jacques. «Les ocres» (en francés). Futura-Sciences.com.
4. ↑ Triat, J.-M.. Géologie des ocres de Provence : paléoaltérations dans le Crétacé supérieur de Provence rhodanienne (n° 68, (Thèse de Doctorat ès Sciences soutenue en 1979)). Strasbourg: Mém. Sci. Géol., p. 202. 
5. ↑ «Òcra: definicion, istòria, geologia».
6. ↑ ^6,0 et ^6,1 «Lavatge de l'òcra». ocres-de-france.com.
7. ↑ Paëzevara, Sandra; Kauffmann, André. op. cit., p. 73. 
8. ↑ «Rustrèu e lo Colorado Provençal» (en francés). photos-provencew.fr.

• Portal de Provença