Shetlandeilanden

De Shetlandeilanden (Engels: Shetland Islands, Schots-Gaelisch: Sealtainn) zijn een archipel in het uiterste noorden van Schotland, gelegen in de Atlantische Oceaan op ongeveer 60° noorderbreedte. De Shetlands liggen ten noordoosten van de Orkneyeilanden, de andere archipel ten noorden van Schotland. Ten oosten van Shetland ligt Noorwegen, ten noordwesten liggen de Faeröer en IJsland. Deze eilandengroep telt iets meer dan 20.000 inwoners, verspreid over vijftien bewoonde eilanden, waarvan het belangrijkste Mainland is. Alles bij elkaar bestaat de archipel uit een hondertal eilanden. De enige stad van de Shetlands is Lerwick.

De belangrijkste bewoonde eilanden:

• Mainland — Zoals de naam aangeeft, is dit het hoofdeiland. De haven van Lerwick en het vliegveld van Sumburgh liggen op Mainland. In het noorden ligt de olieraffinaderij van Sullom Voe. Het noordwesten van Mainland bestaat uit het dunbevolkte schiereiland Northmavine.
• Whalsay — Whalsay ligt ten oosten van Noord-Mainland.
• Unst — Unst is het noordelijkste bewoonde eiland en bezit ook het noordelijkste postkantoor van het Verenigd Koninkrijk. U moet twee veerboten nemen om er vanaf Mainland te geraken. Het vliegveld van Baltasound wordt niet voor commerciële vluchten gebruikt.
• Fetlar — Fetlar ligt ten oosten van Yell en telt slechts een zestigtal inwoners.
• Muckle Roe — Muckle Roe is door een brugje verbonden met het schiereiland Northmavine, in het noordwesten van Mainland.
• Foula — Dit is een afgelegen eilandje in het uiterste westen van Shetland, met nog geen veertig inwoners.
• Yell — Yell ligt direct ten noorden van Mainland.
• Bressay — Bressay ligt ten oosten van Lerwick en is eenvoudig met een veerboot te bereiken.
• Fair Isle — Fair Isle is het afgelegenst. Het ligt centraal tussen Shetland en Orkney en is enkel per boot vanuit Mainland bereikbaar.

Voorts zijn ook de kleine eilandjes Papa Stour, Trondra, Vaila en Burra nog bewoond. De zee om de Shetlands ligt bezaaid met onbewoonde eilandjes en rotsen. Het officieel noordelijkste punt van het Verenigd Koninkrijk is de rots Out Stack, ten noorden van Unst. Op het iets zuidelijker gelegen Muckle Flugga staat een vuurtoren.

• Lerwick is de hoofdstad en tevens de enige plek op Shetland die als stad beschouwd kan worden.

• Brae: dorpje aan de grens tussen Zuid-Mainland en Northmavine
• Sumburgh: luchthaven op de zuidpunt van Mainland, bekend om de archeologische site Jarlshof
• Scalloway: belangrijkste nederzetting in West-Mainland
• Eshaness: aan de westkust van Northmavine; vermaard om zijn natuurpracht, maar zeer lastig te bereiken
• Ollaberry: gehucht aan een baai in het noordoosen van Northmavine
• Haroldswick: noordelijkste dorpje van de Britse Eilanden
• Toft: haventje op Mainland waar het veer naar Yell vertrekt
• Ulsta: haventje op Yell

De eilanden hebben geen bossen. Het landschap bestaat uit heuvels met heide, op een ondergrond die grotendeels uit turf en veenplaggen bestaat. Vrijwel overal zult u schapen zien grazen, die meestal vrij over de weg lopen. Er zijn op vele plekken geen omheiningen en de schapen hebben dus een vrije uitloop: de boeren markeren hun kuddes met hun eigen kleuren. De schapen zijn overigens schuw en zullen over de heuvels wegrennen wanneer ze vreemde mensen bespeuren. Shetlandpony’s staan daarentegen gewoonlijk wel op omheinde velden.

De eilanden staan bloot aan stormen uit de Atlantische Oceaan; het kan bijzonder hard waaien en de regen kan bij bakken uit de hemel vallen. Ook ’s zomers moet u voorbereid zijn op zeer wispelturige weersomstandigheden: u kunt het ene moment volledig doorweekt worden, en een halfuur later schijnt de zon alweer en staat er een schitterende regenboog. Paraplu’s kunt u alleen efficiënt gebruiken wanneer de wind niet te sterk is, maar ze kunnen wel handig zijn als wandelstok wanneer u zich op de heide begeeft.

Verblijft u niet in Lerwick, informeer u dan over de dichtstbijzijnde winkel. Buiten de hoofdstad zijn de mogelijkheden om proviand te kopen beperkt. U wilt niet op de heide verdwalen; neem een goede kaart en een kompas, met eventueel een zaklamp mee. Wanneer het mistig wordt en u mijlenver van de bewoonde wereld bent, moet u op zijn minst weten waar u zich ongeveer bevindt.

In de zomer wordt het op Shetland nooit helemaal donker; de nachten zijn ‘grijs’. Vanaf oktober daarentegen worden de dagen erg kort. Er is geen straatverlichting op het platteland.

Shetland is niet rechtstreeks vanaf het Europese vasteland te bereiken. Vanuit Nederland en België moet u eerst naar Schotland. Zowel KLM als Brussels Airlines biedt vluchten naar Edinburgh aan, van waaruit u verder kunt vliegen met Loganair of de trein naar Aberdeen kunt nemen. U kunt eventueel ook naar een andere regionale Britse luchthaven vliegen, zoals Glasgow of Manchester, en vervolgens met de trein naar Edinburgh. Wilt u een auto meenemen, dan moet u een veerboot over de Noordzee nemen en vervolgens zelf naar Aberdeen rijden.

Tot een tiental jaar geleden werd aan de toeristen aanbevolen, bij voorkeur hun eigen auto mee te nemen of er ter plekke een te huren. Inmiddels is het aanbod aan openbaar vervoer aanzienlijk uitgebreid.

Per bus

[bewerken]

De coördinerende vervoersmaatschappij van de Shetlands is ZetTrans. Aanbieders zijn onder andere Viking Travel, Leasks en Robertson Travel.

Onderschat de afstanden niet; de Shetlandeilanden zijn heel uitgestrekt. De rit van bijvoorbeeld Lerwick naar Brae, in het noorden van Mainland, duurt reeds anderhalf uur. Indien u in een klein gehuchtje zoals Ollaberry verblijft, zal er hooguit driemaal per dag een busje voorbijkomen. De regeling kan ingewikkeld zijn omdat schoolkinderen opgepikt moeten worden en het busje eerst in een lus moet rijden alvorens u mee kan. Moet u naar een dorp dat niet op de route ligt maar op een zijweg van het normale traject, dan zal de bus een omweg voor u maken. Hij zal echter niet spontaan door uw dorp rijden; u moet één dag van tevoren de maatschappij opbellen, zodat de chauffeur weet dat hij of zij ’s anderendaags in uw gehucht passagiers moet oppikken.

In de praktijk is het doorgaans onmogelijk, op een en dezelfde dag een ander eiland te bezoeken en weer terug te keren. Wilt u meerdere eilanden zien, dan moet u op die eilanden accommodatie reserveren. Een uitzondering is bijvoorbeeld Bressay, dat vlak naast Lerwick ligt en slechts een korte overtocht vergt.

De Shetlanders spreken Engels met Scandinavische invloeden. Hun uitspraak wordt gekenmerkt door een sterk rollende r, en ze klinken enigszins als Noren die Engels praten. Hun dialect bevat duizenden woorden die uit de Scandinavische talen komen.

In vroegere eeuwen werd op Shetland het Norn of Norröna gesproken, een Noord-Germaanse taal waarover relatief weinig bekend is. Ze is reeds zo’n tweehonderd jaar uitgestorven. Het motto van de Shetlands luidt: Með lögum skal land byggja. Dit is eigenlijk IJslands en het betekent: „Met wetten moet het land worden opgebouwd.” Menig Shetlander spreekt naast Engels ook een mondje Duits of een Scandinavische taal. De kennis van het Frans is normaliter zeer beperkt, van het Nederlands erg onwaarschijnlijk. Schots-Gaelisch wordt op Shetland niet gesproken.

Shetland is in de eerste plaats een natuurbestemming. De archipel heeft ongerepte landschappen en weidse panorama’s. In het landschap treft u geregeld verlaten boerderijen aan. U kunt hier de hele dag lang wandelen en geen levende ziel tegenkomen.

In Lerwick kunt u de oude vesting Fort Charlotte bezoeken; de Jarlshof in Sumburgh zijn de restanten van een dorp uit de bronstijd. Mousa Broch op het onbewoonde eilandje Mousa is een round tower uit het ijzeren tijdperk.

Shetland is een uitstekende locatie voor vogelspotters en ornithologen. U vindt er ook archeologische sites. Op Shetland kunt u een ontspannende vakantie doorbrengen op een niet-toeristische plek: indien u buiten Lerwick verblijft, zult u waarschijnlijk in een wijde omgeving de enige bezoeker van buitenaf zijn.

Het Shetland Museum in Lerwick biedt een uitgebreid overzicht van de geschiedenis van de archipel. U komt er meer te weten over hoe de Shetlanders nog tot in de vroege twintigste eeuw leefden en wat de gevolgen van de petroleumindustrie hebben betekend. Het museum bezit onder andere een replica van de Gunnister Man, een 18de-eeuws veenlijk dat in de jaren 50 werd ontdekt. Ook zijn er kostuums te vinden van Skeklers en Gröleks, een vreemde traditie die wat op Halloween lijkt.

Wanneer u ’s winters Shetland bezoekt, kunt u het festival Up Helly Aa bijwonen. Begin januari verkleden de Shetlanders zich als Vikingen en trekken met toortsen door de straten, alvorens een Vikingschip in brand te steken. De Up Helly Aa van Lerwick is het grootst, maar verschillende dorpen hebben hun eigen versies ervan.

The Big Bannock is een liefdadigheidsevenement van de regio Northmavine. Inwoners verkleden zich en parodiëren popliederen met grappige teksten, waarbij ze hun eigen videoclips opnemen. Hiervan worden dan dvd’s verkocht voor het goede doel.

Shetland heeft rijke visgronden; in ieder etablissement zult u vis kunnen eten. In Brae staat Frankie’s Fish and Chips, de noordelijkste fish and chips-tent van het Verenigd Koninkrijk. Een aanrader zijn de verse mosselen die hier in grote porties worden aangeboden. Hier kunt u geen alcohol krijgen. In enkele kleine cafés in Lerwick wordt een traditioneel full English breakfast aangeboden.

Chic dineren kunt u in Busta House, in een dal aan de andere kant van de baai tegenover Brae. Naast vis en zeevruchten is op Shetland ook schapenvlees te vinden. Eend wordt er eveneens gegeten.

De Lerwick Brewery brouwt Shetland Ales, waaronder een lokaal bier van het type IPA.

In Lerwick zijn er meerdere pubs en ook een nachtclub. In de andere dorpen is er hier en daar een herberg. De locals kunnen weleens grote hoeveelheden whisky drinken en dan wat rumoerig worden.

Shetland is veilig. De criminaliteit bestaat hoofdzakelijk uit druggebruik en openbare dronkenschap. Shetlanders zullen u soms een lift aanbieden wanneer ze u langs de weg zien lopen; u kunt daar gewoonlijk zonder achterdocht gebruik van maken. Ze zien niet zoveel toeristen en willen vaak een praatje slaan met vreemdelingen.

Pas op voor auto’s die eensklaps van achter een bocht kunnen opduiken. Draag warme kleding wanneer u erop uittrekt in de natuur en wees voorbereid op plotse weersveranderingen. Tijdens het broedseizoen kunt u kennismaken met de grote jager, een roofvogel die agressief wordt wanneer iemand te dicht bij zijn nest komt. Deze vogels kunnen gevaarlijk zijn; ze zijn echter bang voor paraplu’s. Meeuwen kunt u beter niet voederen; het is slecht voor hun gezondheid en ze worden er opdringerig door. Ook zeehonden moet u met rust laten; ze kunnen bijten.

Orkney is meerdere uren varen verwijderd van Shetland, maar Fair Isle kunt u (althans ’s zomers) relatief eenvoudig vanaf het plaatsje Grutness op Mainland bezoeken, wat zo’n twee uur duurt. Dit heel geïsoleerde eiland, centraal gelegen tussen Orkney en Shetland, is vermaard om zijn breiwerk. Het heeft zeer beperkte accommodatiemogelijkheden; in het bijzonder buiten het zomerseizoen doet u er goed aan een ‘plan B’ te bedenken voor het geval dat u vast komt te zitten op het eiland. Door de ligging is het goed mogelijk dat uw mobiele telefoon hier niet zal werken (alleen Vodafone en O2 hebben hier ontvangst); u kunt dus in de problemen komen indien een overvaart wordt afgelast wegens veranderende weersomstandigheden. Plan een tocht naar Fair Isle zorgvuldig en wees bedacht op onvoorziene omstandigheden.