Nederlandstalige spreekwoorden

Een spreekwoord is een korte, krachtige uitspraak die een waarheid of wijsheid bevat. In tegenstelling tot een gezegde wordt steeds dezelfde tekst gebruikt.

Zie ook:

• Nederlandstalige gezegden
• de lijst van Nederlandse spreekwoorden op de Nederlandse Wikipedia.

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z

• Aalmoezen geven verarmt niet.
  • Betekenis: Als je iets van je rijkdom weggeeft krijg je daar in geestelijk opzicht iets voor terug.

• Aan de rand van de ravijn bloeien de mooiste bloemen.
  • Betekenis: De beste resultaten dragen tegelijkertijd de grootste risico's.

• Achter de wolken schijnt de zon
  • Betekenis: "alle nare dingen zijn tijdelijk en daarna wordt het beter"

• Al draagt een aap een gouden ring, het is en blijft een lelijk ding
  • Betekenis: Als iets in essentie slecht of lelijk is, kun je het niet goed of mooi maken door er een kleinigheid aan te veranderen. Ding slaat hier overigens op de aap, niet de ring.

• Al doende leert men
  • Betekenis: Het is niet omdat je geen ervaring in iets hebt, dat je het niet moet proberen

• Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel.
  • Betekenis: Liegen keert zich tegen je, altijd!

• Alle gekheid op een stokje
  • Betekenis: nu even serieus

• Al te goed is buurmans gek.

• Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel.
  • Betekenis: als een gezaghebber niet aanwezig is, wordt daar gretig gebruik van gemaakt

• Als de nood het hoogste is, is de redding nabij
  • Betekenis: letterlijk.

• Als de vos de passie preekt, boer, let op uw kippen
  • Betekenis: pas op voor slijmballen. Ze willen altijd wat van je.

• Als er een schaap over de dam is, volgen er meer
  • Betekenis: Als er de eerste stap is gezet is het voor een ander niet moeilijk meer om die ook te maken

• Als het kalf verdronken is, dempt men de put
  • Betekenis: pas als het te laat is, neemt men maatregelen

• Als het water zakt, dan kraakt het ijs.
  • Betekenis: Een logisch gevolg

• Als twee honden vechten om een been, loopt de derde er mee heen.
  • Betekenis: als twee personen ruzie hebben, kan een derde daarvan profiteren

• Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht
  • Betekenis: Kleine concrete resultaten zijn beter dan grootse plannen

• Beter een goede buur dan een verre vriend
  • Betekenis: Je hebt meer aan iemand in de buurt.

• Beter voorkomen dan genezen
  • Betekenis: Je kan beter iets voortijdig voorkomen dan er later de gevolgen van inzien.

• Bezint eer ge begint
  • Betekenis: Denk goed na over de gevolgen voordat je actie onderneemt.

• Blaffende honden bijten niet
  • Betekenis: Je moet niet per definitie bang zijn voor iemand met een grote mond.

• Boontje komt om zijn loontje
  • Betekenis: Hij krijgt wat hij verdient

• Dat zijn aambeien met slagroom
  • Betekenis: Dat zijn dingen die niets met elkaar van doen hebben

• De appel valt niet ver van de boom
  • Betekenis: een kind lijkt op zijn ouder(s) / een persoon vertoont gelijkenis met de ander.

• De beste stuurlui staan aan wal
  • Betekenis: het is makkelijker om kritiek te geven dan om zelf iets te bereiken

• De een z'n dood is een ander z'n brood.
  • Betekenis: Wat voor de één een nadeel is, daar profiteert een ander van.

• De huid verkopen voordat de beer geschoten is
  • Betekenis: Men viert de overwinning alvorens er gewonnen is.

• De laatste loodjes wegen het zwaarst
  • Betekenis: Aan het eind van de klus wordt het werken het meest moeilijk.

• De morgenstond heeft goud in de mond
  • Het is heerlijk en gezond om vroeg op te staan.

• De muren hebben oren
  • Betekenis; Let op wat je zegt, iedereen kan het horen.

• De pen is machtiger dan het zwaard.
  • Betekenis: woorden kunnen meer teweeg brengen dan wapens

• De tijd kent geen genade.
  • Betekenis: de tijd gaat sneller voorbij dan je denkt.

• De wens is de vader van de gedachte.
  • Betekenis: Je gelooft iets, omdat je wil dat het zo is.

• Die het eerst komt, die het eerst maalt
  • Betekenis: wie als eerste aankomt, wordt als eerste geholpen.

• Een brutaal mens heeft de halve wereld
  • Betekenis: iemand die wat durft te zeggen krijgt het meestal wel voor elkaar

• Een goed begin is het halve werk.
  • Betekenis: Beter een goede start te maken dan later puin te moeten ruimen
  • In het Engels: proper preparation prevents poor performance

• Een goed hart is goud waard.
  • Betekenis: Je treft niet snel meer mensen met een goed karakter.

• Een goed verstaander heeft maar een half woord nodig
  • Betekenis: Als je luistert, dan snap je het meteen

• Een half ei is beter dan een lege dop.
  • Betekenis: Beter iets dan niets

• Een kruimeltje is ook brood.
  • Betekenis: Wees gelukkig met wat je hebt

• Een rotte appel in de mand, maakt al het gave fruit te schand.
  • Betekenis: Als iemand uit een groep een fout maakt benadeelt hij de hele groep.

• Een vliegende vogel heeft altijd meer dan een zittende.
  • Betekenis: Iemand die veel buitenkomt krijgt altijd meer dan iemand die thuis blijft zitten.

• Een vos verliest wel zijn haren maar niet zijn streken
  • Betekenis: Als iemand van uiterlijk is veranderd, maar niet van karakter

• Een vriendelijk gezicht brengt overal licht.
  • Betekenis: Een vrolijk persoon weet vaak meer te bereiken dan een nors persoon

• Één zwaluw maakt nog geen zomer (variant: Eén zwaluw maakt de lente niet)
  • Betekenis: Het lijkt op een begin, maar dat zegt niets over het resultaat

• Eerlijk duurt het langst
  • Betekenis: een leugen komt op den duur altijd uit, maar de waarheid blijft altijd waar.

• Eigen haard is goud waard
  • Betekenis: Het is nergens zo mooi als thuis.
• Er is geen koe zo bont of er zit wel aan vlekje aan

• Gedeelde smart is halve smart
  • Betekenis: Als je over problemen praat, dan kan je het makkelijker verwerken

• Geen geld, geen Zwitsers.
  • Betekenis: Zonder geld krijg je hulp noch koopwaar.

• Geld maakt niet gelukkig.
  • Betekenis: Er is meer in het leven dan rijkdom.

• Geen rozen zonder doornen
  • Betekenis: Achter alle leuke/goede dingen verschuilt zich wel iets minder leuks

• Je moet geen slapende honden wakker maken.
  • Betekenis: Beter niet over een bepaald onderwerp beginnen.

• Geen nieuws is goed nieuws.
  • Betekenis: Zolang het goed gaat met iemand is het lang niet zo sensationeel als dat het slecht gaat met iemand

• Gekken en dwazen schrijven op muren en glazen.
  • Betekenis: Graffiti is kinderachtig en dom.

• Goed begonnen is half gewonnen.
  • Betekenis: Een goed begin is het halve werk.

• Geluk is de kunst een boeket te maken van de bloemen waar je bij kunt
  • Betekenis : Gelukkig leven met de gegeven mogelijkheden/beperkingen

• Goed gereedschap is het halve werk.

• Haastige spoed is zelden goed./Haast en spoed zijn zelden goed.
  • Betekenis: Snel dingen afhandelen, kan bijna nooit goed eindigen

• Het bloed kruipt waar het niet gaan kan.
  • Verborgen wensen en verlangens komen vroeg of laat bewust of onbewust bovendrijven, je kan ze niet onderdrukken.

• Het doel heiligt de middelen.
  • Betekenis: Om het doel te bereiken zijn alle middelen geoorloofd.

• Het gras aan de andere kant van de heuvel is altijd groener.
  • Betekenis: Men denkt dat anderen geen problemen hebben

• Het leven is geen zoete krentenbol.

• Het hemd is nader dan de rok.
  • Betekenis: Familie gaat boven vrienden.

• Het is niet alles goud wat er blinkt.

• Het leven gaat niet altijd over rozen.
  • Betekenis: Het is niet altijd zo mooi

• Het verstand komt met de jaren.

• Het zijn niet alleen koks die lange messen dragen.

• Hoge bomen vangen veel wind.
  • Betekenis: Bekende/belangrijke mensen krijgen veel commentaar

• Holle vaten klinken het hardst.
  • Betekenis: wie er het minste verstand van heeft, verkondigt het luidst zijn mening

• Hoop doet leven.
  • Betekenis: Als je kan hopen op betere tijden, dan krijg je toch weer levenslust.

• In het land der blinden is éénoog koning.
  • Betekenis: Je hoeft maar weinig moeite te doen om mensen vóór te blijven als zij zich niet in dat onderwerp verdiepen of er geen tijd/moeite in willen stoppen.

• In troebel water is het goed vissen.
  • Betekenis: Men kan van de moeilijkheden van een ander gebruik maken om er z'n eigen voordeel mee te doen.

• Je moet een gegeven paard niet in de mond kijken
  • Betekenis: Je moet niet te kritisch zijn over cadeaus, of koopjes

• Je moet roeien met de riemen die je hebt
  • Betekenis: je moet gebruikmaken van de middelen die je ter beschikking staan

• Jij raapt nog geen stro van de aarde.
  • Betekenis: je hebt nog niets verwezenlijkt.

• Jong geleerd is oud gedaan.
  • Betekenis: Hoe eerder men iets leert, des te langer de vaardigheid zal blijven.

• Kalmte zal je redden.
  • Betekenis: als je rustig blijft gaan de dingen beter.

• Keulen en Aken zijn niet op een dag gebouwd.
  • Betekenis: grote projecten kosten tijd (en vergen geduld)

• Krakende wagens lopen het langst.

• Kleine kopjes hebben ook oren. (variant: Kleine potjes hebben grote oren.)
  • Betekenis: je moet uitkijken met wat je zegt als er kinderen bij zijn.

• De kleren maken de man.
  • Betekenis: Met nette kleding en een goed verzorgd uiterlijk zal je veel sterker staan in het (zaken)leven.

• Ledigheid is des duivels oorkussen
  • Betekenis: Als men niets weet kan dat slechten ten goede komen.

• Laat de dwazen met u spotten, ooit zult gij de koning van Sint-Truiden zijn.
  • Betekenis: Laat anderen met u lachen, later zult gij ze wel overwinnnen.

• Met de hoed in de hand komt men door het ganse land.
  • Betekenis: je komt in het leven verder door beleefd te zijn tegen anderen.

• Met een gouden hengel vissen.
  • Betekenis: Door bedrog zijn doel halen.

• Met onwillige honden is het slecht hazen vangen.
  • Betekenis: het is moeilijk om samen te werken met mensen die niet willen.

• Moeten is dwang, en huilen is kindergezang.

• Na regen komt zonneschijn.
  • Als er wat naars is gebeurd, wordt het daarna weer beter.

• Na wat gepimpel, is de geest wat simpel
  • Betekenis: Na wat te hebben gedronken ben je meestal niet meer helder van geest.

• Nieuwe bezems vegen schoon.
  • In het begin doen nieuwe mensen hun best en zijn ze ijverig. Later zien we ook hun gebreken.

• Niet geschoten, altijd mis.
  • Als je het niet probeert, komt er ook niks van.

• Oog om oog en tand om tand.
  • Betekenis: Wraak nemen voor onrecht dat je is aangedaan, door de dader precies hetzelfde aan te doen. Voor de komst van moderne(re) rechtsstelsels betekende dit inderdaad dat men letterlijk dat wanneer iemand een oog bij je uitstak of een tand uitsloeg, je precies hetzelfde mocht doen. En wanneer een stamlid vermoord was door iemand van een andere stam, mocht men een lid van die andere stam doden.

• Oost west, thuis best.
  • Betekenis: Waar je ook bent, thuis voel je beter op je gemak
  • Home Sweet Home

• Op elk potje past een dekseltje.
  • Betekenis: Bij iedereen en alles past wel iets of iemand.

• Ouderdom komt met gebreken
  • Betekenis: Letterlijk.

• Spreken is zilver, zwijgen is goud.
  • Betekenis: Soms kun je beter je mond houden

• Stel niet uit tot morgen, wat je vandaag kunt doen.
  • Betekenis: doelt op actie, wees niet lui of gemakzuchtig, ga door en wel nu.

• Te laat de put gevuld als het kalf verdronken is (variant: Als het kalf verdronken is, dempt men de put)
  • Betekenis: Als het ongeluk gebeurd is, helpt het niet meer voorzorgen te nemen. Betekent ook: men neemt pas maatregelen als het te laat is.
• Tijd is geld.
  • Je kan iedere minuut in (werk)tijd gebruiken voor productieve activiteiten. Dus alle verspilde tijd is ook geldverspilling.

• Uit het oog, uit het hart.
  • Betekenis: als je iemand niet meer ziet vergeet je hem ook sneller.

• Uitstel is geen afstel. (Tegenovergestelde wordt ook vaak gebruikt: Uitstel is afstel)
  • Als je iets uitstelt wil dat nog niet zeggen dat je het nooit meer gaat doen. (Tegenovergestelde: je kunt het beter maar meteen doen, als je het uitstelt, komt het er vaak niet meer van)

• Van dik hout zaagt men planken
• Van uitstel komt afstel.
  • Betekenis: Letterlijk.
• Vele handen maken licht werk.
  • Betekenis: Letterlijk.
• Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. of Vertrouwen komt te voet en vertrekt te paard.
  • Betekenis: Door een enkele stommiteit kan men vertrouwen of een reputatie die men jarenlang heeft opgebouwd in een keer teniet doen.
• Voorzichtigheid is de moeder van de porseleinkast.
• Voor niets gaat de zon op of Alleen de zon gaat voor niets op
  • Betekenis: Voor welvaart moet gewerkt worden, niks is gratis.

• Waar een wil is is een weg.
  • Betekenis: Als je iets wil, kun je het

• Waar rook is, is vuur.
  • Betekenis: Bij iedere gebeurtenis hoort een oorzaak

• Waar het hart vol van is daar loopt de mond van over.
  • Betekenis: Wat je belangrijk vindt of waar je veel aan denkt, daar praat je ook veel over.

• Wat baten kaars en bril, als den uil niet zienen wil.
  • Betekenis: Het heeft geen zin iemand te helpen die toch niet wil meewerken.

• Wat de boer niet kent dat eet hij niet.
  • Betekenis: Onbekend maakt onbemind.

• Wat in het vat zit, verzuurt niet.

• Weet wat je zegt, maar zegt niet alles wat je weet.
  • Betekenis: Wees voorzichtig met woorden en je informatie.

• Wie 's nachts uit vissen gaat, moet overdag zijn netten drogen.
  • Betekenis: Als je teveel gedronken hebt, ben je de volgende dag niets waard.

• Wie de schoen past, trekke hem aan.
  • Betekenis: Als je je aangesproken voelt moet je er maar wat mee doen.

• Wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in
  • Betekenis: Je kan het slachtoffer worden van je eigen snode plannen.

• Wie goed doet, goed ontmoet.
  • Betekenis: Wie goede dingen doet voor andere mensen kan soms ook goede dingen terug verwachten.

• Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd.
  • Betekenis: Waardeer de kleine dingen in het leven.

• Wie het laatst lacht, lacht het best.
  • Betekenis: Na enige tijd is pas bekend wie de grootste aanleiding tot lachen heeft."

• Wie mooi wil wezen, moet pijn lijden.

• Wie niet horen wil, moet voelen.
  • Betekenis: Wie niet luistert naar wijze raad, of wie ongehoorzaam is, zal de gevolgen wel aan den lijve ondervinden.

• Wie veel eist krijgt veel. Wie te veel eist krijgt niets.
  • Betekenis: Je kan door het te vragen veel bij mensen gedaan krijgen, maar als je onredelijk wordt zal je worden overgeslagen.

• Wie voor een dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwartje.
  • Betekenis: Je kunt nooit boven de stand komen waarin je geboren bent. Arm geboren, zal wel arm blijven.

• Wie wind zaait, zal storm oogsten.
  • Betekenis: Wie verkeerd handelt, zal de gevolgen daarvan ondervinden.

• Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten
  • Betekenis: Als je iets doms doet, moet je de gevolgen dragen (liefst zonder klagen)

• Wie zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht.

• Wie zwijgt, stemt toe
  • Betekenis: als je het ergens niet mee eens bent, moet je het zeggen.

• Wiens brood men eet, diens woord men spreekt.
  • Betekenis: Men spreekt degene niet tegen van wie men voor zijn broodwinning afhankelijk is.

• Zachte heelmeesters maken stinkende wonden
  • Betekenis: Een grondige oplossing is beter dan doormodderen, ook al is hij pijnlijk.

• Zo gewonnen, zo geronnen
  • Betekenis: Als iets heel makkelijk is komen aanwaaien dan is het verlies ervan niet zo erg.

• Zo vader, zo zoon
  • Betekenis: Kinderen erven de eigenschappen van hun ouders.

• Zoals de ouden zongen, piepen de jongen
  • Betekenis: Kinderen doen en denken hetzelfde als hun ouders.

• Zoals de waard is, vertrouwt hij zijn gasten
  • Betekenis: Argwanenende mensen zijn vaak zelf niet te vertrouwen (en andersom).

• Zoals de wind waait, waait zijn jasje.
  • Betekenis: Hij gaat met de heersende mening mee.

• Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens
  • Betekenis: Uiteindelijk is het thuis toch het beste toeven (zie ook: Oost west, thuis best)

• Zolang er leven is, is er hoop
  • Betekenis: Er is altijd hoop, dus geef nooit op!