Triconodontidae

Triconodontidae Status: Uitgestorven Fossiel voorkomen: Midden-Jura tot Laat-Krijt
Volaticotherium
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Mammalia (Zoogdieren)
Familie
Triconodontidae Marsh, 1887
Triconodontidae op Wikispecies
Portaal    Biologie Zoogdieren

De Triconodontidae^[1] zijn een familie van uitgestorven kleine, carnivore zoogdieren die behoren tot de orde Eutriconodonta, endemisch in wat Azië, Europa, Noord-Amerika en waarschijnlijk ook Afrika en Zuid-Amerika zou worden tijdens het Jura tot het Krijt, ten minste vanaf 190 – 70,6 miljoen geleden.

Triconodontiden kunnen worden onderscheiden van andere eutriconodonten door de vorm van hun kiezen, die drie hoofdcuspen van ongeveer gelijke grootte droegen. Tijdens occlusie zijn de bovenste en onderste kiezen stevig in elkaar grijpend, waardoor een zelfslijpende snijkant ontstaat. Historisch werd gedacht dat de triconodontiden een ander occlusiepatroon hadden dan andere eutriconodonten, waarbij de middelste knobbel van de onderste molaar (cusp a) paste tussen de middelste knobbel (cusp A) en de voorste knobbel (cusp B) van de bovenste kies, zoals bij de basale mammaliform Morganucodon. Een studie uit 2020 over Priacodon suggereert echter dat triconodontiden hun kiezen op dezelfde manier sloten als andere eutriconodonten (de zogenaamde embrasure-occlusie), waarbij de middelste knobbel (cusp A/a) tussen twee tegenover elkaar liggende kiezen past.

Een complete, acht centimeter lange onderkaak van Triconodon duidt erop dat het dier ongeveer de grootte van een genetkat bereikte. Op basis van de grootte van de maaltanden kan een lichaamsgewicht worden berekend van ongeveer 41 tot 61 gram voor kleine vertegenwoordigers van Priacodon tot 253 tot 375 gram voor Jugulator. Onderzoek uit 2020 toonde aan dat bij de Triconodontidae de tanden van het boven- en ondergebit al iets uit elkaar stonden, zoals ook het geval is bij de huidige zoogdieren, zodat één tand van de bovenkaak twee tanden van de onderkaak raakte. Bij andere vroege zoogdiervormen daarentegen sloot één tand van de bovenkaak direct aan op zijn tegenhanger in de onderkaak. Gezien de bouw van de tanden werd al vroeg een carnivoor eetpatroon vermoed, waarvoor de achter elkaar geplaatste tandkiezen goed geschikt waren, vergelijkbaar met de huidige carnivoren. Bij het sluiten van de tanden was er echter een lichte verschuiving van de cuspen naar binnen en naar buiten ten opzichte van elkaar, wat ook resulteerde in zijdelingse scheurranden. Deze zijn op hun beurt weer geschikt voor het bijten op hardere voorwerpen, waardoor de Triconodontidae mogelijk zowel carnivore als insectivore voeding konden eten. Dit komt overeen met sommige kleine insecteneters of carnivoren die tegenwoordig leven en die zich vaak opportunistisch voeden. Omdat sommige Tricondontidae dit zigzag sluitpatroon van het gebit in het volwassen stadium hebben verloren, kan hier mogelijk een verandering in eetgedrag tussen juvenielen en volwassenen worden aangetoond. Een mogelijk nadeel van de gebitsstructuur van de Triconodontidae was waarschijnlijk de uniforme grootte van de cuspen, die weinig variatie toestonden. Bij andere vroege zoogdieren, die een tribosferisch occlusaal patroon hadden met tandcuspen van verschillende hoogte, vaak in een driehoekige opstelling, waren er echter veel evolutionaire variaties.

De Triconodontidae werd benoemd door Othniel Charles Marsh (1887). Ze werd toegewezen aan Polyprotodontia door Cope (1889); aan Triconodonta door Rasmussen en Callison (1981), Bonaparte (1986), Robert L. Carroll (1988) en Engelmann en Callison (1998); en aan Mammalia door Marsh (1887) en Luo et alii (2001).

Soms worden de Volaticotherini teruggevonden als onderdeel van deze groep. Andere fylogenetische studies groeperen deze echter buiten Triconodontidae.

Cladogram naar Gaetano & Rougier, 2011: