Paul Citroen

Paul Citroen
Paul Citroen in 1981
Persoonsgegevens
Geboren	Berlijn, 15 december 1896
Overleden	Wassenaar, 13 maart 1983
Oriënterende gegevens
Bekende werken	'Metropolis' (1923)
RKD-profiel
Portaal    Kunst & Cultuur

Roelof Paul Citroen (Berlijn, 15 december 1896 – Wassenaar, 13 maart 1983) was een Nederlands kunstenaar, leraar, kunstverzamelaar, postzegelontwerper en medeoprichter van de Nieuwe Kunstschool in Amsterdam.

Paul Citroen genoot zijn opleiding aan het Bauhaus in Weimar. Zijn oeuvre bestaat onder meer uit schilderijen, foto's en postzegelontwerpen. Zijn bekendste werk is wellicht 'Metropolis' (1923), een fotomontage van een grote stad. 'Metropolis' wordt beheerd door de Universitaire Bibliotheken Leiden die ook een digitale versie beschikbaar maken via Digital Collections.^[1] Het inspireerde de Duitse regisseur Fritz Lang bij het maken van de filmklassieker Metropolis.

In 1917 vestigde hij zich in Nederland. In 1933 richtte hij in Amsterdam, met als voorbeeld het Bauhaus, de Nieuwe Kunstschool op samen met Charles Roelofsz. Ondanks gebrekkige financiën wist deze opleiding zich te handhaven tot 1943.^[2] Invallen door de Duitsers maakte verder functioneren van de Nieuwe Kunstschool onmogelijk.^[3]

In 1949 decoreerde Citroen, die van 1935-1941 en van 1945-1960 docent aan de Haagse kunstacademie was^[4], de kerkzaal van de hervormde Maranathakerk aan de 2^e Sweelinckstraat in de wijk Duinoord in Den Haag. Hij werkte daarbij nauw samen met de architect Frits Eschauzier (1889-1957) uit Bussum.
Citroen ontwierp voor hetzelfde jaar tevens de Zomerpostzegels, in een opvallende en ook omstreden kleurstelling met uitsluitend geel, groen en blauw. Hij ontwierp een exlibris voor Walter Salomon.

Citroen was bevriend met Willem Schrofer. Met hem en Rein Draijer, Willem Jacob Rozendaal en Han van Dam had hij grote invloed op de studenten die nu de Nieuwe Haagse School worden genoemd.

Paul Citroen was ook een groot kunstverzamelaar. Een deel van zijn collectie is nu te vinden in de collectie Hannema-de Stuers Fundatie, in Heino. In 1948 verkocht Citroen een groot werk van Carlo Carrà ('Begrafenis van de anarchist Galli', 1911) aan het Museum of Modern Art in New York.

De grootste collectie van Citroens werk is eigendom van de provincie Overijssel, die in de periode 1973-1975 ruim 2000 werken verwierf op voorstel van statenlid Maaskant, die met Citroen bevriend was. Een deel wordt tentoongesteld in het provinciehuis.

In Utrecht is in de nieuwbouwwijk Leidsche Rijn een straat naar de kunstenaar vernoemd.

Citroen is van invloed geweest op het werk van Hermanus Berserik.

Paul Citroen groeide op in Berlijn. Hij ging naar het Askenasisches Gymmnasium. Hij maakte dat niet af, maar ging naar een tekenschool. Als Nederlands dienstplichtig soldaat was hij gelegerd in Alkmaar. Hij werd na enkele maanden op medische gronden afgekeurd en keerde terug naar Berlijn. In 1917 kwam hij weer naar Nederland waar hij in kunst ging handelen. Zijn vriend en wederzijdse inspirator, fotograaf Erwin Blumenfeld (Berlijn, 1897 - Rome 1969) trouwde in 1921 met Pauls nicht Lena Citroen (Amsterdam, 1896- Cambridge 1990).

In 1922 hervatte hij zijn opleiding tot kunstenaar aan het Bauhaus in Weimar. Hij reisde en handelde in kunst en kwam in 1928 permanent naar Nederland terug. Citroen trouwde in 1929 met Céline (Lien) Bendien, die op 22 augustus 1961 overleed. Hun dochter noemden zij Paulien. Tijdens de Tweede Wereldoorlog doken zij vanwege hun joodse achtergrond onder in 's-Graveland. Toen Citroen werd gewaarschuwd over zijn op handen zijnde arrestatie op 28 augustus 1942, vluchtte hij naar Maria Helena Friedlaender, een Duitse vrouw, getrouwd met Henri Friedlaender. Zij gaf hem een aantal maanden onderdak samen met andere onderduikers op de zolder van haar huis in Wassenaar.^[5] Citroen hertrouwde in 1964 met Christi Frisch, die na het overlijden van haar man in 1986 het negatievenarchief van Citroen overdroeg aan het Prentenkabinet van de Rijksuniversiteit Leiden.

• 1950 - Jacob Maris Materiaalprijs
• 1953 - Jacob Hartogprijs

• Gemeentemuseum Den Haag
• Hermann-Hesse-Museum, Calw: houtskooltekening van Hermann Hesse, 1962
• Letterkundig Museum, Den Haag (onder meer drie olieverfschilderijen, 43 tekeningen, drie litho's van schrijvers)
• Museum De Fundatie, Zwolle
• Rijksmuseum Amsterdam^[6]
• Universitaire Bibliotheken Leiden Prentenkabinet
• Stedelijk Museum Amsterdam
• MoMA, New York
• Metropolitan Museum of Art, New York
• Art Institute of Chicago

• Palet - een boek gewijd aan de hedendaagse Nederlandsche schilderkunst (1931, De Spieghel, Amsterdam)
• Jacob Bendien 1890-1933 (1940, W.L. & J. Brusse, Rotterdam, herinneringsboek, samenstelling Paul Citroen)
• Licht in groene schaduw (1941, L.J.C. Boucher, Den Haag)
• Richard (1942, Den Haag)
• Ontaarde kunst (1945, De Driehoek, 's Graveland)
• Sketchbook for friends - (1947)
• De tekenaar Henk Hartog 1915-1942 (1947, H.P. Leopold, Den Haag)
• Kunsttestament (1952, L.J.C. Boucher, Den Haag, Duitstalig)
• Gezien door (1956, L.J.C. Boucher, Den Haag)
• Gezien door... (1956, L.J.C. Boucher, Den Haag)
• Introvertissimento (1956, L.J.C. Boucher, Den Haag)
• 'Paul Citroen' (1956, artikel in Kroniek van Kunst en Kultuur 16)
• Over het portretteren (1956, artikel in Parnas, Tijdschrift over de vormgeving 1)
• Het tekenwerk van Paul Citroen (1957, catalogus Gemeentemuseum Arnhem)
• Kleine Zeichenlehre (1957)
• 'Wie ich Thomas Mann zeichnete' (1957, artikel in Bulletin Museum Boymans 8)
• Tekeningen van Paul Citroen (1958, Stedelijk Van Abbemuseum, Eindhoven)
• Collectie Paul Citroen (1959, Gemeentemuseum Arnhem, Museum Boijmans Van Beuningen)
• Een tekenles. De nieuwe tekenleer, lijn, toon, materiaal, de stip (1960, Rotterdam, Brusse)
• Appel of citroen (1963, Wending)
• Notities van een schilder (1966, L.J.C. Boucher, Den Haag)
• Portretten van letterkundigen (1966, Dordrechts Museum)
• Kunsttestament (1967, Drukkerij Trio, Den Haag, vertaling van Kunsttestament, 1952)
• De portrettist Paul Citroen als verzamelaar (1968, Stedelijk Museum de Lakenhal, Leiden)
• Wir Maler heute un die Kunsttradition - (1968, privédruk, Ascona)
• Paul Citroen/Sierk Schröder (1971, tentoonstellingscat. De Zonnewijzer, Philips Ontspanningscentrum Eindhoven, met Sierk Schröder))
• A'dams (A'dam's) en Eva's (1971, Galerie Hooft, portfolio met litho's)
• Paul Citroen en het Bauhaus. Herinneringen in woord en beeld (1974, Bruna, Utrecht, met Kurt Löb)
• Portretten - (1974, uitgever Semper Agendo, Apeldoorn/Antwerpen, tweede druk in 1975)
• Retrospektive Fotografie - (1978, Bielefeld/Düsseldorf)
• Bij benadering (1979, De Pelikaan)
• Landschappen (1979, Terra, Zutphen)
• Paul Citroen fotograaf. Foto's uit de jaren '29-'35 (1979, Haags Gemeentemuseum Prentenkabinet)
• Paul Citroen, schilder-tekenaar (1981, Van Holkema & Warendorf, Bussum, met Klaas Peereboom)
• Palet-een boek gewijd aan de hedendaagsche Nederlandsche schilderkunst (1981, Reflex, Utrecht, facsimile van boek 1931)
• Paul Citroen & Erwin Blumenfeld (1993, Photographer's Gallery, London, met E. Blumenfeld, door Gerard Forde)
• Paul Citroen. Kunstenaar, docent, verzamelaar (Waanders/Hsf, Zwolle, Heino, Wijhe, door H. van Rheeden e.a.)
• Paul Citroen 1896-1983 (1996, Focus, Amsterdam)
• Paul Citroen en de fotografie. Het begin. Berlijn (1996, Focus, Amsterdam, door Herbert Molderings)
• Paul Citroen, tussen modernisme en portret (2009, Waanders Uitgevers, Zwolle, door Ralph Keuning)

• Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
• Joods Historisch Museum, Paul Citroen
• Website Ned. Fotomuseum: biografie^{[dode link]}

Zie de categorie Paul Citroen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.