Salsa (muziekstijl)

Salsa is een muziekstijl die voortkomt uit de Cubaanse son en Amerikaanse jazz. Het wordt tegenwoordig over de hele wereld gespeeld maar is vooral in Latijns-Amerikaanse landen populair.

Naast de son is salsa ook verwant aan andere Zuid-Amerikaanse muziekstijlen zoals merengue, bachata, cumbia, chachacha en bolero (in de stijldanswereld bekend als de rumba). Salsa heeft een specifieke clave, een ritmisch motief waarnaar zowel musici als dansers zich kunnen oriënteren. Op de salsamuziek wordt de salsadans gedanst.

De naam zou komen van Phidias Danilo Escalona, een Venezolaanse diskjockey, die een radioprogramma had dat "La hora de la Salsa, el Sabor y el Bembé" heette en waarop de eerste salsamuziek gedraaid werd in 1962. De naam verwijst ook naar het meer pikantere van de dans en het radioprogramma werd gesponsord door een fabrikant van sauzen zodat naam en muziek mooi samenvielen. In ieder geval zeggen oude Cubaanse muzikanten dat dit de juiste oorsprong van de naam is maar niet iedereen is het daar mee eens. Wel is het duidelijk dat het een muziekstijl is die verschillende Zuid-Amerikaanse muziekstromen combineert. De oudste oorsprong lijkt in ieder geval de son te zijn afkomstig uit Cuba. In de VS ontstonden verschillende Latino-wijken en werd de interesse in Latijns-Amerikaanse muziek ook steeds groter.

Na de Cubaanse Revolutie raakte Cuba geïsoleerd en viel weg als grote drijvende kracht achter de diverse Latijnse muziekstromingen. Ondertussen nam de Latino-bevolking in de Verenigde Staten, voornamelijk Puertoricanen, verder de ontwikkeling van Latijns-Amerikaanse muziek voor zijn rekening. De muziek die gedurende de jaren vijftig werd gemaakt als voorloper was vooral de mambo en de boogaloo. Ondertussen werd er ook geëxperimenteerd met rock-'n-roll, Latin jazz, jala jala en andere Zuid-Amerikaanse muziek.

Hierop ontstond midden jaren zestig in New York muziek die vanaf dat moment internationaal salsa genoemd zou worden.

Dit kwam vooral door de koppeling die gelegd werd met/door Fania, het platenlabel dat fluitist Johnny Pacheco (1935-2021) in 1964 oprichtte met manager Jerry Masucci. Fania werd voor de salsa wat Motown was voor r&b.

Het was ook Pacheco die de eerste Fania-plaat (Cañonazo) uitbracht en in 1968 The Fania All-Stars oprichtte. Onder deze naam werden live-concerten georganiseerd waarbij alle grote solisten van het label optraden (Celia Cruz, Héctor Lavoe, Ray Barretto, Eddie Palmieri, Rubén Blades en Willie Colón).

Nog meer dan de andere Fania-artiesten stelden Blades en Colón politieke misstanden in Latijns-Amerika en de VS aan de kaak. Tussen 1977 en 1995 maakten ze vijf duoplaten waarvan de eerste vier op Fania werden uitgebracht. Siembra uit 1978 was lange tijd het bestverkochte latin-album aller tijden.

Vanuit New York waaide de salsa over naar Latijns-Amerika en vervolgens de rest van de wereld, maar vanaf eind jaren 70 daalde de populariteit in de Verenigde Staten. Salsa werd links en rechts ingehaald door disco, merengue uit de Dominicaanse Republiek en de Engelstalige cross-overpop van artiesten als Gloria Estefan. Ondertussen ontwikkelde de Cubaanse muziek zich in volledige afzondering tot timba, salsa met rock-, funk- en hiphopinvloeden.

Zelfs de (uittredende) Fania-sterren sloegen nieuwe wegen in en zodoende ontstond begin jaren 80 salsa romántica, melodieuze salsa met romantische teksten; meestal ging het hier om bewerkte top 40-ballads zoals Just the Two Of Us (Solos Tu y Yo) en Suddenly die beiden waren opgenomen voor de Noches Caliente-albums van producer Louie Ramirez en zanger Ray de la Paz.

Salsa romántica leverde in de jaren 90 stadionacts op als Victor Manuelle, La India en Marc Anthony; allen stonden zij onder contract van het platenlabel RMM dat min of meer de plek van Fania had ingenomen sinds het geen nieuwe albums meer produceerde. Met het overlijden van platenbaas Ralph Mercado in 2001 kwam er ook een einde aan RMM.

Als reactie op de salsa romántica ontstond salsa dura, hardcore salsa volgens de Fania-tradities maar dan swingender en krachtiger. Belangrijke spelers hierin waren Jimmy Bosch en Spanish Harlem Orchestra.

Uiteindelijk zijn de grenzen tussen romántica en dura vervaagd.

Een set danspassen in een salsadans is onderverdeeld in 8 tellen verdeeld over twee maten van 4 tellen. Omdat de 4e en 8e tel vaak een rust is wordt er vaak op de volgende manier meegeteld: 1, 2, 3.... 5, 6, 7.... Dezelfde tellen worden muzikaal gezien ook wel gegeven als 1 en 2 ... 3 en 4 ..., en wel als één 4/4 maat, wat veel eenvoudiger te begrijpen is.

Een salsaband bestaat meestal uit een uitgebreide combinatie van instrumenten zoals de conga's, timbales, campana, bongo, guiro, blaasinstrumenten (saxofoons, trompetten, trombones), bas, piano, gitaar, tres en natuurlijk de claves. Moderne bands gebruiken ook wel keyboards ter vervanging van de piano. Bij de aanwezigheid van viool en dwarsfluit (in plaats van de koperblazers) is er sprake van de charanga-bezetting.

Verder spelen improvisatie en wisselwerking in de zang (pregon-koor) een grote rol; leadzangers worden ook wel soneros, rumberos of pregoneros genoemd.

Bands als het Joe Cuba Sextet waren de eersten die voornamelijk salsa speelden, alhoewel mensen als Tito Puente ook een grote invloed op de salsa hebben gehad. Tito Puente weigerde trouwens zijn muziek als salsa te typeren. Hij sprak liever over mambo of Latin jazz.

Een overzicht van de artiesten van het Fania-label.

Een overzicht van de bands en artiesten uit de salsa romántica.

Een overzicht van bands uit Noord- en Zuid-Amerika, veelal gespecialiseerd in salsa dura.

Een overzicht van de bands en artiesten in Nederland.

Een beknopt overzicht van bands in de rest van Europa.

Zie de categorie Salsa music van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.