Lambertus Hortensius

Lambertus Hortensius (Montfoort, circa 1500 - Naarden, 1574) was een Nederlandse geschiedschrijver en humanist. Hij studeerde in Utrecht en aan de universiteit van Leuven. In 1527 kreeg hij de taak geschiedenisles te geven aan de Hiëronymusschool van de Broeders des Gemenen Levens in Utrecht. In die tijd werd hij tot priester gewijd.^[1] Hoewel hij zich nooit openlijk van de katholieke kerk heeft afgewend, werd hij door zijn tijdgenoten beschouwd als een sympathisant van de hervormers^[2] en kreeg zelfs de bijnaam de luthersche paap.

In 1544 kwam hij in Naarden waar hij rector werd van de Latijnse School. Hij maakte de slachting die de Spanjaarden in 1572 in Naarden aanrichtten zelf mee en schreef daarover in Opkomst en ondergang van Naarden. Voorafgaand was Lambertus Hortensius een van de zeven afgezanten, die namens de stad tevergeefs de Spaanse bevelhebber om genade smeekten voor burgerij en stad. Bij het bloedbad ziet Hortensius met eigen ogen hoe zijn zoon Augustinus vermoord wordt. Zelf overleefde hij, al werd hij wel mishandeld, doordat een voormalige leerling Jonkheer Lieven van Weldam ervoor had gezorgd dat Lambertus door de graaf van Bossu werd gered. Hij vlucht, ziet de stad op een afstand branden en trekt naar Utrecht. Eind 1573 keerde hij terug in Naarden en ging op een hofstede buiten de stad wonen.

Hortensius overleed in 1574 en werd begraven in de Grote Kerk. Op zijn grafsteen, die nog steeds aanwezig is, staat vermeld: Hier ligt begraven het lichaam van Lamvertus Hortensius, een man van grote geleerdheid, een voortreffelijk letterkundige, een vernuftig historicus en een scherpzinnig leider der Naardense jeugd. De gedenksteen ter ere van hem is later geplaatst en daardoor is er een fout in het sterfjaar op gezet (1573).^[3] Zijn tweede zoon Hieronymus Hortensius werd priester, maar werd in 1576 aangesteld als de tweede predikant van Hervormd Naarden.

Zijn geschiedkundige werk bestaat uit een aantal boeken over gebeurtenissen uit zijn eigen tijd, met name rond de reformatie. Zijn stijl is vloeiend, betrouwbaar en voorzien van analyse. Internationaal van enig historisch belang is zijn boek over de Schmalkaldische Oorlog, de strijd tussen protestanten en keizer Karel V in Duitsland. Zo ook zijn boek over de wederdopersopstand te Munster en de Wederdopersoproer te amsterdam. Daarin beschrijft hij het bloedige neergeslaan van beide opstanden door de katholieke machthebbers. Zoals de meeste protestanten is Hortensius de wederdopers overigens niet zonder meer goed gezind,^[4] want hij vindt hun ideeën een misvatting van Luthers Von der Freiheit eines Christenmenschen. Opvallend is dat hij het boek opdraagt aan het Amsterdamse stadsbestuur, dat hard ingegrepen had, voor hun "wijsheid" in de kwestie.

• 1548 - Tumultuum anabaptistarum liber unus, oorspronkelijk latijn, vertaald 1614 als "Het Boeck van den Oproeren der Weder-dooperen"
• 1560 - De bello Germanico libri septem over de Schmalkaldische Oorlog
• 1572 - De origine et interitu oppidi Nerdae liber, oorspronkelijk latijn, vertaald door Prof. Peerlkamp, 1866 als "Opkomst en Ondergang van de stad Naarden"

• Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
• Tussen Vecht en Eem
• Gravures uit een uitgave van Het Boeck van den Oproeren der Weder-dooperen, Universiteit van Amsterdam