Jan (voornaam)

De voornaam Jan is een veel voorkomende mannelijke naam in Nederland, Duitsland, Vlaanderen, Tsjechië, Polen, en Scandinavië. De naam komt van Johannes, een naam die in het Nieuwe Testament van de Bijbel vaak voorkomt.^[1] De naam Johannes is op zijn beurt de Griekse vorm van het Hebreeuwse Jochanan, wat "God is barmhartig" betekent.

Andere Nederlandse vormen zijn: Johan, Hans, Han, Jannes.

Vrouwelijke vormen zijn Janneke, Jannie, Jans, Jansje, Jantje, Jannetje, Janna. Eveneens van Johannes afgeleid zijn Johanna, Hanna, Jo en Joke.

In het buitenland worden varianten van deze naam gebruikt:

• Frans Jean en Jehan, vrouwelijk Jeanet, Jeanne, Jehanne en Jeanette
• Engels John, Owen of Ian, vrouwelijk Jean, Johan en ook wel Jan
• Duits Johann, Hans, Hannes
• Spaans Juan ([χwaː(n)])
• Italiaans Giovanni of Gian
• Gaelisch Seán, Eoin
• Portugees João
• Slavische talen Ivan
• Grieks Yannis of Yanis

Als het om een kind gaat, of de persoon in kwestie (erg) klein is, dan wordt er vaak -tje achter de naam gebruikt, dus "Jantje". "Jantje" kan ook een meisjesnaam zijn. Het komt bij meer namen voor dat de verkleinvorm als meisjesnaam wordt gebruikt.

In de Verenigde Staten is Jan een meisjesnaam (afkorting van Janice of Janet).

Deze typische Nederlandse voornaam is waarschijnlijk ook de helft van de oorsprong van het Amerikaanse woord Yankee. Ooit was New York een Nederlandse kolonie en na het "ruilen" van de stad met de Britten voor het behoud van de andere Amerikaanse kolonies waaronder Suriname, Guyana, Noord-Brazilië en de Antillen bleven er veel Nederlanders achter. De voornamen Jan en Kees waren zo typisch dat de nieuwe eigenaars, de Britten, de oorspronkelijk bewoners "Jan-Kees" noemden, een naam die in latere tijd is verbasterd tot Yankee. Na de Amerikaanse Burgeroorlog kreeg de naam een bredere betekenis als naam voor alle mensen in de noordelijke staten. Dankzij de Engelsen werd het tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in het buitenland een naam voor alle Amerikanen.

Jan wordt/werd door veel Nederlanders als een typische voornaam voor een Nederlandse man gezien. (In België denkt men daar anders over: daar heten Nederlandse mannen bij voorkeur Kees.) Er komen daarom diverse spreekwoordelijke Jannen in het Nederlands voor, elk met hun typerende achternaam:

• Jan en alleman - Iedereen
• Jantje Beton - Een kind dat opgroeit in een drukke stad, zonder speelmogelijkheden. (Ook een benaming voor de gelijknamige stichting)
• Jan Boezeroen - De Arbeider. Arbeiders waren toen de uitdrukking ontstond, herkenbaar aan hun boezeroen (een korte kiel met lange mouwen zonder kraag).
• Jan Contant - Iemand die altijd contant betaalt. Meestal gebruikt in de uitdrukking: Het is hier Jantje Contantje (hier moet je contant betalen.)
• Jan de Lichte - boef, bendeleider; naar een roman van Louis Paul Boon.
• Jan doedel; Jan joker; Jan jurk; Jan lul, Jan gat, Jan hen - Sukkel.
  • Jan lul wordt ook wel eufemistisch Jan met de korte achternaam genoemd.
• Janhagel - gepeupel, ruw volk, zeelieden.
• Janklaassen - houterig, inhoudsloos persoon.
• Jan kordaat - Volgens E.J. Potgieter: een dappere kerel. De tegenpool van jan salie.
• Jantje-van-leiden - In de uitdrukking: zich met een jantje-van-leiden ervan afmaken (er met de pet naar gooien c.q. smoesjes verkopen). Naar Jan Beukelszoon van Leiden (1509-1536), die als een bedrieger werd beschouwd.
• Jan-met-de-pet - De gewone man. In Engeland: The man in the street ("de man in de straat"); The man on the Clapham omnibus ("de man in de bus naar Clapham").
• Jantje lacht, jantje huilt - waarmee vaak een wispelturig kind wordt aangeduid.
• Jan lul - Bargoens voor iemand die voor gek staat, of in de context hij doet iets voor jan lul: handelingen verrichten die hun doel niet bereiken.
• Jan-met-de-korte-achternaam - Eufemisme voor jan lul, zie aldaar.
• Jan Modaal - Iemand met een modaal inkomen. In Duitsland: Otto Normalverbraucher. In de Verenigde Staten: Joe Sixpack.
• Ome Jan: De bank van lening of lommerd.
• Jan Rap en zijn maat - Achterbuurtvolk of asocialen. Mogelijk afkomstig van rapaille. Bredero voerde al een Jan Rap op in Klucht van een huysman en een barbier. P.A. De Genestet gebruikte de term voor iemand die volgens hem al te snel/rap nieuwe wetenschappelijke inzichten omarmt ten koste van religieuze opvattingen. Het laatste couplet van zijn gedicht "Jan Rap" in de bundel Leekedichtjens, Rijmen en Dichten, zoo oude als nieuwe uit 1860 begint met de woorden: Jan Rap is zeer vrijzinnig, zeer! / Lichtzinnig, wel te weten: / Zoo zijn er - ja! zoo zijn er meer, / Die liberaal zich heeten!. Yvonne Keuls hield de uitdrukking levend door de uitdrukking in 1977 als titel voor een boek te gebruiken. Met betrekking tot de omstreden Nederlandse politicus Hans Janmaat werd in de jaren 1980 ook wel de uitdrukking Janmaat en zijn rap gebruikt.
• Jan salie - Lamlendig persoon. Van W.D. Hooft verscheen in 1622 De klucht van Jan Saly. E.J. Potgieter maakte de uitdrukking in 1841 opnieuw populair door zijn boek Jan, Jannetje en hun jongste kind. De lamlendigheid van een volgende generatie wordt sindsdien vaak aangeduid als jansaliegeest; inmiddels zijn verwijten als patatgeneratie echter populairder. Mogelijke herkomst: saliemelk was melk waarin saliebladeren waren geweekt. Het werd gedronken door kinderen; "echte" mannen dronken bier.
• Jantje van Sluis, het beeldje van een klokkeman uit Sluis
• Jan Splinter - Iemand die tot de echte minima behoort. Vanaf 1561 komen er in Nederlandse geschriften al uiteenlopende Jan Splinters voor. De uitdrukking zo komt Jan Splinter door de winter betekende oorspronkelijk: zo los je een probleem op. In december 1982 gebruikte het Tweede Kamerlid Marcel van Dam de woorden in een Kamerdebat met minister-president Ruud Lubbers. De cynische draai die Van Dam aan het spreekwoord gaf bleef hangen. De betekenis veranderde in: de laagstbetaalden trekken altijd aan het kortste eind.
• Jan-stavast, de tegenpool van jan salie
• Jan Steen - Een huishouden van Jan Steen wil zeggen dat het een puinhoop is. De schilder Jan Steen stond namelijk bekend om zijn schilderijen van chaotische huishoudens.
• Jantje secuur - iemand die alles even nauwgezet, precies of pietluttig doet.
• Hij is boven Jan - Hij heeft de problemen opgelost.
• jongens van Jan de Witt - aanduiding voor flinke mensen; mensen op wie je kunt bouwen en die de handen uit de mouwen steken.^[2]

• Jan de Blinde (1296-1346), koning van Bohemen en graaf van Luxemburg (1310-1346)
• Jan van Bourgondië (1404/1410-1479), bisschop van Kamerijk, 1439-1479
• Juan van Oostenrijk (1547-1578), Spaans legerleider en landvoogd van de Nederlanden, 1576-1578
• Jan zonder Vrees (1371-1419), hertog van Bourgondië en graaf van Vlaanderen en Artesië, 1404-1419

Hertogen van Brabant en Limburg

• Jan I (1254-1294), 1267-1294, van Limburg vanaf 1288
• Jan II de Vreedzame (1275-1312), 1294-1312
• Jan III (1300-1355), 1312-1355
• Jan IV (1403-1427), 1415-1427

Engeland

• Jan zonder Land (1167-1216), koning van Engeland, 1199-1216
• Jan van Gent (1340-1399), hertog van Aquitanië, 1362-1375

Frankrijk

• Jan I (1316), kroonprins
• Jan II (1319-1364), koning van Frankrijk, 1350-1364

Graven van Henegouwen, Holland en Zeeland

• Jan van Avesnes (1218-1257), graaf van Henegouwen, 1250-1257
• Jan I van Holland (1284-1299), graaf van Holland, 1296-1299
• Jan II van Avesnes (ca. 1248-1304), (als Jan I) graaf van Henegouwen, 1280-1304, (als Jan II) graaf van Holland en Zeeland, 1299-1304

Prins-bisschoppen van Luik

• Johannes Agnus, 623-629
• Jan van Rummen (na 1188-1238), 1229-1238
• Jan van Edingen (?-1281), 1274-1281
• Jan van Vlaanderen (ca. 1250-1291), 1282-1291
• Jan van Arkel (1314-1378), 1364-1378, tevens bisschop van Utrecht, 1342-1364
• Jan van Beieren 'zonder Genade' (ca. 1374-1425), 1389-1418
• Jan van Wallenrodt (?-1419), 1418-1419
• Jan van Heinsberg (ca. 1396-1459), 1419-1455
• Jan van Horne (1450-1505), 1483-1505
• Johan Lodewijk van Elderen (1620-1694), 1688-1694
• Johan Theodoor van Beieren (1703-1763), 1744-1763
• Jean-Évangéliste Zäpfel (1736-1808), als bisschop, 1802-1808

(mark)graven van Namen

• Jan I (1267-1330), 1305-1330
• Jan II (1311-1335), 1330-1335
• Jan III (?-1429), 1418-1429

Graven van Nassau

• Jan I van Nassau-Siegen (1339-1416), 1350/51-1416
• Jan II "met de Helm" van Nassau-Siegen (?-1443), 1416-1443, samen met Adolf I, Engelbrecht I en J(oh)an III
• Jan III "de Jongere" van Nassau-Siegen (?-1430), 1416-1430, samen met Adolf I, J(oh)an II en Engelbrecht I
• Jan IV van Nassau-Siegen (1410-1475), 1442-1475, samen met Hendrik II
• Jan V van Nassau-Siegen (1455-1516), 1475-1516
• Jan VI "de Oude" van Nassau-Siegen (1536-1606), 1559-1606
• Jan VII "de Middelste" van Nassau-Siegen (1561-1623), 1606-1623
• Jan VIII "de Jongere" van Nassau-Siegen (1583-1638), 1623-1638

Zie voor de overige graven van Nassau met de voornaam Jan: Jan van Nassau

Heersers van Spanje

• Juan de Borbón (1913-1993), infante van Spanje
• Juan Carlos I van Spanje (1938), koning van Spanje, 1975-2014

Bisschoppen van Utrecht

• Jan I van Nassau (ca. 1230-1309), 1267-1290, elect
• Jan II van Sierck (?-1305), 1291-1296
• Jan III van Diest (?-1340), 1322-1340
• Jan IV van Arkel (1314-1378), 1342-1364, tevens prins-bisschop van Luik
• Jan V van Virneburg (?-1371), 1364-1371, tevens bisschop van Münster
• Jan VI van Bruhesen (1527-1600), 1592-1600
• Johannes van Neercassel (1625-1686), 1663-1686
• Johannes van Bijlevelt (1671/2-1727), 1717-1727
• Joannes Antonius Maggiora (??), 1775-1776
• Joannes Zwijsen (1794-1877), 1853-1868
• Joannes Jansen (1868-1936), 1930-1936
• Johannes de Jong (1885-1955), 1936-1955
• Johannes Willebrands (1909-2006), 1975-1983

(Leen)heren Van Arkel

• Jan I (ca. 990-1034), ook van Heukelom, ?-1034, eerste generatie
• Jan II (ca. 1010-1077), 1034-?
• Jan III (?-1115/8), ? - 1115/8
• Jan IV (ca. 1085-1143), 1115/8-?
• Jan V (ca. 1105-?),
• Jan VI (?-1227), ?-1227
• Jan VII (?-1234), ?-1234
• Jan I (VIII) De Sterke (ca. 1233-1272), 1253-1272, tweede generatie
• Jan II (IX) (?-1297), 1269-1297
• Jan III (X) (ca. 1280-1324), 1297-1324
• Jan IV (XI) (?-1360), 1326-1360
• Jan V (XII) (1362-1428), tevens ambachtsheer van Haastrecht en Hagestein en stadhouder van Holland, Zeeland en Friesland, 1396-1412

• Jan Vertonghen (1987), Belgisch voetballer voor Tottenham Hotspur en het nationale elftal
• Jan Ceulemans (1957), Belgisch voetballer
• Jan Eriksson (1967), Zweeds voetballer
• Jan Furtok (1962), Pools voetballer
• Jan Huisjes (1951), Nederlands wielrenner
• Jan Jansen (1945), Nederlands baanwielrenner
• Jan Janssen (1940), Nederlands wielrenner
• Jan Karaś (1959), Pools voetballer
• Jan Knippenberg (1948-1995), Nederlands ultraloper
• Ján Kocian (1958), Slowaaks voetballer en voetbaltrainer
• Jan Kromkamp (1980), Nederlands voetballer
• Jan Lammers (1956), Nederlands autocoureur
• Jan Mulder (1945) Nederlands voetballer en columnist
• Jan Raas (1952), Nederlands wielrenner
• Jan Rem (1929-2014), Nederlands atleet
• Jan Smeekens (1987), Nederlands schaatser
• Jan Ullrich (1973), Duits wielrenner
• Jan Urban (1962), Pools voetballer en voetbalcoach
• Jan Vennegoor of Hesselink (1978), Nederlands voetballer
• Jan de Vries (1944), Nederlands motorcoureur
• Jan Wouters (1960), Nederlands voetballer en voetbaltrainer
• Jan Oblak (1993), Sloveense voetballer /doelman

• Jan Tjittes Piebenga (1910-1965), Nederlands schrijver en journalist
• Jan Versteegh (1985), Nederlands televisiepresentator
• Jan Kooijman (1981), Nederlands acteur, presentator en danser
• Jan Akkerman (1946), Nederlands gitarist
• Jan Blokker (1927-2010), Nederlands schrijver, journalist en columnist
• Jan Boezeroen (1933), artiestennaam van een Nederlandse zanger
• Jan Bucquoy (1945), Belgisch filmregisseur en auteur
• Jan Pieterszoon Coen (1587-1629), Nederlands koopman en commandeur en gouverneur-generaal van de VOC (Nederlands-Indië)
• Jan Amos Comenius (1592-1670), Tsjechisch filosoof, theoloog en pedagoog
• Jan Fabre (1958), Vlaams kunstenaar
• Jan van Goyen (1596-1656), Nederlands landschapsschilder
• Jan Hammer (1948), Tsjechisch-Amerikaans componist en muzikant
• Jan Hoet (1936), gewezen conservator, curator en daarbij stichter, bezieler en animator van het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst (SMAK) in Gent
• Jan Huygen van Linschoten (ca. 1563-1611), Nederlandse koopman en ontdekkingsreiziger, naar wie mogelijk het liedje Jan Huigen in de ton verwijst
• Jan Kruis (1933–2017), Nederlands striptekenaar
• Jan Marijnissen (1952), Nederlands politicus (SP)
• Jan Meerman (1955), Nederlandse bioloog
• Jan van Mersbergen (1971), Nederlands Schrijver
• Jan Naaijkens (1919), Nederlands schrijver
• Jan Nepomnjasjtsjii (1990), Russisch schaker
• Jan Gerard Palm (1831-1906), Nederlands-Curaçaos componist
• Jan Palach (1948-1969), Tsjechisch student en politiek activist (zelfverbrander als kritiek op Russische inval na Praagse Lente)
• Jan Paparazzi (1963), pseudoniem van Jan Zwart, Nederlands sidekick (tv-programma Jensen)
• Jan Pronk (1940), Nederlands politicus (PvdA)
• Jan Roos (1896-1979), pseudoniem van Jan de Roos, Nederlands (Groninger) straatartiest
• Jan Roos (1977), Nederlands mediapersoonlijkheid, youtuber en columnist
• Jan Rot (1957-2022), Nederlands zanger en tekstdichter
• Jan Segers (1929), Belgisch componist, muziekpedagoog en dirigent
• Jan Siebelink (1938), Nederlands schrijver en essayist
• Jan Slagter (1954), Nederlands omroepbestuurder en televisiepresentator
• Jan Sloot (1945?-1999), Nederlands uitvinder
• Jan Smit (1985), Nederlands popzanger en televisiepresentator
• Jan Steen (1625/6-1679), Nederlands kunstschilder
• Jan Terlouw (1931), Nederlands fysicus, schrijver en politicus (D66)
• Jan Tinbergen (1903-1994), Nederlands econoom en econometrist
• Jan Tuijp (1948), Nederlands basgitarist (BZN)
• Jan Vayne (1966), Nederlands pianist
• Jan Veldkamp (1868-1946), samensteller van liedboek Kun je nog zingen, zing dan mee
• Jan Weissenbruch (1822-1880), Nederlands stadshoekjesschilder (Haagse School)
• Jan Wolkers (1925-2007), Nederlands schrijver, schilder en beeldhouwer
• Jan Peter Balkenende (1956), Nederlands politicus (CDA) en minister-president
• Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621), Nederlands componist, organist, klavecinist, muziekpedagoog, muziekorganisator en ensembleleider
• Jan de Hartog (1914-2002), Nederlands romanschrijver
• Jan de Quay (1901-1985), Nederlands politicus (KVP) en minister-president
• Jan ter Laak (1938-2009), Nederlands theoloog, priester en vredesactivist
• Jan van Barneveld (1936-2022), Nederlands christelijk schrijver en spreker
• Jan van Eyck (ca. 1390-1441), Vlaams kunstschilder (Vlaamse Primitieven)
• Jan van Ruusbroec (1293-1381), Zuid-Nederlands mystiek schrijver en heilige
• Jan van Schaffelaar (?-1482), Kabeljauws ruiteraanvoerder (sprong mogelijk van de toren van Barneveld)
• Jan van Speijk (1802-1831), Nederlands kanonneerbootcommandant (blies zijn schip op)
• Jan van Westenbrugge (1948), Nederlands organist en componist

• Juan Castillo (1970), Chileens voetballer
• Juan Hidalgo (1614-1685), Spaans componist en harpist
• Juan Tizol (1900-1984), Amerikaans jazztrombonist
• Juan de Garay (1528-1583), Baskisch-Spaans ontdekkingsreiziger en conquistador
• Juan de Oñate (ca. 1550-1626), Spaans koloniaal leider (Verenigde Staten)
• Juan Ruiz de Alarcón y Mendoza (1581?-1639), Mexicaans-Spaans toneelschrijver
• Juan Belmonte (1892-1962), Spaans stierenvechter (beschouwd als grootste matador aller tijden)
• Juan Bosch (1909-2001), Dominicaans politicus (PRD/PLD), historicus, schrijver en president van de Dominicaanse Republiek (1963)
• Juan Gris (1887-1927), Spaans kunstschilder (verwant aan kubisme)
• Juan Guas (?-ca. 1496), Frans kunstenaar en architect (Isabellijnse gotiek)
• Juan Muñoz (1953-2001), Spaans beeldhouwer
• Juan Manuel van Peñafiel (1282-1348), Spaans edelman en schrijver
• Juan Martínez Montañés (1568-1649), 'De God van het Hout', Spaans beeldhouwer
• Juan Sánchez Cotán (1560-1627), Spaans schilder (barok, realisme)
• Juan de Borgoña (ca. 1470-1534), Spaans schilder (hoog-renaissance)
• Juan de Dios = Johannes de Deo (Portugees: João Cidade; 1495-1550), Portugees-Spaans slavenopzichter, herder, soldaat, rentmeester en stichter van de orde van Hospitaalbroeders van Sint-Johannes de Deo
• Juan de Flandes (ca. 1465-1519), Spaans schilder (renaissance)
• Juan de Joanes = Vicente Juan Masip (ca. 1500-1579), Spaans schilder
• Juan de Herrera (1530-1593), Spaans architect, wiskundige en landmeter (Spaanse Renaissance)
• Juan de Valdés Leal (1622-1690), Spaans schilder (barok)
• Juan de Villanueva (1739-1811), Spaans architect (Spaans neoclassicisme; Prado)
• Juan de la Cruz/Juan de Yepes = Johannes van het Kruis (1542-1591), Spaans heilige, mystiek dichter en kerkleraar
• Juan Cuadrado (1988), Colombiaans voetballer voor Juventus en het nationale elftal

• Jeanette Dimech

• Yanis Varoufakis (1961), Grieks econoom, minister van financiën

• Jan Klaassen (pop), een van de hoofdpersonages in het Nederlandse poppenkastspel Jan Klaassen en Katrijn
• Don Juan (Tenorio), legendarisch vrouwenversierder

• Koning Jan (toneelstuk) toneelstuk
• Jan Mayen, eiland in de Noordelijke IJszee, vernoemd naar Jan Jacobs May van Schellinkhout (eind 17e/begin 18e eeuw)
• jan-van-gent, vogel
• Juan-dynastie = Yuan-dynastie (1279-1368), Chinese dynastie