Ichthyosaurus
| Ichthyosaurus Status: Uitgestorven Fossiel voorkomen: Onder-Jura | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
| Ichthyosaurus | |||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||
| |||||||||||
| Geslacht | |||||||||||
| Ichthyosaurus De la Beche & Conybeare, 1821 | |||||||||||
| Typesoort | |||||||||||
| Ichthyosaurus communis | |||||||||||
| |||||||||||
| Ichthyosaurus communis | |||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||
Ichthyosaurus op  Wikispecies
| |||||||||||
| |||||||||||
Ichthyosaurus[1][2][3] (Grieks voor vis-hagedis) is een geslacht van uitgestorven zeereptielen binnen de orde Ichthyosauria. Ichthyosaurus leek sterk op tegenwoordige dolfijnen. Fossielen van Ichthyosaurus zijn gevonden in het Onder-Jura (Hettangien en Sinemurien) van Engeland.
De geslachtsnaam wordt vaak foutief gebruikt als synoniem voor iedere ichthyosauriër. Behalve Ichthyosaurus zijn er echter nog een vijftigtal andere ichthyosauriërgeslachten die vaak sterk in bouw afwijken. Ichthyosaurus was toevallig daarvan de eerst benoemde en heeft zijn naam aan de groep gegeven.
Naamgeving
[bewerken | brontekst bewerken]Ichthyosaurus wordt benoemd
[bewerken | brontekst bewerken]De eerste goede vondsten van ichthyosauriërs werden begin negentiende eeuw gedaan op de zuidkust van Engeland, door Mary Anning. In 1814 werd een specimen van Anning beschreven door professor Everard Home in de eerste serieuze wetenschappelijke publicatie die aan een ichthyosauriër gewijd was.[4] Tussen 1814 en 1819 beschreef hij verdere vondsten.
Home worstelde erg met het vraagstuk tot welke diergroep het nieuwe type behoorde. In 1819 dacht hij dat het dier het midden hield tussen een salamander als Proteus en de hagedissen en benoemde het nu als Proteosaurus.[5][6] Hiermee was hij echter twee jaar te laat: in 1817 was het door Karl Dietrich Eberhard Koenig al aangeduid als Ichthyosaurus, 'vissauriër' vanuit het Grieks ἰχθύς, ichthys, 'vis'. Weliswaar gebruikte Koenig deze naam informeel zodat het nomen nudum bleef — pas in 1825 zou hij haar echt publiceren[7] — maar zij werd in 1819 overgenomen door De la Beche die in een lezing dat jaar drie ichthyosaurussoorten benoemde. De voordracht zou pas in 1822 gepubliceerd worden en toen had zijn vriend William Conybeare al een beschrijving van die soorten gepubliceerd, samen met die van een vierde soort.[8] De typesoort daaronder was Ichthyosaurus communis, gebaseerd op een later verloren gegaan typespecimen. Conybeare vond dat Koenigs naam prioriteit had boven Proteosaurus. Volgens de huidige regels is dat niet meer zo maar Proteosaurus raakte meteen in onbruik en werd zo een nomen oblitum, een vergeten naam. Conybeares Ichthyosaurus intermedius is vermoedelijk een jonger synoniem van I. communis.
Verdere soorten
[bewerken | brontekst bewerken]In de loop van de negentiende eeuw werden eerst alle nieuwe ichthyosauriërsoorten bij het geslacht Ichthyosaurus ondergebracht. Daarna gebeurde dit althans bij slecht materiaal dat ondanks de geringe kwaliteit een aparte soort werd toegekend. Die, vaak betreurde, gewoonte werd tot ver in de twintigste eeuw voortgezet. Het resultaat was een totaal van ruim honderdtwintig ichthyosaurussoorten, het merendeel ongeldig. Veel van deze soorten zijn later aparte geslachten geworden.
Sommige soorten worden tegenwoordig echter wel als geldig beschouwd omdat ze kennelijk nauw verwant zijn aan Ichthyosaurus communis. Er worden zelfs in de eenentwintigste eeuw op die basis nog nieuwe soorten in het geslacht benoemd. Mogelijk geldige soorten zijn Ichthyosaurus breviceps Owen 1881, Ichthyosaurus conybeari Lydekker 1888, Ichthyosaurus anningae Lomax & Massare 2015, Ichthyosaurus larkini Lomax & Massare 2017 en Ichthyosaurus somersetenesis Lomax & Massare 2017. Het gaat hierbij steeds om vormen uit de Liasgroep (Hettangien–Pliensbachien) van Dorset en Somerset.
Soortenlijst
[bewerken | brontekst bewerken]- Ichthyosaurus immanis Koenig, 1820: nomen dubium
- Ichthyosaurus communis Conybeare, 1822: typesoort
- Ichthyosaurus platyodon Conybeare, 1822: = Temnodontosaurus
- Ichthyosaurus intermedius Conybeare, 1822: wellicht geldige soort, wellicht jonger synoniem Ichthyosaurus communis
- Ichthyosaurus tenuirostris Conybeare, 1822: = Leptonectes
- Ichthyosaurus coniformis Harlan, 1824: nomen nudum
- Ichthyosaurus latifrons Koenig, 1825: nomen dubium
- Ichthyosaurus grandipes Sharpe, 1830: jonger synoniem Leptonectes
- Ichthyosaurus chiroparamekostinus Hawkins, 1834: jonger synoniem Ichthyosaurus communis
- Ichthyosaurus chiropolyostinus Hawkins, 1834: nomen dubium
- Ichthyosaurus chiroligostinus Hawkins, 1834: jonger synoniem Temnodontosaurus platyodon
- Ichthyosaurus chirostrongulostinus Hawkins, 1834: jonger synoniem Leptonectes
- Ichthyosaurus strongylostinus Hawkins, 1834: jonger synoniem Leptonectes
- Ichthyosaurus acutirostris Owen, 1840: geldige soort, apart nog onbenoemd geslacht
- Ichthyosaurus thyreospondylus Owen, 1840: nomen dubium, materiaal is verloren gegaan
- Ichthyosaurus trigonus Owen, 1840: = Macropterygius
- Ichthyosaurus lonchiodon Owen, 1840: jonger synoniem Temnodentosaurus platyodon
- Ichthyosaurus latimanus Owen, 1840: jonger synoniem Ichthyosaurus communis
- Ichthyosaurus giganteus Leach vide Owen, 1840: nomen nudum
- Ichthyosaurus trigonodon Theodori, 1843: = Temnodontosaurus trigonodon
- Ichthyosaurus campylodon Carter, 1846: = Pervushovisaurus
- Ichthyosaurus fischeri Rouillier, 1847: synoniem Pervushovisaurus
- Ichthyosaurus longirostris Mantell, 1848: = Eurhinosaurus longirostris
- Ichthyoaurus thyreospondylus Owen, 1849: nomen dubium
- Ichthyosaurus atavus Quenstedt, 1851-52 = Contectopalatus
- Ichthyosaurus longipennis Mantell, 1851
- Ichthyosaurus microdon Wagner, 1852
- Ichthyosaurus posthumus Wagner, 1852: nomen dubium
- Ichthyosaurus leptospondylus Wagner, 1853: = Aegirosaurus
- Ichthyosaurus kurskensis Eichwald, 1853: nomen dubium
- Ichthyosaurus hexagonus Theodori, 1854: nomen dubium
- Ichthyosaurus sinuatus Theodori, 1854: nomen dubium
- Ichthyosaurus ingens Theodori, 1854: nomen dubium
- Ichthyosaurus planartus Theodori, 1854: nomen dubium
- Ichthyosaurus crassicostatus Theodori, 1854: nomen dubium
- Ichthyosaurus macrophthalamus Theodori, 1854: species indertermata
- Ichthyosaurus nasimowii Fahrenkohl, 1856: nomen dubium
- Ichthyosaurus quadriscissus Quenstedt, 1858: = Stenopterygius
- Ichthyosaurus triscissus Quenstedt, 1858: jonger synoniem Stenopterygius
- Ichthyosaurus zollerianus Quenstedt, 1858: nomen dubium
- Ichthyosaurus amalthei Quenstedt, 1858: nomen dubium
- Ichthyosaurus posthumus Quenstedt, 1858: nomen dubium
- Ichthyosaurus cuvieri Valenciennes, 1861
- Ichthyosaurus normanniae Valenciennes, 1861
- Ichthyosaurus leucoptraeus Burmeister & Giebel, 1862: nomen dubium
- Ichthyosaurus strombecki Meyer, 1862: nomen dubium
- Ichthyosaurus brachyspondylus Owen, 1865: nomen dubium
- Ichthyosaurus lacunosae Quenstedt, 1867: nomen dubium
- Ichthyosaurus chalarodeirus Seeley, 1869: nomen nudum, het type is de wervel CAMSM J29777
- Ichthyosaurus hygrodeirus Seeley, 1869: nomen nudum, het type is de wervel CAMSM J29780
- Ichthyosaurus megalodeirus Seeley, 1869: nomen nudum, syntypen zijn CAMSM J65710–J65765
- Ichthyosaurus doughtyi Seeley, 1869: nomen nudum
- Ichthyosaurus platymerus Seeley, 1869: nomen nudum
- Ichthyosaurus bonneyi Seeley, 1869: nomen nudum
- Ichthyosaurus australis MCoy, 1869: = Longirostria
- Ichthyosaurus angustidens Seeley, 1869: nomen nudum
- Ichthyosaurus marchio Sandberger, 1870: nomen dubium
- Ichthyosaurus advena Phillips, 1871: nomen nudum
- Ichthyosaurus aequalis Phillips, 1871: nomen dubium
- Ichthyosaurus dilatatus Phillips, 1871: nomen dubium
- Ichthyosaurus ovalis Phillips, 1871: nomen dubium
- Ichthyosaurus enthekiodon Hulke, 1871: = Nannopterygius
- Ichthyosaurus gaudensis Hulke, 1871: = Nannopterygius gaudensis
- Ichthyosaurus nordenskioldii Hulke, 1873: nomen dubium
- Ichthyosaurus polaris Hulke, 1873: = Pessosaurus
- Ichthyosaurus australis Hector, 1874: = Eosaurus australis
- Ichthyosaurus rheticus Sauvage, 1876: nomen dubium
- Ichthyosaurus crassimanus Tate & Blake, 1876: = Temnodontosaurus crassimanus
- Ichthyosaurus longipes Wurstemberger, 1876: jonger synoniem Stenopterygius
- Ichthyosaurus ascissus Wurstemberger, 1876: nomen dubium
- Ichthyosaurus biscissus Wurstemberger, 1876: nomen dubium
- Ichthyosaurus indicus Lydekker, 1879: nomen dubium
- Ichthyosaurus zetlandicus Seeley, 1880: = Temnodontosaurus zetlandicus
- Ichthyosaurus breviceps Owen, 1881: geldige soort
- Ichthyosaurus latifrons Owen, 1881: jonger synoniem van Stenopterygius triscissus
- Ichthyosaurus longifrons Owen, 1881: jonger synoniem van Stenopterygius triscissus
- Ichthyosaurus campylodon Kipriyanov, 1881 non Carter 1846
- Ichthyosaurus playtodon Seemann, 1882: nomen dubium
- Ichthyosaurus polyptychodon Koken, 1883: nomen dubium
- Ichthyosaurus hildesiensis Koken, 1883: nomen dubium
- Ichthyosaurus fortimanus Owen, 1884: = Protoichthyosaurus fortimanus
- Ichthyosaurus longimanus Owen, 1884: nomen dubium
- Ichthyosaurus aduncus Quenstedt, 1885: nomen dubium
- Ichthyosaurus pottsi Hector, 1886
- Ichthyosaurus cornalianus Bassani, 1886: = Mixosaurus
- Ichthyosaurus conybeari Lydekker, 1888: geldige soort
- Ichthyosaurus ceramensis Martin, 1888: nomen dubium
- ?Ichthyosaurus marathonensis Etheridge, 1888: synoniem van Longirostria
- Ichthyosaurus latifrons Koenig, 1889: jonger synoniem Eurhinosaurus
- Ichthyosaurus quenstedti Zittel, 1890: nomen dubium
- Ichthyosaurus torulosi Quenstedt, 1891: nomen dubium
- Ichthyosaurus atavus Fraas, 1891, partim: nomen dubium
- Ichthyosaurus ingens Fraas, 1891: nomen dubium
- Ichthyosaurus arietis Fraas, 1891: nomen dubium
- Ichthyosaurus psilonoti Fraas, 1891: nomen dubium
- Ichthyosaurus numismalis Fraas, 1892: nomen dubium
- Ichthyosaurus burgundiae Gaudry, 1892: = Temnodontosaurus burgundiae
- Ichthyosaurus bodenbenderi Dames, 1893: nomen dubium
- Ichthyosaurus immanis Philippi, 1895: nomen dubium
- Ichthyosauurus bambergensis Bauer, 1901: nomen dubium
- Ichthyosaurus extremus Boulenger, 1904: = Brachypterygius
- Ichthyosaurus platydactylus Broili, 1907: = Platypterygius
- Ichthyosaurus kokeni Broili, 1908: nomen dubium
- Ichthyosaurus steleodon Bogolobov, 1909
- Ichthyosaurus brunsvicensis Broili, 1909: nomen dubium
- Ichthyosaurus acutirostris Fraas, 1913 non Owen, 1840: nomen dubium
- Ichthyosaurus megacephalus Drevermann, 1914: jonger synoniem Stenopterygius
- Ichthyosaurus crassicostatus Drevermann, 1922: jonger synoniem Stenopterygius
- Ichthyosaurus californicus Camp, 1942: nomen dubium
- Ichthyosaurus franciscanus Camp, 1942: nomen dubium
- Ichthyosaurus (Platypterygius) hercynicus Kuhn, 1946: non Platypterygius Huene 1922
- Ichthyosaurus (Platypterygius) kiprijanoffi Kuhn, 1946: non Platypterygius Huene 1922
- Ichthyosaurus inexpectatus Rusconi, 1948: nomen dubium
- Ichthyosaurus saladensis Rusconi, 1948: nomen dubium
- Ichthyosaurus sanjuanensis Rusconi, 1948: nomen dubium
- Ichthyosaurus incessus Huene, 1949: jonger synoniem Stenopterygius
- Ichthyosaurus janiceps McGowan, 1996: = Macgowania
- Ichthyosaurus prostaxalis (Appleby, 1979) Maisch & Hungerbuhler, 1997: = Protoichthyosaurus prostaxalis Appleby, 1979
- Ichthyosaurus prosostealis (Appleby, 1979) Maisch & Hungerbuhler, 1997: = Protoichthyosaurus prosostealis Appleby, 1979
- Ichthyosaurus anningae Lomax & Massare, 2015: geldige soort
- Ichthyosaurus larkini Lomax & Massare, 2017: geldige soort
- Ichthyosaurus somersetenesis Lomax & Massare, 2017: geldige soort
Beschrijving
[bewerken | brontekst bewerken]
Ichthyosaurussoorten waren anderhalf tot drie meter lang, met een gewicht rond de vijftig kilogram. Ze hadden een lange, scherpe snuit. Ze waren gebouwd om snel te kunnen zwemmen, net als de hedendaagse tonijn zich voortstuwend met alleen de staart.
I. communis leek sterk op de verwant Ophthalmosaurus. Een verschil is dat in het verhemelte vooraan de ploegschaarbeenderen van de snuitpunt gedrongen worden doorat de interne vleugels van de praemaxillae elkaar raken.
Fylogenie
[bewerken | brontekst bewerken]Ichthyosaurus was een basale vertegenwoordiger van de Thunnosauria, een subgroep van ichthyosauriërs. Stenopterygius en de Ophthalmosauridae, waaronder Ophthalmosaurus en Platypterygius, worden beschouwd als naaste familieleden. Het volgende is een voorbeeldcladogram volgens Patrick S. Druckermiller en Erin E. Maxwell (2010):
| Thunnosauria |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Levenswijze
[bewerken | brontekst bewerken]Net als de hedendaagse walvissen, ademde Ichthyosaurus lucht en was levendbarend. Hoewel het een reptiel was dat afstamde van dieren die eieren legden, is viviparie niet zo vreemd. Alle lucht ademende waterdieren moeten ofwel aan land komen om eieren te leggen (zoals schildpadden en zeeslangen) of anders bevallen van een jong in het water (zoals walvissen en dolfijnen). Gezien hun gestroomlijnd lichaam, dat helemaal is aangepast om snel te kunnen zwemmen, zou het voor Ichthyosaurus vrijwel onmogelijk zijn geweest om aan land te komen.
De oorbotten van Ichthyosaurus waren stevig gebouwd, waarschijnlijk gebruikt om trillingen van het water naar het binnenoor over te brengen. Naast horen was zicht ook belangrijk om te kunnen jagen. De oogbol werd daarom beschermd door een opliggende scleraalring van verbeende platen. Ichthyosaurus-coprolieten bewijzen dat hij zich voedde met vis en inktvis.
Afbeeldingen
[bewerken | brontekst bewerken]-
Ichthyosaurus acutirostris
- ↑ Ichthyosaurus | Dinocast. www.dinocast.nl. Gearchiveerd op 5 augustus 2023. Geraadpleegd op 31-12-2022.
- ↑ Ichthyosaurus. www.prehistoric-wildlife.com. Gearchiveerd op 31 december 2022. Geraadpleegd op 31-12-2022.
- ↑ Fossilworks: Ichthyosaurus. www.fossilworks.org. Geraadpleegd op 31-12-2022.
- ↑ E. Home, 1814, "Some Account of the Fossil Remains of an Animal More Nearly Allied to Fishes Than Any of the Other Classes of Animals", Philosophical Transactions of The Royal Society of London 104: 571-577
- ↑ Home, E., 1819, "An account of the fossil skeleton of the Proteo-Saurus", Philosophical Transactions of the Royal Society of London, 109: 209–211
- ↑ E. Home, 1819, "Reasons for giving the name Proteo-Saurus to the fossil skeleton which has been described", Philosophical Transactions of the Royal Society of London 109: 212-216
- ↑ C. König, 1825, Icones Fossilium Sectiles, Londen
- ↑ W.D. Conybeare, 1822, "Additional notices on the fossil genera Ichthyosaurus and Plesiosaurus", Transactions of the Geological Society of London, Series 2 1: 103-123
- Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Ichthyosaurus op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.