Ajancingenia

Ajancingenia Status: Uitgestorven, als fossiel bekend
De met zekerheid bekende delen van de kop van Ajancingenia omvatten alleen de onderkaken en het wandbeen met hersenpan van het schedeldak
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Reptilia (Reptielen) Superorde: Dinosauria (Dinosauriërs) Orde: Saurischia Onderorde: Theropoda Infraorde: Tetanurae Familie: Oviraptoridae
Geslacht
Ajancingenia Easter, 2013
Typesoort
Ingenia yanshini
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Portaal    Biologie Dinosauriërs

Ajancingenia^[1] is een geslacht van uitgestorven theropode dinosauriërs, behorend tot de groep van de Maniraptora, dat tijdens het Laat-Krijt leefde in het gebied van het huidige Mongolië. Het geslacht werd in 1981 door Rinchen Barsbold benoemd als Ingenia. Deze naam was echter, zoals in 2004 door Christopher Taylor ontdekt werd, bezet door de nematode worm Ingenia mirabilis Gerlach 1957 en kon dus niet de geldige naam van de dinosauriër zijn. Een vervangingsnaam werd pas in 2013 gegeven. De enige benoemde soort is Ajancingenia yanshini.

In 1977 beschreef Barsbold de vondst van oviraptoride skeletten in de Chermiin Tsaw. In 1981 benoemde en beschreef hij op basis van een daarvan de typesoort Ingenia yanshini. De geslachtsnaam verwijst naar de vindplaats, de Ingen Choboor. De soortaanduiding eert Aleksandr Leonidowitsj Jansjin, de oude Russische leermeester van Barsbold toen hij studeerde in Leningrad. In 2013 werd het geslacht door Jesse Easter hernoemd tot Ajancingenia. Aan het oorspronkelijke Ingenia werd het Mongoolse ajanci (аянч) toegevoegd, 'reiziger', 'lifter', een verwijzing naar de duim van het dier die opgestoken werd als bij iemand die aan het liften is. De typesoort blijft Ingenia yanshini, de combinatio nova is Ajancingenia yanshini. De hernoeming is bekritiseerd omdat zij zonder enig overleg met, de overigens ernstig zieke, Barsbold heeft plaatsgevonden, en Easter geen expert is op het gebied van theropoden. Daarbij was in het hernoemende artikel informatie verwerkt van websites die niet waren geciteerd. In een erratum werd dit rechtgezet. In 2017, hernoemden Gregory Funston e.a. Ajancingenia as een soort van Heyuannia: Heyuannia yanshini. Als motief hiervoor werd aangegeven dat men het gedrag van Easter 'onethisch' vond.

Het aangegeven holotype IGM 100/30 is gevonden in lagen uit het Laat-Campanien, ongeveer zeventig miljoen jaar oud. Het bestaat uit een vrijwel compleet skelet. Hoewel de onderkaken aanwezig zijn, omvat het van de schedel echter alleen het wandbeen en een daaraan verbonden hersenpan. Barsbold wees ook drie paratypen aan: IGM 100/31, IGM 100/32 en IGM 100/33, meer fragmentarische skeletten waarvan de laatste twee zonder schedel.

De oorspronkelijke beschrijving door Barsbold was erg summier. Later zou hij verschillende skeletelementen meer gedetailleerd illustreren, maar meestal zonder aan te geven om welk specimen het precies ging. In dezelfde lagen komen de nauwe verwanten Conchoraptor en Khaan voor en dat heeft geleid tot een grote onzekerheid welke vondsten nu eigenlijk aan Ajancingenia en welke aan vooral Conchoraptor zijn toe te wijzen. Bij het holotype zijn geen eigenschappen aangegeven die naar huidige inzichten voldoende diagnostisch zijn, dus het mogelijk zouden maken het taxon met voldoende zekerheid van de andere twee soorten te onderscheiden. Dat betekent dat het zelfs voor de paratypen onzeker is of ze van Ajancingenia zijn, ook omdat er geen systematische vergelijking met het holotype gepubliceerd is. Dit laatste geldt ook voor verschillende specimina die later aan het taxon zijn toegewezen: FDPM-V6240, IGM 100/34, IGM 100/35 en IGM 100/80-1. MPC-D 100/33 werd in 2020 toegewezen aan Oksoko. Naast deze in de wetenschappelijke literatuur beschreven exemplaren, zijn er door de illegale fossielenhandel talrijke fossielen onder de naam Ingeniaop de markt gebracht, zonder dat dus kan worden vastgesteld of de aanduiding correct is.

In 1988 werd Ingenia door Gregory S. Paul hernoemd tot een Oviraptor yanshini. Dit heeft geen navolging gevonden en Ajancingenia is ook niet bijzonder nauw aan Oviraptor verwant zodat dit geen oplossing biedt voor het probleem van het bezet zijn van de geslachtsnaam. In 2010 stelde Paul dat Ingenia, Conchoraptor en Khaan vermoedelijk identiek waren. In dat geval zou de geldige naam Conchoraptor yanshini luiden. De meer graciele exemplaren van Conchoraptor zouden de vrouwtjes of jongvolwassen dieren kunnen vertegenwoordigen, de kleine exemplaren van Khaan de jongen.

Ajancingenia is een tweevoetige bevederde theropode met een lichaamslengte van ongeveer anderhalve meter en een gewicht van een kleine twintig kilogram. Het taxon lijkt sterk op Conchoraptor, maar is robuuster met brede uiteinden van de beenderen van de ledematen, een bredere staartbasis, zwaargebouwde onderarm en hand en wellicht met een kam op de kop zoals Barsbold uit de vorm van het traanbeen van sommige exemplaren meende te kunnen afleiden. De schedel van Conchoraptor heeft geen kam.

In 1981 en 1983 stelde Barsbold enkele onderscheidende kenmerken vast. Het eerste middenhandsbeen is minder dan half zo lang als het tweede en derde. De tweede vinger is korter en slanker dan de eerste en de derde weer korter en slanker dan de tweede. De uiterste vingerkootjes zijn verkort waarbij de klauwen wat langer zijn dan het voorlaatste kootje. De duimklauw is breder en meer gebogen dan de andere twee klauwen. Deze diagnostische kenmerken zijn echter niet voldoende om de soort af te grenzen van Conchoraptor en Khaan waarvan de wat slankere handen het gevolg zouden kunnen zijn van verschillen in geslacht, rijping en individuele variatie.

De achterste halswervels hebben in bovenaanzicht de typische X-vorm van de oviraptoriden. Het heiligbeen bestaat uit zeven sacrale wervels. De licht gebogen chevrons onder de voorste staart zijn erg lang en blijven dun tot over de helft van de staartlengte; bij de meeste oviraptoriden worden ze dan veel korter en breder. De arm is kort voor een oviraptoride, ten dele door een korte onderarm met een dikke ellepijp, ten dele door een robuuste hand met een platte maar dikke duimklauw. De derde vinger is erg dun, kort en gereduceerd met vergroeiingen tussen de kootjes. Het blad van het darmbeen heeft een recht bovenprofiel; het voorblad heeft een brede bolle onderzijde en het achterblad is recht afgeschuind. De schacht van het schaambeen heeft een holle voorkant. De middenvoet is kort, zeker vergeleken met het lange onderbeen, en zwaargebouwd.

Ingenia is door Barsbold binnen de Oviraptoridae in een eigen Ingeniinae geplaatst, nog steeds een gebruikelijke indeling. In 1997 had Barsbold het over een Ingeniidae, maar die term is door niemand overgenomen. Easter bevestigde in 2013 de plaatsing in een Ingeniinae, hoewel dat door de hernoeming een Ajancingeniinae had moeten worden, zowel volgens de regels van de ICZN als de PhyloCode.

Een mogelijke positie van Ajancingenia in de evolutionaire stamboom toont het volgende kladogram volgens een analyse uit 2012: