Aeneas

Aeneas
Αἰνείας, Aineias
Aeneas
Oorsprong	Romeinse mythologie
Gedaante	Halfgod
Associatie	Troje
Literaire bronnen	Ilias, De Aeneis
Verwantschap
Ouders	Aphrodite / Venus (Romeins) en Anchises
Partner	Creüsa (eerste vrouw), Dido (minnares) en Lavinia (tweede vrouw)
Nakomelingen	Ascanius
Romeinse fresco van Dido en Aeneas. Nationaal archeologisch museum van Napels
Portaal    Religie

Aeneas (Oudgrieks: Αἰνείας, Aineias) was een mythologische Trojaanse held. Aeneas is de zoon van de godin Aphrodite (Venus in de Romeinse mythologie) en een sterfelijke man, Anchises,^[1] en kan dus worden beschouwd als een halfgod. Aeneas wordt in de literatuur geïntroduceerd door Homerus (Ilias, boek II) als leider der Dardaniërs (Trojanen).^[1] Hij is de hoofdfiguur in het epos De Aeneis, van Vergilius, waarin wordt verteld hoe Aeneas na zijn vlucht uit Troje met veel omzwervingen naar Latium (in Italië) trok waarna zijn nakomelingen Rome zullen stichten.

Volgens Homerus (die zelf op een lange literaire traditie voortborduurde) is Aeneas een Trojaanse held die, geholpen door Pallas Athena, het opneemt tegen Diomedes (boek V). Gewond door Diomedes, die een rots op hem gooide, wordt hij gered door Aphrodite waarna Apollo hem onder zijn hoede neemt. Diomedes valt Aeneas drie keer aan en wordt drie keer door de god verstoten. Aeneas wordt verzorgd en genezen in de citadel van Troje door Leto en Artemis. Apollo creëert een "Aeneas-spook" om Diomedes af te leiden, net zoals later in de Aeneis een Aeneas-spook wordt gemaakt om Turnus af te leiden. Later overweegt Aeneas om Menelaüs te bevechten maar als Menelaüs hulp krijgt, ziet Aeneas hiervan af.

In boek XX daagt Aeneas Achilles uit maar als Achilles hem verwondt en op het punt staat hem te doden wordt Aeneas gered door de goddelijke interventie van Poseidon die Aeneas' reputatie voor piëteit waardeert. Poseidon maant Aeneas om geen superieure vechters uit te dagen. Voor het eigenlijke gevecht geeft Homeros de genealogie van Aeneas met de belofte dat hij de dynastie van Priamus en Troje zal herstellen.^[2]

Aeneas' vader, Anchises, was van hetzelfde bloed als de koning van Troje, Priamus. De vrouw van Aeneas, Creüsa, was van hetzelfde bloed, alleen iets verdere familie. Als de Grieken middels het Paard van Troje binnenvallen in de stad, ligt Aeneas, net als alle andere Trojanen, nog te slapen, maar in een droom komt Hector tot hem en zegt hem dat hij moet vluchten met de zijnen (beschermgoden van Troje) om ergens anders een nieuw Troje op te bouwen. Hector zegt ook dat hij de Penaten (de huisgoden) van Troje in veiligheid moest brengen, hij had ze alvast meegebracht. Als Aeneas wakker wordt, staat Troje al in brand en liggen de huisgoden aan zijn voeten.

Na toch nog een tijd koppig en tegen beter weten in gevochten te hebben, keert hij terug naar huis. Met zijn oude vader Anchises en de schatten op de rug en met zijn zoon Ascanius/Julus aan de hand, verlaat hij samen met Creüsa zijn huis.

Hij had met de overige vluchtelingen afgesproken om te verzamelen bij een afgelegen tempel. Daar aangekomen merkt hij echter dat zijn vrouw niet meer achter hem aan loopt. Hij gaat terug, het brandende Troje in, maar als hij bij zijn huis aankomt, staat dit al in brand. Hij draait zich om en wil verder zoeken als hij plots de stem van zijn vrouw hoort en haar gestalte ziet: haar geest vertelt hem dat zij reeds in de onderwereld is afgedaald en dat hij (Aeneas) zonder haar verder moet en haar niet moet zoeken. Aeneas wil haar nog een laatste maal omarmen maar hij grijpt in de lucht. Hij keert terug naar het verzamelpunt bij de tempel, waarna Aeneas en zijn gezellen hun lange reis aanvangen.

Terug bij de tempel blijkt de groep vluchtelingen aanzienlijk, en de ontheemde Trojanen, die inmiddels Aeneas tot hun leider hebben gekozen, vluchten met boten de stad uit en beginnen aan hun reis over zee. Na een lange zwerftocht met verschillende landingen, waar het elke keer weer duidelijk wordt dat de goden hen daar niet willen hebben, worden ze uiteindelijk door een storm in Noord-Afrika geworpen.

De storm, door Hera (in de Romeinse mythologie:Iuno) veroorzaakt, breekt de vloot in tweeën, waarna de twee groepen afzonderlijk op het strand van Carthago aankomen. Aeneas, die met zeven schepen weet te landen, gaat op verkenning met zijn vriend Achates en komt Aphrodite (Venus), zijn moeder, tegen die hun vertelt over Dido en Carthago. Aeneas en Achates worden tijdelijk in een wolk van onzichtbaarheid gehuld door de godin en ze lopen naar Carthago. Daar ziet Aeneas de andere groep Trojanen, geleid door Illioneus, om hulp smeken bij de koningin van Carthago, Dido. Na een tijdje breekt de wolk van Aeneas en zijn metgezellen uiteen en verschijnt de groep van Aeneas voor Dido. Deze ontmoeting was het begin van een tijd van rust voor de Trojanen. Zij leefden geruime tijd bij Dido aan het hof.

Maar Fatum (het lot) had besloten om Aeneas' reis niet daar te laten eindigen en Jupiter (Zeus) liet Aeneas via Mercurius, de boodschapper der goden, weten dat hij verder moest met zijn tocht, eerst naar Cumae om daar via een priesteres naar de onderwereld af te dalen om zijn vader te spreken. Hiermee was Aeneas niet erg gelukkig, al had hij dit voorzien. In het geniep bereidde hij zich voor om te vertrekken. Dido kreeg echter lucht van de zaak en probeerde hem te overreden om te blijven. Ze wilde zelfs aan hem de macht overdragen. Doch Aeneas zwichtte niet; hij kon ook niet anders, want aan de wil van de goden moest gehoor worden gegeven. Zo vertrokken de Trojanen opnieuw. Aeneas keek nog eenmaal achterom en zag Dido op een heuvel staan. Ze vervloekte Aeneas en riep dat de stad die hij zou stichten altijd een vijand zou blijven van Carthago. Vervolgens doorboorde ze zichzelf met zijn zwaard.

Na een gunstig verlopen reis - de zeegod Neptunus vond dat ze op zee genoeg tegenslagen hadden gehad - kwamen ze in Cumae aan. Aeneas bemachtigde een gouden twijgje en daalde samen met de priesteres af in de Tartarus. Zijn vader bleek in een beter deel van de onderwereld (Het Elysium) te verblijven. Anchises vertelde hem dat hij de toekomst al kende en hij wees zijn zoon de zielen die later zouden huizen in de lichamen van Julius Caesar, Augustus en vele andere toekomstige Romeinse gezagsdragers. Ook zei hij dat Aeneas nog een zware strijd wachtte in Latium, het land dat hem beloofd was.

Na het bezoek aan de onderwereld reisden de Trojanen naar Latium. Hier heerste koning Latinus, die in vroeger tijden voorspellingen had gehoord over een vreemd volk dat eens zou komen en machtig zou worden. Dus besloot hij vriendelijk te blijven en bood hij slim zijn dochter Lavinia aan om mee te trouwen. Door haar moeder Amata was Lavinia al beloofd aan Turnus, het stamhoofd der Rutuli. Opgehitst door een van de Furiën riep Turnus op tot een oorlog tegen de Trojanen. Aeneas had echter nog tijd genoeg om met zijn mannen een fort te bouwen en bondgenoten te vinden in de omgeving. Na een veldslag, gewonnen door de Trojanen, trok Turnus zich terug. Later doodde Turnus de jonge held Pallas, de zoon van koning Euander, een Latijnse koning die zelf te oud was om te vechten maar zijn zoon met Aeneas meezond. In boek XII komt het uiteindelijk tot de confrontatie tussen Aeneas en Turnus. Aeneas wilde niet dat er vele onschuldigen zouden sterven en bood aan te duelleren met Turnus, zodat de oorlog beslist kon worden. Turnus ging daarmee akkoord, maar Iuno stuurde het plan in het honderd, en het kwam toch tot een veldslag. Toen de strijd al enige tijd duurde gaven Turnus en Aeneas het bevel dat hun mannen moesten ophouden met vechten, zodat ze konden duelleren. Aeneas, die ouder, sterker en meer ervaren was dan de jonge Turnus, won het duel. Het epos eindigt in medias res: Turnus smeekt voor zijn leven en belooft onderdanigheid, maar Aeneas ziet dan dat Turnus de gordel van Pallas draagt, waarna hij hem in woede doodt.

• Aeneis, het epos van Vergilius over de reis van Aeneas van Troje naar Latium.

• Le Nozze d'Enea con Lavinia, opera (Venetië, 1641, verloren), Claudio Monteverdi.
• Dido and Æneas, opera (Westminster, 1689), Henry Purcell.
• Les Troyens, opera (Parijs, 1858) Hector Berlioz
• Aeneas, ballet, (Le Vasterival, 1935), Albert Roussel.
• The Legend of Aeneas, historische avonturenfilm gebaseerd op de Aeneis, 1962, van regisseur Giorgio Rivalta, met Steve Reeves in de hoofdrol.
• Aeneas of de levensreis van een man, roman, 1982, Willy Spillebeen.
• 'Dido et Aeneas', graphic novelization met de originele Latijnse teksten, 2013, door Magda van Tilburg.

Werken van of over dit onderwerp zijn te vinden op de pagina Aeneid op de Engelstalige Wikisource.

Werken van of over dit onderwerp zijn te vinden op de pagina The Iliad op de Engelstalige Wikisource.

Zie de categorie Aeneas van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.