Adelaar (heraldiek)

Een adelaar, arend of arn (of aren, aeren of aer) is een heraldische figuur die vooral in Midden-Europa veel wordt gebruikt, met name in Oostenrijk en Duitsland. In de Nederlanden zijn de leeuwen veel gebruikte wapendieren.

Een bijzondere adelaar is de dubbelkoppige adelaar. In de (latere) wapens van het Heilige Roomse Rijk van de Duitse Natie, het Keizerrijk Duitsland, het Keizerrijk Oostenrijk, het Keizerrijk Rusland en in Albanië komt deze adelaar voor. Ook steden en families dragen, soms als een bijzonder keizerlijk eerbewijs, een dergelijke adelaar.

Keizer Sigismund van het Heilige Roomse Rijk nam in 1433 als eerste van de Duitse keizers een dubbelkoppige adelaar in zijn wapen op. Hij volgde daarmee het Byzantijnse voorbeeld. Hij legde vast dat de "Rooms koning" (de nog niet gekroonde maar wel gekozen keizer) een adelaar met één kop in zijn wapen zou dragen. Pas na de keizerskroning in Aken of Frankfurt am Main kreeg de adelaar twee koppen. De kleur van de adelaar varieert, er zijn zwarte, goudkleurige, witte, rode en geblokte adelaars bekend.

In Bijbelse context staat de adelaar symbool voor de hemelvaart van Christus. Het is ook een attribuut van de evangelist Johannes.

In Friesland en Groningen komen veel halve adelaars voor op wapenschilden. De oorsprong van dit symbool, Friese adelaar of in een pleonasme "Fryske Heale Earn" genoemd, is onduidelijk.

De adelaars op het Duitse wapen veranderden in de loop van de tijd. In het keizerrijk was de adelaar mager en zeer agressief afgebeeld. In de Naziperiode waren de adelaars eerder mollig en droegen zij een lauwerkrans met hakenkruis in hun klauwen.

De Bondsrepubliek Duitsland koos op munten als de 2 mark en 5 mark voor magere adelaars maar in de Duitse Bondsdag in Bonn werd een zeer volumineuze adelaar aangebracht. Toen het Duitse Parlement weer naar Berlijn verhuisde werd gekozen voor deze niet erg agressief ogende adelaar die de bijnaam de "Fette Henne" draagt.

• 
  Het wapen van de Oostenrijkse keizer
• 
  Het wapen van de laatste Duitse keizer met 14 adelaars
• 
  Het wapen van Sneek met een halve Friese adelaar
• 
  Het wapen van Groningen met een dubbelkoppige en twee gewone als schildhouders
• 
  Het wapen van Moravië
• 
  Wapen van het Eerste Mexicaanse Keizerrijk
• 
  Het wapen van Irak

Zie de categorie Eagles in heraldry van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.