Compagnie Internationale des Wagons-Lits

Compagnie Internationale des Wagons-Lits et des Grands Express Européens
Algemene informatie
Land	Europa
Hoofdvestiging	Parijs
Oprichter(s)	Georges Nagelmackers
Eigenaar	CIWL
Actief	1872-heden
Website	Officiële website
Beheer
Trajecten	Verschillende spoorlijnen over heel Europa
Portaal	Openbaar vervoer

De Compagnie Internationale des Wagons-Lits (et des Grands Express Européens), vaak kortweg Wagons-Lits of CIWL genoemd, is een in 1872 door de Belgische ingenieur Georges Nagelmackers opgerichte spoorwegmaatschappij voor internationale treindiensten. De maatschappij verzorgde tientallen vaste treindiensten over heel Europa en zelfs een aantal bestemmingen daarbuiten zoals naar Siberië, het Midden-Oosten en Egypte. De bekendste diensten zijn wellicht de Oriënt-Express, Le Train Bleu en de Transsiberië Express.

Geschiedenis

Amerika

In het jaar 1867 bracht de Belg Georges Nagelmackers, telg uit een bankiersfamilie, een bezoek aan de Verenigde Staten. Hij raakte hier sterk onder de indruk van de luxetreinen die hier de oost- en westkust met elkaar verbonden. Twee jaar voor de komst van Nagelmackers had George M. Pullman slaaprijtuigen geïntroduceerd, ideaal voor deze langeafstandstreinen, die verschillende dagen onderweg waren. Toen Georges Nagelmackers weer naar huis keerde was het idee voor een Europees netwerk van luxueuze langeafstandstreinen geboren.

CIWL

Enkele jaren na het bezoek aan de Verenigde Staten richtte Nagelmackers op 4 december 1872 de Compagnie Internationale des Wagons-Lits op. De maatschappij kwam van de grond met een startkapitaal van 4 miljoen Belgische franken en de (financiële) hulp van onder anderen de Belgische koning Leopold II van België, die ook belangen had bij de familie Nagelmackers.

Al snel bleek dat het niet vanzelfsprekend was om een netwerk van nachttreinen op te starten zoals dit in Amerika gangbaar was. Europa telt veel verschillende staten die alle wisselende relaties met elkaar hadden. Hoewel er al sinds 1870 een relatieve vrede heerste die tot 1914 zou aanhouden, was het onvermijdelijk dat een trein die alle Europese landen met elkaar zou verbinden van groot politiek belang zou zijn. Om een goed functionerend internationaal spoornetwerk te voorzien diende veel onderhandeld te worden. De diplomatieke banden van Georges' bankiersfamilie hebben hierbij sterk geholpen. Een andere factor waren de nationale spoorwegmaatschappijen van de betrokken landen. Zij zagen er met de CIWL een concurrent bijkomen. Uiteindelijk werd het akkoord bereikt dat de Wagons Lits enkel de wagens zou leveren en dat de locomotieven door de nationale spoorwegmaatschappijen voorzien zouden worden. Hierdoor moest er aan de grens van elk land van locomotief gewisseld worden.

Train éclair

Het duurde uiteindelijk nog tot 1882 tot een eerste proeftrein uitreed. Een trein, die de Train Éclair (Bliksemtrein) gedoopt werd, reed van Parijs naar Wenen, via Straatsburg en München. Intussen werd het eerste officiële traject gepland. De trein zou rijden tussen Parijs en Istanboel. De spoorweg was echter nog niet helemaal afgewerkt. Toen de trein een jaar later, in 1883 voor de eerste maal reed moesten er verschillende keren overgestapt worden op een veerboot om op de eindbestemming te komen. De trein werd Train Express d’Orient gedoopt. Later zou deze bekendstaan als de Oriënt-Express.

Succes

Traject van de *Oriënt-Express* van 1883 tot 1914

Op 4 oktober 1883 werd de Oriënt-Express officieel ingehuldigd. De trein reed toen echter al enkele maanden. Niet lang na de eerste verbinding volgde vele anderen zoals de Nord Express en de Sud Express. Na deze treinen voor zakelijk verkeer kwamen vanaf 1886 badplaatsen, kuuroorden en andere toeristische bestemmingen in beeld. De klanten van het zakelijke verkeer konden in hun vrije tijd ook naar toeristische bestemmingen worden vervoerd met dezelfde kwaliteitsstandaard. Vanaf 1890 kwamen er ook rederijtreinen die bootreizigers naar de vertrekhavens vervoerden, veelal kreeg die trein de naam van de rederij of de eindbestemming van de bootdienst. De CIWL kreeg een steeds groter aandeel van het Europese internationale spoorverkeer en begon ook buiten Europa diensten te organiseren, zoals onder andere de Trans-Siberische spoorlijn en de Trans-Mantsjoerische spoorlijn. Binnen Europa werd de trein geliefd bij verschillende Europese staatshoofden voor hun internationale reizen. De naam van de compagnie werd verlengd tot Compagnie Internationale des Wagons-Lits et des Grands Express Européens en het bekende logo met de twee leeuwen werd ingevoerd. Het hoofdkwartier verhuisde van Brussel naar Parijs, waar een nieuw hoofdkantoor werd gebouwd.

Ook buiten de spoorsector werd de CIWL actief. In 1894 opende ze een dochterbedrijf genaamd Compagnie Internationale des Grands Hôtels, deze keten opende luxehotels in verschillende Europese hoofdsteden, om de reizigers ook op hun bestemming van de nodige luxe te kunnen voorzien. Enkele voorbeelden hiervan zijn het Hôtel Terminus in Bordeaux en Marseille, het Hôtel Pera Palace in Istanboel, het Hôtel de la Plage in Oostende en buiten Europa het Grand Hôtel des Wagons-Lits in Beijing (Peking).

Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog had de CIWL nagenoeg het monopolie op internationale spoordiensten. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden alle internationale treindiensten om begrijpelijke redenen stilgelegd. De rijtuigen werden geconfisqueerd voor militaire doeleinden. Verschillende rijtuigen van de CIWL werden verbouwd tot rijdende ziekenhuizen of tijdelijke vergaderplaatsen. Restauratiewagen 2419 D was hier een van. Op 11 november 1918 werd in dit rijtuig de wapenstilstand getekend. Deze wagen staat sindsdien bekend als het wapenstilstandsrijtuig.

Interbellum

Na de wapenstilstand wilde de CIWL haar internationale treinverbindingen herstellen. Dit lukte voor de meeste landen, enkel Duitsland bleek een probleem. In het verdrag van Versailles werd bepaald dat alle Duitse luxetreinen door MITROPA geëxploiteerd moeten worden. Hierdoor moest de CIWL op zoek naar andere verbindingen die niet door Duitsland gaan. De in 1906 geopende Simplontunnel bood een uitweg. De treinen reden nu via Zwitserland naar het oosten en zo konden de meeste verbindingen behouden blijven.

Verder herstelde de CIWL zich uitstekend van de Grote Oorlog. De treindiensten floreerden weer en de maatschappij begon aan een modernisatie. De livrei van de rijtuigen veranderde van oranjebruin-crème naar blauw-goud en de oude houten wagens werden vervangen door nieuwe uit metaal. Ook de dienstregeling werd sterk uitgebreid. Vanaf 1925 werden naast de nachttreinen luxedagtreinen onder de benaming Pullman-trein ingezet. De verbindingen liepen tot in het Midden-Oosten en de CIWL deed nu ook steden als Aleppo, Bagdad, Caïro en Teheran aan. In 1936 werden speciale rijtuigen in dienst genomen die tussen Parijs en Londen konden worden ingezet. Deze reden tot op de veerboot in Duinkerke en waren uitgerust om te kunnen rijden op het Engelse spoorwegnet.

De luxetreinen beleefden in het interbellum hun hoogdagen. Het succes dat de CIWL vóór de oorlog had werd geëvenaard. De wagens werden gedecoreerd door grote artiesten en ook de affiches werden verzorgd door grote namen uit die tijd. De trein vormde de inspiratie voor verschillende filmmakers en auteurs.

Aan het succes van de CIWL kwam abrupt een einde in 1938 met de Anschluss van Oostenrijk bij Duitsland. Hierdoor werd MITROPA ook in dit land actief waardoor de maatschappij opnieuw haar routes moest herzien. Een jaar later werd alle verkeer opnieuw stilgelegd door de oorlogsdreiging. Ten gevolge van de Tweede Wereldoorlog en de communistische expansie verloor de CIWL haar connecties met Centraal en Oost-Europa. Hoewel men na de oorlog weer tot Wenen en verschillende Duitse steden kon reizen was het gouden tijdperk van de Wagons Lits gedaan.

2de helft van de 20ste eeuw

Bioscoopjournaal uit 1956 over een nieuw type slaaprijtuig van Wagon Lits

Aankomst te Brig (Zwitserland) van de nachttrein uit Amsterdam met personeel van de Wagons-Lits

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog begon de CIWL zich meer en meer te concentreren op het organiseren van reizen en het beheer van haar hotels. De naam werd veranderd naar Compagnie Internationale des Wagons-Lits et du Tourisme (CIWLT)en later gewoonweg Wagons-Lits. De CIWL heeft tijdens de oorlog grote verliezen geleden, ook aan materieel. Naast het herstel van bestaand materieel werden in 1955 nieuwe rijtuigen in Amerikaanse stijl gebouwd. Deze hadden een inox-blauwe kleurstelling.

In de loop van de jaren 60 en 70 begon het materieel uit de jaren 20 en 30 gedateerd te raken en renovatie en modernisatie waren nodig. De CIWL besloot om de oude rijtuigen te verkopen of onder te verhuren aan diverse nationale spoorwegmaatschappijen en zich volledig te richten op cateringactiviteiten op internationale treinen. Zo verzorgde de maatschappij de service op een groot deel van de treinen van de Trans Europ Express (TEE). Hoewel de CIWL niet ophield te bestaan en nog enig succes had in haar vernieuwde diensten had ze bijna geen eigen materieel meer. In de loop van het einde van de 20ste en het begin van de 21ste eeuw was het tijdperk van de luxenachttreinen stilaan ten einde gekomen. Internationale ritten gebeuren tegenwoordig vooral per hogesnelheidstrein.

CIWL vandaag

een trein met historische CIWL-rijtuigen, geëxploiteerd door de VSOE

De CIWL is vandaag de dag nog steeds actief, zij het in geheel andere vorm. Zij verzorgt nog steeds vooral de catering op verschillende nachttreinen op het Europese continent. Daarnaast bezit ze nog enkele slaaprijtuigen die geleaset worden door verschillende Europese spoorwegmaatschappijen.

Verschillende historische rijtuigen van de CIWL worden ingezet voor nostalgische treinritten tussen Londen en Venetië: de Venice-Simplon Orient Express (VSOE). Hoewel deze trein de naam Oriënt-Express draagt is hij geen eigendom van de CIWL, maar van een particulier.

Jaartallen van de CIWL

1883 – In het voorjaar van 1883 begint de eerste luxetrein aan zijn reis. Oorspronkelijk werd deze Train Express d’Orient genoemd, later kreeg hij zijn beroemde naam de Oriënt-Express.
1894 – Oprichting van de Compagnie Internationale des Grands Hôtels. Deze 100% dochter exploiteerde hotels om de treinreizigers ook op hun bestemming kwalitatief onderdak te bieden.
1918 – Einde van de Eerste Wereldoorlog. Te Compiègne wordt op 11 november 1918 (om 11.11) in een rijtuig van de Compagnie des Wagons-Lits de wapenstilstand getekend. Later werd dit Wapenstilstandsrijtuig een monument.
1925 – Introductie van luxedagtreinen (Milano-Nizza Express), later als Pullman-treinen aangeduid.
1928 – Wagons-Lits verwerft Thomas Cook & Son.
1967 – Op 2 mei 1967 verandert de Compagnie haar naam in Compagnie Internationale des Wagons-Lits et du Tourisme (CIWLT). De naamsverandering is het gevolg van de nieuwe activiteiten op hotelgebied.
1969 – Nestlé en Wagons-Lits richten het cateringbedrijf Eurest SA op.
1971 – Wagons-Lits gaat zich richten op haar kernactiviteit: de service op dag- en nachttreinen. De CIWLT verkoopt daarom haar eigen materieel aan de diverse spoorwegmaatschappijen.
1972 – Oprichting van Becares (Beheer en catering van restaurants), waarin Nestlé Nederland en Wagons-Lits Nederland beide een aandeel hebben van 50 procent.
1984 – Wagons-Lits wordt 100 procent eigenaar van Eurest International.
1988 - De Wagons-Lits-groep koopt autoverhuurbedrijf Europcar op.
1991 – De Franse Accor-groep krijgt een meerderheidsbelang in Wagons-Lits.
2001 – Als vervolg op de dertig jaar eerder ingeslagen weg, verkoopt de CIWLT nu ook haar eigen werkplaatsen in Europa. Na verkoop van de onderhoudsactiviteiten gaan de werkplaatsen verder onder de nieuwe naam Rail Services International.
2001 – Van mei tot oktober organiseert het Spoorwegmuseum een overzichtstentoonstelling in het kader van het 125-jarig bestaan van Wagons-Lits.
2001 – Op 27 oktober komt er na anderhalf jaar dienst een einde aan de gecombineerde goederen- en reizigersvervoer OverNightExpress (Amsterdam-Milaan). De begeleiding aan boord en (douane)activiteiten m.b.t. het goederenvervoer werden verzorgd door Wagons-Lits.
2002 – Op 14 oktober wordt vanwege de slechte financiële situatie bij NS Internationaal de nachttrein Amsterdam-Praag (D371) vervroegd opgeheven. De nachttrein Amsterdam-Praag rijdt vanaf 2007 weer dagelijks.
2003 – Met de invoering van de nieuwe NS-dienstregeling houdt Wagons-Lits Nederland op te bestaan. Vanaf 14 december 2003 verzorgt het Zwitserse bedrijf CityNightLine de nachttreinen naar Oostenrijk en Zwitserland.

Lijst van CIWL-treinen

In de lijst^[1] staan de treinen van de CIWL. Het traject is de route bij de indienststelling, wijzigingen en details staan in het betreffende artikel.

Naam	Traject	Eerste rit	Categorie
Amsterdam-Engadine Express	Amsterdam – Frankfurt – Bazel – Chur	1901	Toerisme
Amsterdam-Mons Express	Amsterdam en Den Haag – Bergen Henegouwen	1899	Toerisme
Anatolie Express	Haydarpaşa – Ankara	1927	Luxetrein
Andalus Express	Madrid – Sevilla	1911	Luxetrein
Andalus Pullman Express	Granada – Sevilla – Malaga	1929	Toerisme
Ankara Express	Haydarpaşa – Ankara	1945	Luxetrein
Arlberg Oriënt Express	Parijs en Calais – Wenen – Boekarest	1931	Luxetrein
Ägypten Express	Berlijn – Napels	1907	Rederijtrein
Barcelone Express	Parijs – Barcelona	1929	Toerisme
Berlin-Budapest (Oriënt) Express	Berlijn – Boedapest – Constantinopel	1900	Luxetrein
Berlin-Engadin Express	Berlijn – Bazel – Chur	1911	Toerisme
Berlin-Karlsbad-Marienbad Express	Berlijn – Karlsbad – Mariënbad	1907	Kuuroord
Berlin-Marienbad-Karlsbad-Wien Express	Berlijn – Mariënbad – Karlsbad – Wenen	1904	Kuuroord
Berlin-Neapel Express	Berlijn – Napels	1902	Luxetrein
Berlin-Schweiz Express		1901	Toerisme
Berlin-Tirol-Roma Express	Berlijn – Merano – Rome	1912	Luxetrein
Bombay Express	Calais – Marseille	1897	Rederijtrein
Boulogne/Paris/Ostende-Strasbourg-Vienne Express	Boulogne en Parijs en Oostende – Straatsburg – Wenen	1920	Luxetrein
Boulogne/Paris/Ostende-Strasbourg-Prague-Varsovie Express	Boulogne en Parijs en Oostende – Praag – Warschau	1920	Luxetrein
Cabourg Express	Parijs – Cabourg	1904	Strandtoerisme
Caïro-Luxor Express	Caïro – Luxor	1898	Toerisme
Calais-Bruxelles Pullman Express	Calais – Brussel	1927	Pullman
Calais-Interlaken-Engadine Express	Calais – Interlaken en Chur	1895	Toerisme
Calais-Nice-Rome Express	Calais – Parijs – Nice – Rome	1883	Luxetrein
Calais-Nice Express	Calais – Parijs – Nice	1884	Luxetrein
Calais-Méditerranée Express (Train Bleu)	Londen – Calais – Parijs – Nice	1886	Strandtoerisme
Carlsbad Express	Parijs – Karlsbad	1900	Kuuroord
Carpati Pullman Express	Boekarest – Brasov	1929	Pullman
Cataluña Express	Madrid – Barcelona	1943	Luxetrein
Club Train	Londen – Dover – Calais – Parijs	1889	Boottrein
Côte d'Argent Express	Parijs – Biarritz – Hendaye	1910	Strandtoerisme
Côte d'Azur Pullman Express	Parijs – Ventimiglia	1929	Pullman
Danmark Express	Berlijn – Warnemünde – Gedser – Kopenhagen	1907	Luxetrein
Danubiu Pullman Express	Boekarest – Galatz	1932	Pullman
Dauphiné-Savoie Express	Parijs – Évian en Chambéry en Genève	1904	Kuuroord
Deauville Pullman Express	Parijs – Deauville	1927	Pullman
Dunarea Pullman Express	Boekarest – Galatz	1929	Pullman
Edelweiss	Amsterdam – Bazel – Luzern	1928	Pullman
Engadine Express	Parijs en Calais – Chur	1925	Toerisme
Étoile du Nord	Parijs – Amsterdam	1927	Pullman
Flèche d'Or	Parijs – Londen	1926	Pullman
Fulger Regele Carol I	Boekarest – Constanța	1933	Luxetrein
Gibraltar Express	Parijs – Algeciras	1896	Rederijtrein
Golden Mountain Pullman Express	Montreux – Zweisimmen	1931	Pullman (meterspoor)
Gotthard Express	Berlijn – Bazel – Milaan – Genua	1911	Luxetrein
Gotthard Pullman Express	Bazel – Zürich – Milaan	1927	Pullman
Hendaye-Luchon Express	Hendaye – Luchon	1889	Kuuroord
LLoyd Express	Hamburg – Genua	1908	Rederijtrein
LLoyd & Riviera Express	Hamburg – Genua en Berlijn – Ventimiglia	1911	Rederijtrein
Londres-Vichy Pullman Express	Boulogne – Vichy	1927	Pullman
Luchon Express	Parijs – Luchon	1898	Luxetrein
Lusitania Express	Madrid – Lissabon	1943	Luxetrein
Maroc Express	Madrid – Algeciras	1911	Boottrein
Marseille-Nice Express	Marseille – Nice	1889	Strandtoerisme
Méditerranée Express	Parijs – Lyon – Marseille – San Remo	1889	Strandtoerisme
Milano-Ancona Pullman Express	Milaan – Ancona	1927	Pullman
Milano-Nizza Express	Milaan – San Remo – Cannes	1925	Pullman
Milano-Montecatini Express	Milaan – Montecatini	1926	Pullman
Milano-Venezia Express	Milaan – Venetië	1926	Pullman
Napoli-Palermo Express	Napels – Palermo	1902	Luxetrein
Nord Express	Oostende en Parijs – Berlijn – St. Petersburg	1896	Luxetrein
Nord Süd Brenner Express	Berlijn – Verona – Milaan – Cannes	1897	Luxetrein
Nord Süd Gotthard Express	nooit gereden	1898
Nederlandsche Lloyd Express	Den Haag – Parijs – Turijn – Genua	1936	Rederijtrein
New York Express	Parijs – Cherbourg	1900	Rederijtrein
Night Ferry	Londen – Parijs	1936	Spoorpont
Oberland Express	Calais – Parijs – Interlaken	1906	Toerisme
Oberland-Léman Express	Parijs – St. Maurice en Bern	1904	Luxetrein
Oiseau Bleu	Antwerpen – Parijs	1929	Pullman
Oriënt Express	Parijs – Istanbul	1883	Luxetrein
Ostende-Bad Kissingen Express	Oostende – Bad Kissingen	1910	Kuuroord
Ostende-Karlsbad Express	Oostende – Karlsbad	1895	Kuuroord
Ostende-Köln Pullman Express	Oostende – Keulen	1929	Pullman
Ostende-Suisse Express	Oostende – Straatsburg – Bazel – Luzern	1901	Toerisme
Ostende-Wien Express	Oostende – Wenen	1894	Luxetrein
Ostende-Wien-Constantza Express	Oostende – Wenen – Constanța	1895	Luxetrein
Ostende-Wien-Triëst Express	Oostende – Wenen – Triëst	1895	Luxetrein
P & O Overland Express	Londen – Calais – Marseille	1935	Rederijtrein
Paris-Aix les Bains Express	Parijs – Aix-les-Bains	1903	Kuuroord
Paris-Barcelone Express	Parijs – Barcelona	1904	Luxetrein
Paris-Bordeaux Express	Parijs – Bordeaux	1889	Luxetrein
Paris-Carlsbad-Prague Express	Parijs – Karlsbad – Praag	1921	Kuuroord
Paris-Côte Belge Pullman Express	Parijs – Oostende – Blankenberge – Knokke	1928	Pullman
Peninsular Express	Calais – Brindisi	1890	Rederijtrein
Puerta del Sol	Parijs – Madrid	1969	Nachttrein
St.Petersburg-Wien-Nice-Cannes Express	St.Petersburg – Wenen – Nice – Cannes	1898	Luxetrein
Pyrénées Express	Parijs – Biarritz en Luchon	1891	Kuuroord
Pyrénées Côte d'Argent Express	Parijs – Biarritz – Irun	1921	Strandtoerisme
Riviera Express	Marseille – Menton	1897	Toerisme
Riviera-Napoli Express	Berlijn en Amsterdam – Cannes – Ventimiglia – Rapallo – Napels	1931	Toerisme
Roma-Firenze-Cannes Express	Rome – Florence – Cannes	1908	Toerisme
Roma-Napoli Pullman Express	Rome – Napels	1929	Pullman
Rome Express	Calais – Parijs – Florence en Rome	1890	Luxetrein
Rotterdamsche LLoyd Express	Rotterdam – Marseille	1936	Rederijtrein
Royan Express	Parijs – Royan	1898	Strandtoerisme
Simplon Express	Calais – Parijs – Milaan – Venetië	1906	Luxetrein
Simplon Oriënt Express	Calais – Parijs – Milaan – Triëst – Boekarest en Istanboel en Athene	1919	Luxetrein
Star of Egypt	Caïro – Luxor – Shallal	1929	Luxetrein
Sud Express	Parijs – Madrid en Lissabon	1887	Luxetrein
Suisse Express	Calais – Laon – Reims – Luzern	1891	Toerisme
Suisse Arlberg Express	Parijs en Calais – Wenen	1924	Luxetrein
Sunshine Pullman Express	Caïro – Luxor – Shallal	1929	Pullman
Train Éclair	Parijs – Wenen	1882	Luxetrein
Taurus Express	Haydarpaşa – Rayak – Bagdad	1930	Luxetrein
Tirol Express	Parijs – Salzburg	1936	Toerisme
Torino-Nizza-Cannes Pullman Express	Turijn – Nice – Cannes	1927	Pullman
Torino-Venezia Pullman Express	Turijn – Venetië	1928	Pullman
Transatlantique Express	Parijs – Le Havre	1900	Rederijtrein
Trans Mandsjoerije Express	Vladivostok – Harbin – Changchun	1921	Luxetrein
Transsiberië Express	Moskou – Tomsk	1898	Luxetrein
Trouville Express	Parijs – Trouville	1886	Strandtoerisme
Trouville Deauville Express	Parijs – Trouville – Deauville	1923	Strandtoerisme
Tunis-Oran Express	Tunis – Constantine – Algiers – Oran	1902	Luxetrein
Vichy Express	Parijs – Vichy	1904	Kuuroord
Wien-Nizza-Cannes Express	Wenen – Nice – Cannes	1896	Strandtoerisme
Wien-Roma-Napoli Express	Wenen – Rome – Napels – Palermo en Taormina	1911	Luxetrein
Wien-San Remo-Nizza-Cannes Express	Wenen – San Remo – Nice – Cannes	1923	Strandtoerisme
Wien-Tirol-Riviera Express	Wenen – Bolzano – Cannes	1913	Strandtoerisme

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

↑ A. Mühl, 125 Jahre/Ans/Years CIWL. EK Verlag Freiburg 1998, ISBN 3-88255-684-6. Blz. 264 – 269

[1] A. Mühl, 125 Jahre/Ans/Years CIWL. EK Verlag Freiburg 1998, ISBN 3-88255-684-6. Blz. 264 – 269

[1]