Sittard

Sittard

Plaats in Nederland
(Details) (Details)
Situering
Provincie	Limburg Limburg
Gemeente	Sittard-Geleen Sittard-Geleen
Coördinaten	51°0'0"NB, 5°52'0"OL
Algemeen
Inwoners (1 jan 2005)	36.960
Overig
Postcode	6130-6137
Netnummer	046
Belangrijke verkeersaders	N276, N294, N297
Portaal    Nederland

Sittard (Limburgs: Zitterd) is een stad in het zuiden van Nederlands Limburg. Zij vormt sinds 2001 tezamen met het iets zuidelijker, in de voormalige Westelijke Mijnstreek gelegen Geleen en een aantal kleinere plaatsen, waaronder Born, de nieuw gevormde gemeente Sittard-Geleen. Door deze fusie is de gemeente Sittard-Geleen qua inwonertal (ong. 100.000) de tweede van de provincie geworden. Daarmee heeft Sittard iets van zijn historische betekenis teruggekregen. Het is een van de oudste plaatsen in Nederland en de op een na oudste stad van Limburg.

Anno 2006 telt de stad Sittard bijna 37.000 inwoners. Van de voormalige gemeente Sittard maakten tussen 1982 en 2001 naast Sittard zelf, ook de kleinere kernen Broeksittard, Einighausen, Guttecoven, Limbricht, Munstergeleen en Windraak, (met gezamenlijk zo'n 12.000 inwoners) deel uit.

Ten tijde van haar opheffing op 1 januari 2001 had de gemeente Sittard meer dan 49.000 inwoners en Geleen bijna 34.000.

Het Sittards hoort niet tot de Zuid-Limburgse dialecten, maar tot de centraal-Limburgse. Het verschilt dan ook - met name op het gebied van de fonologie - niet zo veel van Midden-Limburgse dialecten als het Roermonds.

Het is een interessant gegeven dat dit centraal-Limburgs onder de jongere sprekers van het Limburgs aan prestige wint, waardoor het zich tot een soort algemeen Maaslands-Limburgs lijkt te ontwikkelen. Dit is in overeenstemming met de geografische, verkeerstechnische en economische schakelpositie die Sittard in Nederlands Limburg inneemt (Welschen 2000-05).

Sittard ligt in het smalste gedeelte van de provincie Limburg. In het oosten en noordoosten grenst het aan Duitsland, nabij de gemeente Selfkant, en in het westen aan de Maas, die de grens met België vormt.

Het oorspronkelijke achterland van Sittard vormt het historische Land van Zwentibold rond de Graetheide (zie Jaarboek). De geschiedenis van dit gebied gaat terug tot de zevende eeuw. Deze geschiedenis hebben de stad en de streek echter niet gedeeld met het moderne Zuid-Limburg. Sittard, Born en Susteren hebben maar een relatief korte tijd deel uitgemaakt van het Hertogdom Limburg. Zij hebben vanaf 1400 een Gulikse geschiedenis.

De naam Sittard is afgeleid van Siter, van het Oudhoogduitse sîte, hoogte of berghelling, en de plaats lag dan ook op een hoogte. Dit gebied was gunstig gelegen tussen de Geleenbeek en de Roode Beek. De nederzetting is ontstaan in de Karolingische tijd, tussen 700 en 1000. Zij wordt voor het eerst als Sitter vermeld in 1147. Er zijn echter sporen van veel oudere bewoning.

In het gebied van de huidige gemeente Sittard-Geleen bevonden zich ooit de oudste dorpjes van Nederland. Rond 5300 v. Chr. vestigden zich hier de bandkeramiekers.^[1] Deze woonden in kleine nederzettingen met zo'n 50 tot 150 inwoners, in 5 tot 15 vrij grote huizen. Hun woningen lagen op de lössgronden nabij de Geleenbeek. Na zo'n 400 jaar hebben deze eerste bewoners, die van de landbouw leefden, deze regio weer verlaten.

In de wijk Hoogveld lag een compleet grafveld met bijna 100 begravingen. Diverse grafheuvels met een doorsnede van wel 18 m hebben het terrein gemarkeerd. De Romeinen hebben in het noordelijk gedeelte vertoefd. Hier zijn veel perceelafscheidingen uit de Romeinse tijd aangetroffen. Ook wat aardewerk (fragmenten van kruikjes en voorraadpotten) kwam er tevoorschijn (Gotenstraat, Alemannenstraat). Enkele vondsten zijn te zien in museum Het Domein. Daar staat ook een maquette van het genoemde grafveld.

Rond 1200 hoorde Sittard tot het oude Hertogdom Limburg en in 1243 kreeg Sittard daarbinnen zijn stadsrechten. Na 1288 werd dit hertogdom een deel van het Hertogdom Brabant. Ook in de daaropvolgende eeuwen kende de stad een zeer wisselende en woelige geschiedenis.

In het jaar 1400 werd Sittard tezamen met Born en Susteren voor 70.000 goudgulden verkocht aan het Hertogdom Gulik. Sittard was een vestingstad, totdat het in 1677 door de Franse koning Lodewijk XIV in diens oorlog met de Nederlandse Republiek der Verenigde Provincies binnen drieënhalve week drie maal bijna compleet verwoest werd. De stad bleef onder Guliks gezag tot de Franse bezetting in 1794.

In 1798 werd Sittard een kantonnale hoofdstad in het Departement van de Roer van de Franse Republiek.

Het kwam vervolgens in 1815 bij het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, werd in 1830 eerst deel van het nieuw gevormde Koninkrijk België, en hoort pas sinds 1839, na de verdeling van Limburg in een Belgische en een Nederlandse provincie, definitief tot Nederland.

In Sittard zijn vooral de Basiliek van Onze Lieve Vrouw van het Heilig Hart (in 1883 door paus Leo XIII als eerste in Nederland verheven tot 'basilica minor'), de Sint-Petrus' Stoel van Antiochiëkerk (vanaf 1299 kapittelkerk, met een 80 meter hoge toren) en Huize Watersley de belangrijkste bezienswaardigheden. Daarnaast kan men er nog enkele boerderijcomplexen en andere kerken bezoeken.

Het Kasteel Grasbroek is niet voor publiek geopend. In museum Het Domein wordt onder andere de stedelijke historie van Sittard belicht.

In het voormalige dorp Ophoven, tegenwoordig een stadsdeel van Sittard, is de watermolen Ophovenermolen te vinden. Deze molen die wordt gevoed door de Geleenbeek bevindt zich aan de rand van het stadspark.

Zie de lijst van rijksmonumenten in Sittard.

Een algemeen Nederlands en ook Sittards gebruik is dat men een heuvel als berg benoemt ^[2]. Zo kent Sittard verschillende 'bergen':

• De Kollenberg is de bekendste berg. Aan deze berg staat de bekende eeuwenoude St. Rosakapel. De Kollenberg is bekend vanwege het Maske Begrave (gezamenlijk begraven van de carnavalsmaskers aan het einde van de carnaval), alsmede vanwege van het jaarlijkse krombroodrapen.
• De Agnetenberg
• De Auveleberg, vermoedelijk een Romeinse grafheuvel. Deze berg is in de jaren zestig van de 20e eeuw afgegraven.

Sittard en Geleen vormen een schakel in de provinciale, in de nationale en in de grensoverschrijdende infrastructuur. De stad Sittard ligt enkele kilometers van de autosnelweg A2, via welke Eindhoven in minder dan een uur te bereiken is en Maastricht in minder dan een half uur. De provinciale weg N276, die in het westen en in het zuiden de rand van de stad vormt, verbindt in noordelijke richting met Roermond en in oostelijke richting met Heerlen. In westelijke richting sluiten Sittard en Geleen bovendien aan op het knooppunt Kerensheide, waar de autoweg tussen Antwerpen en Keulen (A76) de A2 kruist.

Sittard vormt ook een relatief belangrijke schakel in het spoorwegennet. Op dit NS-station wordt de intercitylijn uit Alkmaar gesplitst in een deel naar Maastricht en een deel naar Heerlen. Roermond, dat ook door deze Intercitylijn wordt aangedaan, Heerlen en Maastricht zijn overigens ook nog per stoptrein te bereiken .

Bekende bedrijven in Sittard zijn DSM (dat er een kantoor heeft) en de voetbalclub Fortuna Sittard. In 2006 heeft het Arabische concern Sabic (Saudi Arabian Basic Industry Corporation, opgericht in 1976 en het tweede grootste bedrijf in Saoedi-Arabië) een nieuw Europees hoofdkantoor geopend op het bedrijventerrein Fortuna.

De binnenstad van Sittard vormt een aantrekkelijk koopcentrum.

Sittard is vanouds een centrum van spiritualiteit en onderwijs. Er hebben zich in het verleden tal van religieuze instellingen gevestigd, naast een kapittel ook vele kloosters en moederhuizen. Middelbaar onderwijs werd en wordt onder meer gegeven door Jezuïeten en Franciscanen, hoger onderwijs door Dominicanen en Ursulinen.

Op HBO-niveau is Sittard een kleine studentenstad. Hogeschool Zuyd heeft hier een afdeling HEAO en een faculteit Gedrag en Maatschappij. Daarnaast is er in Sittard een grote lerarenopleiding gevestigd van Fontys Hogescholen. Deze hogeschool herbergt in Sittard ook een Centrum voor Theologie en Pastoraat, gelieerd aan een HBO-opleiding Theologie en Levensbeschouwing. Fontys Hogescholen, Hogeschool Zuyd en gemeente Sittard-Geleen organiseren sinds enkele jaren de Studenten introductie Sittard-Geleen. Doel hiervan is om van Sittard een bruisende studentenstad te maken.

De stad Sittard en de gemeente kennen diverse culturele voorzieningen. Te noemen zijn onder meer de Stadsschouwburg en Cultureel Centrum Sittard-Geleen (aan de Rijksweg Zuid), de St. Joseph Sittard (aan de Markt), het Museum 'Het Domein' (voor hedendaagse kunst, stedelijke historie en archeologie), de Stichting Historie Sittard-Geleen, de Stichting Jacob Kitzraedt voor monumentenzorg, en het Stadsarchief Sittard-Geleen (aan de Kasteelhof te Born).

Sittard heeft een drietal opmerkelijke kleinkunstenaars voortgebracht. De beroemdste was Toon Hermans, cabaretier, tekstschrijver, liedjeszanger, dichter. Regionale en nationale bekendheid verwierven in de jaren vijftig en zestig ook de liedjeszangers Jo Erens en Frits Rademacher. In de jaren 80 werd zanger/gitarist René Shuman bekend, geboren in Geleen, woonachtig in Sittard. Vanaf 2003 treedt hij op onder de naam Shuman & Angel-Eye.

Sittard is een zelfstandig dekenaat binnen het Bisdom Roermond. De huidige pastoor-deken is Mgr. Rens.

Sittard is in volgende wijken en buurten verdeeld:

Het uitgaansleven is geconcentreerd rond de historische markt, waar veel cafés en eettentjes te vinden zijn. Het stadsgezicht van Sittard is beschermd.

Ook is er een bloeiende popcultuur, die terug gaat naar de vroege jaren zestig, het begin van Donkiesjot. Het roemruchte poppodium is aanvankelijk gevestigd in een zwart- wit geblokt geverfde herenhuis aan het Tempelplein. Er vinden optredens plaats van onder andere Yes, Cuby & The Blizzards, Focus, Q65 en Herman Brood. In 1977 verhuist Donkiesjot door toedoen van Pinkpopbaas Jan Smeets naar de Kapittelstraat. Donkiesjot, dat in die tijd behoorde tot de belangrijkste zalen van Nederland, kende in de jaren tachtig optredens van Sex Pistols, U2, Simple Minds, Ultravox, The Gun Club, New Model Army, Dead Can Dance, The Cocteau Twins, The Sound en vele anderen. De Amerikaanse hardcoregroep The Rhythm Pigs nam er zijn livealbum I'm Not Crazy, I'm An Airplane op. Donkiesjot moest op 15 december 1987 zijn deuren sluiten. Dit ging gepaard met een gewelddadige confrontatie met de Mobiele Eenheid. Uit de as van Donkiesjot verrees in 1989 poppodium Fenix.

Een van de bekendste en oudste verenigingen van Sittard is Carnavalsvereniging De Marotte, opgericht in 1881. Daarnaast zijn er nog tal van andere verenigingen actief, zoals Harmonie Sint Joseph en Scouting Sint Josef.

Op sportief gebied is Sittard landelijk bekend. Te noemen zijn hier onder meer de voetbalclub Fortuna Sittard, basketbalvereniging Bumpers en de handbalclub Sittardia. Deze laatste staat nationaal en internationaal hoog aangeschreven. Befaamde sporthelden waren in het verleden onder meer de wielrenner Jan Nolten (1930, Sittard), de voetballer Willy Dullens en de bokser Arnold Vanderlyde. Voormalig polsstokhoogspringer Rens Blom is het bekendste lid van de Sittardse atletiekvereniging Av Unitas.

• Zorgboerderij "Ophovenerhof" is een klein gemengd bedrijf waar mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking op een milieuvriendelijke manier werk verrichten.

• Ontdekhoek Sittard. Op deze grote kinderwerkplaats kunnen kinderen zelf met verschillende technieken aan de slag gaan.

• Kennedymars Sittard, wandeltocht van 80 km die ieder jaar op de zaterdag voor Pasen wordt georganiseerd.
• De Sint Joep-jaarmarkt, ieder jaar op 19 maart.
• Krombroodrapen
• St. Rosakermis (laatste zondag van augustus)
• Smartlappenfestival op de markt
• Take A Walk Rhythm & Blues Festival
• SittardKlassiek, toertocht voor klassieke automobielen (eerste zondag in september)
• Alternatief Sjöttefees (eerste zondag in september)
• Oktoberfeesten (tweede weekend in oktober)
• Zittesje Zeipkiste Race
• Cinema in het Park, openlucht bioscoopvoorstellingen

• In 1953 zijn er opnames gemaakt op de Markt van Sittard in Hotel de Kroon voor het romantische oorlogsdrama Betrayed van regisseur Gottfried Reinhart met in de hoofdrol Clark Gable en Lana Turner.
• In 1985 zijn er opnames gemaakt voor de Nederlandse film Flodder in de wijk Kollenberg.

Voor de geschiedenis:

• Sittard-Geleen
• Geleen
• Land van Gulik
• Millen

Voor de taal:

• Sittards (stadsdialect)

1. ↑ W.A. van Es et al (1988), Archeologie in Nederland, blz. 134, Meulenhoff Informatief, Amsterdam, ISBN 9029099178
2. ↑ Op de genoemde regel zijn echter ook uitzonderingen. In Geleen-Noord ligt de wijk Lindenheuvel en bij de Heksenberg aan de weg van Sittard naar Urmond ligt ook de vanouds bekende Welschenheuvel. Op deze laatstgenoemde heuvel hadden de vijandelijke Franse troepen in het Sittardse rampjaar 1677 hun kamp opgeslagen, vandaar de naam (welsch verwijst naar Fransen of Walen.) Vergelijk de benaming Franse Kamp voor een natuur- en kampeerterrein bij Bussum.

• Website van het stadsarchief van de gemeente
• Website van de gemeente

Zie de categorie Sittard van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.