Sveriges Socialdemokratiska Arbetareparti

Sveriges Socialdemokratiska Arbetareparti (SAP; nds.: Sozialdemokraatsche Arbeiderpartei Sweden) is en politische Partei, de ok in’n sweedschen Rieksdag Sitten hett. Siet 2007 is Mona Sahlin de Vörsitterin vun de Partei. Bi de Rieksdagswahlen 2006 hett de SAP 34,99% vun de Stimmen kregen.

De Sozialdemokraatsche Arbeiderpartei is de öllste Parteo vun Sweeden. Grünnt worrn is se an’n 23. April 1889. Dat Billn vun Gewerkschoppen in de 1880er Johren un de Grünnen vun sozialdemokraatsche Blööd 1882 in Malmö un 1885 in Stockholm dör August Palm weern de eersten bedüdenden Schreed op’n Weg to de Parteigrünnen.

To Anfang weer de Partei dull vun de düütsche Sozialdemokratie präägt. De eersten Parteiprogrammen harrn veel ut dat düütsche Gothaprogramm un later ut dat Erfurtprogramm vernahmen. De sozialistische Ümwanneln vun de Sellschap, de dat Teel weer, schüll dör Reformen na en demokraatsch legitimeerten Övernahm vun de Regeeren dör Wahlen passeeren.

Hjalmar Branting weer 1896 de eerste Sozialdemokraat, de mit Ünnersütten vun de Liberalen in den Rieksdag wählt worrn is. He weer 1920 ok de eerste sozialdemokraatsche Ministerpräsident. 1898 is en gewerkschopplich Dackverband, de Lannsorganisatschoon (Landsorganisationen i Sverige LO), billt worrn. De drange Verbinnen twüschen Partei un Gewerkschap weer in de Historie vun de Arbeiderbewegen vun grote Bedüden.

De politische Kamp to’n Anfang vun’t 20. Johrhunnert gell vör allen dat Inföhren vun en allgemeen Wahlrecht. In dissen Sinn weern de Liberalen Verbündte, un so weern de Sozialdemokraten twüschen 1917 un 1920 Koalitschoonspartner in en Regeeren, in de de Liebralen dat Seggen harrn. De Tosamenarbeit is 1921 beendt worrn, nadem man dat Teel mit de Inföhren vun dat allgemeen Wahlrecht un dat Froonswahlrecht schapt harr. Wiel den Eersten Weltkrieg geev dat ok in de Partei sülvst Scherereen twüschen de reformeerte Parteiföhren nu den radikaleren linken Parteiflögel, wat opletzt mit dat Utsluten vun de radikalen Kräft un to de Grünnen vun de Sveriges Socialdemokratiska Vänsterparti (Sozialdemokraatsch Linkspartei vun Sweeden) föhrt hett, de sik vun 1921 an Kommunistiska Partiet (Kommnistische Partei) nöömen de.

Dat Vermoden, na de Wahlrechtsreform vun 1921 de Mehrheit in’n Rieksdag to winnen, weer groot, man harr nich recht Spood. De Sozialdemokraaten künnen woll mit de lütte Ünnerbreken twüschen 1920 un 1926 regeeren, harr aver keen parlamentaarsch Mehrheit un weer dorüm swack. In de Partei vulltöög sik to glieken Tiet en Radikaliseeren, un de Föddern na en Sozialiseeren/Verstaatlichen weern jümmer luder.

Ünner den Druck dör de Weltweertschapskries un de Massenarbeitslosigkeit un de Gefahr dör den Faschismus is de Sozialiseerenpolitik aver achternanstellt worrn. Na de Wahlen vun 1932 is mit de parlamentaarsch Ünnerstütten vun de Buernpartei, en Minnerheitsregeeren ünner Per Albin Hansson billt worrn, de sik vör allen üm de Kriesenpolitik kümmern de. De Tosamenarbeit is 1936 as Regeerenkoalitschoon deeper worrn. De bestännige parlamentarsche Situatschoon verlööf denn ok, en aktive Sozialpolitik to maken. En wohlfahrtsstaatlich Programm, dat en „Volksheim“ schappen schüll, is utarbeit un in Gang sett worrn.

Mit Utbreken vun den weeten Weltkrieg is dat Programm aver wedder ophollen worrn. Üm de politischen un weertschopplichen Rutfoddern vun de Kriegstiet bitokamen, weer denn en Konzentratschoonsregeeren ünner Bedeligen vun de dree börgerlichen Parteien billt.

Na den Afgang vun de Konzentratschoonsregeeren 1945 geev dat en hart politisch Uteneensetten twüschen de SAP un den börderlichen Block. Jüst so even künn Tage Erlander de sozialdemokraatsch Minnerheitsregeeren bi de Wahlen 1948 hollen. De Ümsetten vun en Vullbeschäftigungspolitik un de Opbo vun den Wohlfahrtsstaat, as dat vör den Krieg al andacht weer, hett de Partei en lange Regeeren sekert. Den gröttsten Wahlspood in de Nakriegstiet harr de Partei 1968, as se mehr as 50% vun de Stimmen kreeg. De Reform vun de Verfaten 1971, de weertschopplichen Problemen na de Öölkries 1971 un de Diskusschoon üm de Karnkraft hebbt aver 1976 to’t Afwählen vun de SAP föhrt.

Na söss Johren keem de Partei wedder an de Regeeren. Deep drapen hett de Partei 1986 de Moord an Olof Palme. Sien Nafolger Ingvar Carlsson keem 1990 in en Regeerenkries, as he in de sworsten Weertschapskries siet de 1930er Johren en poor harte Anstalten vörslahn de. Dat Johr dorop güng de Wahl verloren un en börgerlich Regeeren keem tostannen.

Na de Wahlen vun 1994 geev dat wedder en sozialdemokraatsch Minnerheitsregeeren. In’t lieke Johr is ok över den Bitritt to de Europääsch Union afstimmt worrn, den de Partei ünnerstütt hett. Man dat hett sik wiest, dat de Partei in disse Fraag deep splitten weer. Na den Bitritt is doröver nich mehr veel diskuteert worrn. As aver 2000 op’n Parteidag beslaten weer, en Volksafstimmen över en Bitritt to de EWU vörtoslahn un de denn 2003 ok dörföhrt worrn is, hett sik in de Partei en düchtige Anti-Eu-Luun wiest – ok bi Liddmaten in de Regeeren.

Bi de Wahlen 2006 hebbt de Sozialdemokraten jemehr slechtest Ergeevnis siet 1914 maakt, de en Wietermaken vun de Minnerheitsregeeren inmööglich maakt hett un de Partei na twölf Johren wedder in de Oppositschoon gahn müss. De Nedderlaag weer op dat Kriesenverhollen bi de Tsunami-Katastrooph 2004 un den Ümstand, dat de Ministerpräsident Göran Persson allgemeen nich so geern sehn weer, toschreven. Op’n Parteidag 2007 is he denn torüchpedt un Mona Sahlin weer as Nafolgerin wählt.

• 1900–01 Carl Gustaf Wickman
• 1901–07 Claes Tholin
• 1907–25 Hjalmar Branting, Ministerpräsident 1920, 1921-23 un 1924-25
• 1925–46 Per Albin Hansson, Ministerpräsident 1932-36 un 1936-46
• 1946–69 Tage Erlander, Ministerpräsident 1946-1969
• 1969–86 Olof Palme, Ministerpräsident 1969-76 un 1982-86
• 1986–96 Ingvar Carlsson, Ministerpräsident 1986-91 un 1994-96
• 1996–06 Göran Persson, Ministerpräsident 1996-2006
• 2007–2011 Mona Sahlin
• 2011–2012 Håkan Juholt
• 2012– Stefan Löfven, Ministerpräsident siet 2014

• Offizielle Internett-Siet vun de Sveriges Socialdemokratiska Arbetareparti