Pisa

Wapen/Flagg

Koort

Basisdaten

Region: Toskana

Provinz: Pisa

Flach:

185 km²

Inwahners:

88.363 (2004-12-3131. Dezember 2004)

Inwahnerdicht:

477,6 Inwahners pro km²

4 m över de See

56100

050

Koordinaten:43° 26′ N, 10° 14′ O43° 26′ N, 10° 14′ O

Grenzen bi OSM:

42527

Börgermeester:

Paolo Fontanelli

Websteed:

www.commune.pisa.it

Pisa is en italienische Universitätsstadt un de Hööftstadt vun de Provinz Pisa in de Toskana. De Stadt hett 90.000 Inwahners un binah de Hälft darvan sünd Studenten. De Stadt is vunwegen den Arnostroom updeelt in twee Hälften. De ole Ooltstadt in’n Norden vun den Stroom mit den scheven Toorn un den nee Ooltstadt in’n Süden, wo ok de Hööftbahnhoff liggen deit. Dat Wahrteken vun Pisa is de weltberöhmte 55 m hoge Scheve Toorn, de to den Doom höört. He stell sik al bi den Bo vör 700 Jahren schraag un hangt vundaag söss Meter över. De beröhmteste Professer an de Universität Pisa weer de Astronom un Physiker Galileo Galilei (1554-1642).

Historie

Antike

De Ooltstadt vun Pisa liggt hüdigendags dor an dat rechte Öwer vun den Arno-Stroom, wo in de Antike de Stadt Pisae liggen dö. To'n eersten Mal in de Geschicht warrt düsse Oort nömmt, as in dat Johr 225 v. Chr. een röömsche Armee vun Sardinien ut hier an Land güng. Dormals weer de Haben vun de Stadt an de Münnen vun een süüdlich Arm vun den Arnostroom, in'n Noorden vun Livorno. Pisae weer wichtig, vunwegen dat se an de Küstenstraat Via Aemilia liggen dö un as Festung de Grenz nah Ligurien afsekern konn. Bit nah Sulla siene Tiet hen höör Pisae woll nich nah Etrurien hen, man weer een Stadt in Ligurien, man dicht bi de Grenz. 180 v. Chr. is Pisae röömsch Kolonie wurrn. Wichtig weer Pisae ok vunwegen dat gode fruchtbore Land, vunwegen siene Steenbröök un vunwegen den veelen Woold (Schippboo). Augustus hett Pisae den Naamen Colonia Iulia Pisana geben. Siene Grootkinner Gaius un Lucius weeren Patronen vun de Kolonie. As de dootbleben sünd, hefft se jem Denkmalen upstellt. De Inschriften finnt sik hüdigendags noch. Vunwegen den Fund vun twee greeksche Vasen in de Stadt warrt annahmen, datt dat dor in noch fröher Tieden ok Graffstäen vun de Etruskers geben hett. Man wieder hett sik nix finnen laten. Öberhaupt gifft dat man wenig Ruinen un Fundstücken ut de Antike. Bloß dune bi den beröhmten scheven Toorn gifft dat Ruinen vun een röömsch Badeanstalt ut Hadrian siene Tiet. Düsse Ruinen dreegt vundage den Naamen Nero sien Bad (Bagno di Nerone). Dat kann angahn, dat de Piazza dei Cavallieri midden in de Stadt de Stäe vun dat röömsche Forum is, man dat warrt ok seggt, vun de Form her kann dat ok een antik Theater ween hebben.

De Tiet vun de Langobarden un Franken

Ut de Tiet vun den groden Völkertog is man wenig ut Pisa sien Geschicht bekannt. Up jeden Fall weer dat een vun de eersten Städer, de jem ehr Freeheit torüchkregen hefft un wedder unafhängig wurrn sünd. Ünner de Herrschup vun Byzanz keem dat goot to paß för Pisa un anner Städer an de Küst vun Italien, dat de Regeerung in Konstantinopel man swack weer. So sünd se bi de Seefahrt nich groot stöört wurrn. Man ok, as de Langobarden de Byzantiners de Macht ut de Hannen reten harrn un een vun jem ehr Försten dicht bi in Lucca sitten dö (574), bleev Pisa toeerst mal unafhangig. Man in de Jahren bit 643 is Pisa denn doch Deel vun dat Langobardenriek wurrn. Dat is woll mehr oder minner freewillig passeert. Up jeden Fall geev dat al in düsse Jahren een nich to lüttje Flott in Pisa. Wie dat dormals in Pisa würklich utsehn hett, kann een nich genau seggen. Dat gifft bloß wenig Urkunnen ut Pisa in düsse Jahren. Man dat lett, as wenn Pisa in de Tiet beter dor stünn, as anner Städer in Italien. Dat warrt ok seggt, dormals weer Pisa al unafhängig up de See, man an Land weer dat noch een Slaav. Vergleken mit de Tieden vun de Antike stünn sik Pisa nich mehr so goot. Ganz besunners in de Tied vun de Langobarden un denn vun 774 af an unner de Franken güng dat mit de Weertschup bargdal. In dat Johr 801 sünd in Pisa den Kalifen Harun Al Raschid sien Boden an Land gahn mit unbannige Massen vun Geschenken för Karl den Groten, dor mank een Elefant. 810 hett Karl de Grote in Pisa een Flott utrüsten laten. 820 is een Flott in'n Updrag vun den Kaiser Ludwig den Frommen nah Noordafrika henföhrt un hett de Piraten, de dor tohuse weeren, jem ehre Angreep up de Küsten vun Italien torüchbetahlt. In düsse Tiet weer Pisa een Stadt vun de Graafschup Lucca mit de Hööftstadt Lucca. 930 is Pisa för korte Tiet de Hööfdstadt vun de Graafschup wurrn, man vun Kaiser Otto I. sien Tiet an (üm un bi 970) bleev Lucca Hööfdstadt. Mit de Jahren güng dat nu mit Pisa jümmers mehr bargop.

Middelöller

Krieg mit Lucca

In dat Johr 1003 gifft dat eenen Krieg mank Pisa un Lucca. Dat weer de eerste Krieg mank italieensche Städer in't Middelöller. Man groot, stark un beropen is Pisa denn in den Striet gegen de Sarazenen in dat 11. Jahrhunnert worrn.

Krieg mit de Sarazenen

In dat Johr 1004 braken Sarazenen vun Sizilien her dör de Porten in de Stadt in un plünnern een Stadtviddel. 1011 stünnen se noch mal vör de Stadt. Man de Pisaners hefft jem torüchslahn un grepen nu süms in Kalabrien, in Sizilien un ok in Afrika an. Tohopen mit Genua hefft de Pisaners 1015 den Sarazenen Mogahid angrepen un vun Sardinien verdreben. Dor harr he sik süms to'n Herrn insett. As he noch mal versöch, torüchtoslahn, is he ümkamen. Vun dor af an harr Pisa dat Seggen up Sardinien. Dat weren inheemsche Richters, de up de Insel as lüttje Königen regeeren döen, man in den Naamen vun Pisa. Vun düsse Tiet af an geev dat ok Striet mit Genua. Mank Pisa un Genua geev dat nu jümmers wedder Striet un Krieg, bit in de grode Seeslacht vun Meloria in dat Johr 1284 Pisa sien Macht för all Tieden braken weer. Man in't 11. Jahrhunnert weer Pisa baben. Dat wass un blöh un weer jümmerlos in'n Krieg mit de Sarazenen. 1062 geev dat een Expedition nah Palermo. Tohopen mit de Normannen nehmen de Pisaners de Stadt in un föhren mit unbannige Massen vun Büüt nah Pisa torüch. Vun düsse Büüt is de Grundsteen to den beröhmten Doom leggt wurrn.

De Stadt regeert sik süms

In düsse Tiet harr Pisa al siene egen Gesetten. Dat weeren de Consuetudini di Mare. Paapst Gregor VII. harr dat 1075 genehmigt un 1081 harr Kaiser Heinrich IV. mit een Patent dor ok Ja to seggt. In düsse Consuetudini warrt to'n eersten Mal vun eenen Magistrat snackt, de de Stadt regeeren dö, as fröher de Consules in de Republik dat Seggen harrn. In dat Johr 1099 weeren de Pisaners mit een Flott vun mehr as hunnert Scheepe un een unbannig Tall vun Suldaten bi den eersten Krüüztog dorbi. Düsse Armee is anföhrt wurrn vun den Kopp vun de Stadt. Dat weer de Arzbischop Daiberto. De Pisaners weeren dor denn ok mit bi, as Jerusalem innahmen wurrn is. Ut düsse Kriegstöög geev dat allerhand Vordelen for de Stadt Pisa, besunners för den Hannel. Dat duur nich lang, denn harr Pisa in jedeenen haben in'n Oosten Banken, Konsulen, Lagers un Privilegien för'n Hannel. Polietsch seeg dat in düsse Tiet so ut: An un for sik weer Pisa Deel vun de Markgraafschup Toskana un de Markgraaf weer ehr Baas. Man de Stadt treed allerwegens so up, as wenn se unafhängig weer un leet sik vertreden vun den Arzbischop un de Konsulen. Dat Seggen in de Stadt harr de Adel. De seet in de höchsten Ämter. Ünner sien Leit keem de Stadt in de Kriegen mit Lucca, Genua un de Sarazenen to Water un to Land to grode Macht. 1110 geev dat nah seß Jahren Krieg Freden.

Angreep up de Balearen

In de Jahren 1113 un 1115 seil de Flott vun Pisa mit 300 Seils nah de Eilannen vun de Balearen. Baas bi düt Ünnernehmen weer de Arzbischop Pietro Moriconi. Up de Eilannen, so warrt seggt, schöllt 20.000 Christen fungen seten hebben. Pisa greep an un keem mit unbannige Riekdömer un een unbannige Tall vun christlich un mosleemsch Lüde nahuus. De Christen sünd al freelaten oder freeköfft wurrn.

Krieg mit Genua

Just achteran breek de Krieg mit Genua ut, de 14 Johr (1118 - 1132) wohren dö. De beiden Republiken streden üm de Macht up de See. Beide wollen se de böverste Macht öber de Inseln Korsika un Sardinien för sik. As de Paapst nu een Edikt rutgahn leet, wo in stünn, dat de Kark vun Pisa Baas öber Korsika ween scholl. Dat weer genug för Genua un nu geev dat Krieg. Denn hett Paapst Innozenz II. dat Stüür rümreten un nu Delen vun Korsika ünner de Hannen vun de Kark vun Genua leggt. För den Schaden hett Pisa denn vun'n Paapst Land in Sardinien un annerwegens tospraken kregen. Pisa stünn in all düsse Jahren up de Siet vun den Kaiser, bi de Partei vun de Ghibellinen gegen de Guelfen, de dat mit denn Paapst holen döen. De Krieg gegen Genua keem nie nich richtig to een Enn. Ok as Jerusalem in't Jahr 1187 wedder vun de Moslems innahmen wurrn is, geev dat in'n Orient Striet mank genua un Pisa. Ok bi den Krieg üm Sizilien hefft se sik in den Kaiser sienen Naamen in de Klatten harrt. Vun dor af an weer dat klaar, datt dat nich ehrder Freden geven dö, as bit een vun de beiden Städer vun de anner ünnerkregen un daldrückt weer. Man bi all den Striet un Krieg stünnen sik de Lüde in Pisa in düsse Tiet baben de Maaten goot. De Dom is woll 1063 anfungen wurrn, man eerst in düsse Johren (1174) wurr he vun'n Paapst inwieht. Dat Baptisterium is vun 1152 af an boot wurrn un de Campanile (de scheve Toorn) vun 1174 af an.

De Striet mit Florenz

Florenz is veel later hochkamen, as Pisa. As de Markgreevsche Mathilde vun Tuskien in dat Johr 1115 sturben weer, güng dat mit Florenz gau bargup. Dat duur nich lang, denn geev dat Striet um de Macht mit Pisa. Florenz heel dat nich mit den Kaiser, man stünn up de Siet vun den Paapst un weer bi de Partei vun de Guelfen mit bi. Pisa stünn up denn Kaiser siene Siet un weer Liddmaat vun de Partei un de Ghibellinen. Florenz woll sien Hannel utbreden un reck siene Hannen ut nah Waters, de ünner Pisa ehr Herrschup stünnen. Dorüm smeet Florenz sien Kraft tohopemn mit de vunde olen Fienden vun Pisa, mit Genua un Lucca. 1222 breek de eerste Krieg mit Florenz ut. 1228 keem dat bi Barga in de Garfagnana to een Slacht, wo de Pisaners de vereenten Armeen vun Lucca un Florenz ünnerkriegen döen. Just to de Tiet hefft se 52 Galeeren nah Kaiser Friedrich II. henstüürt un hefft em hulpen bi een Ünernehmen in den Oosten. Dat duur nich lang, denn geev dat vunwegen Sardinien wedder Krieg mit de Lüde vun Genua. Düsse krieg duur bit 1259. Jümmers wedder füng he an, man an't Enn geev dat eenen groden Sieg vör Pisa. Nu stünn ehr Herrschup up Sardinien up stevige Been. Man midderwielen harr de Paapst den Kaiser Friedrich II. un all siene Mackers ut de Karken rutsmeten (exkommunizeert). Florenz, Genua, Lucca un de annern Städer ut de Toskana, de dat mit den Paapst holen döen, hefft nu eenen Bund gegen Pisa sloten. De Kaiser sturv 1250 un in dat Johr 1254 sünd de Pisaners un jem ehr Frünnen vun de Allianz vun jem ehr Fienden slahn wurrn.

Dat duur nich lang, denn weer an de Stäe vun de ole Regeerung vun Pisa een nee Form treden. Nu geev dat nich mehr Konsulen, man twölf Öllerlüde (anziani), dorto eenen allgemeenen Raat un eenen Senaat mit 40 Liddmaten. In de Slacht bi Montaperto (1260) dreih sik dat Glück wedder nah de Pisaners hen un de Guelfen kregen eenen up de Mütz. Man in de Slachten vun Benevent (1266)un Tagliacozzo (1268) güng dat klaiserhuus vun de Staufer in Italien ünner un de Familie Anjou keem hoch. För Pisa weer dat een Katastrooph, vunwegen dat de Stadt jümmers up de Siet vun de Staufers stahn harr. De Paapst hett nu een Edikt gegen Pisa rutgahn laten un versöch, jem Sardinien ut de Hannen to rieten. In düsse Tiet sünd Pisa siene Hökers ut Sizilien wegschaven wurrn. In de Stadt hett de Partei vun de Ghibellinen fix ehr Kraft verloren un de Guelfen sünd nah Baben kamen. In düssen Ogenblick hett Ugolino de la Gheradesca de Macht an sik reten. He is Baas vun de Republik wurrn un hett sik up de Börgers un de Guelfen ehre Siet slahn. Dor hett em sien Verwandten Giovanni Visconti bi tosiet stahn. He weer Richter vun Gallura. Man de meisten annern Familien in Pisa haten em un verbannen em un Visconti 1274 ut de Stadt. Beide sünd denn nah de Florentiners öbergahn un hefft bi den Krieg gegen jem ehr Heimatstadt mitmaakt. 1276 mössen de Lüde vun Pisa Bott geven: De Hannel vun Florenz möss nu in den Haben keen Geld mehr betahlen un allerhand festungen mössen an Lucca öbergeven weeren. Ugolino dröff nah Pisa torüch, man Visconti weer al doot.

De Seeslacht vun Meloria

In düssen Momang füng Genua wedder Krieg mit sienen olen Fiend an. Een paar Johren güng dat hen un her mit lüttjere Kloppereen un Striet up de See. Man an'n 6.August 1284 weer de grode Seeslacht vun Meloria. 72 Galeeren ut Pisa stünnen gegen 88 ut Genua. Meist de Hälft vun Pisa siene Flott is an düssen Dag toschannen wurrn. In ole Chroniken steiht to lesen, dat harr 11.000 Dode geben un 5.000 Pisaners sünd fungen un wegsleppt wurrn. Dat is woll öberdreben, ma dat sünd doch so veel ween, dat dormals de Snack upkamen is: „Wenn du Pisa sehn wullt, denn mößt du nah Genua hengahn“. Düsse Nedderlaag hett Pisa siene Macht braken. Mit de Herrschup öber de See weer dat vorbi un de Guelfen ut de Toskana smeten glieks jem ehr Kräft tohopen un grepen Pisa an Land an. Graaf Ugolino wurr anschulligt, he harr dat Land verraden. He versöch, sien Hals ut de Slingen to trecken un keem mit Florenz öbereen, datt he Festungen an de Republik vun Lucca afgeben dö. Man he hett nich mit Genua öber dat Freelaten vun de Pisaners verhannelt, de dor fungen weeren, vunwegen dat he bange weer, datt de denn gegen em gegenangahn wollen. Nu weeren de Lüde richtig vergrellt up em un de Familien vun de Lanfranchi, Sismondi un Gualandi mit een Deel vun de Borgers wählen den Arzbischop Ruggieri to'n Podestà. Nu geev dat in de Stadt Börgerkrieg mank de Lüde vun den Arzbischop un de Lüde vun den Graafen. Man dat duur nich lang. Nah eenen Dag Striet wurrn de Graaf un siene beiden Söhns un Grootsöhns in den Palazzo del Populo fastsett un denn in eenen Toorn smeten. Düsse Toorn höör de Familie Gualandi to. Dor sünd se later all an Hunger in sturben. Jem ehr trorig Enn hett Dante Alighieri later in sien Göttlich Kummedie verewigt. Dante stunn up de Siet vun de Ghibellinen un weer een Fiend vun Rom. In sien egen Heimat Florenz weer de Partei vun de Guelfen an de Macht. Florenz harr nu eenen Bund mit Lucca un Genua slaten. Düsse Bund stüür Scheepe nah den Haben vun Pisa. Een paar vun jem keemen in den Haben rin, blockeren em mit Scheep, de se dor versenkt hefft un setten sik in den Toorn vun siene Festung fast. Nu möß Pisa eenen üngünstigen Freden sluten (1293). All Liddmaten vun de Guelfen ehren Bund dröffen nu den Haben vun Pisa bruken un mössen dor nix för to betahlen. Genua heel babenhen ganz Korsika fast in'e Hannen un ok noch eenen Deel vun Sardinien. Up de ganze Insel Elba mössen se keen Stüür betahlen. För de Lüde ut Pisa, de bi de Slacht vun Meliora wegsleppt wurrn sünd, kreeg Genua een Lösegeld vun 160.000 Lire. Man de meisten Lüde, de dormals wegsleppt wurrn weer, weer nu al lang doot.

Wat een sik ankieken schall

De meisten Lüde, de nah Pisa henkaamt, maakt den Fehler un kiekt sik bloß den scheben Toorn und de Karken up den Campo dei Miracoli an. De seht denn bloß eenen lüttjen Deel vun de Stadt. Babenhen liggt de Scheve Toorn mit den Dom un dat Baptisterium ganz an den Rand vun de Stadt. De richtige Indruck vun Pisa stellt sik eerst in, wenn een sik de Tiet nümmt un geiht in de Stadt spazeern. Dor kann een verscheden Rundgäng maken.

Süüdlich vun'n Arnostroom

Een Rundgang föhrt dör de ole Neestadt vun Pisa, de in'n Süden vun den Arno liggt. An'n besten is, een fangt bi den Bahnhoff an. Vun dor geiht dat nah de Piazza Vittorio Emmanuele. Dat is een groden Platz ut dat Enn vun dat 19. Johrhunnert, wo Italien sik ünner den König vun Savoyen-Piemont tohopenslaten hett. Düsse Platz is de Grenz vun de ole Neestadt nah de Vörstadt. Up de lunke Kant kann een noch een ganzen Deel vun de ole Stadtmuur bekieken.

An düssen Platz liggt an de westliche Siet de Kark San Antonio. Dat is een Kark in de Tradition vun de groden Hallenkarken vun de Dominikaners un Franziskaners. Bi de swaren Bombenangreep vun de Alliierten up Pisa in dat Johr 1944 is de Kark kaputtmaakt wurrn. Nah'n Krieg is se wedder upboot wurrn. An een Huuswand, de to düsse Kark tohören deit, hett de US-amerikaansche Künstler Keith Haring in'n Juni 1989 sien lest Wark maalt, ehr he in'n Februar 1990 vunwegen AIDS sturben is. Dat is een groot Graffiti-Wandbild. De Naam vun dür Wark is Tutto Mondo (De ganze Welt). Wenn een fuddergeiht nah de Via Mazzini, kann he dat Huus sehn, wo Guiseppe Mazzini in sturben is. Mazzini weer een vun de Helden vun de italieensche Eenheit in dat 19. Johrhunnert. De westliche Siet vun de ole Neestadt is bi de Bombenangreep in'n 2. Weltkrieg tämlich in'n Dutt gahn, man dat gifft jümmers noch schöne Palazzi un aparte Boowarken. Ganz an de westliche Kant, an dat Öwer vun den Arnostroom steiht de Kark San Paolo a Ripa d´Arno, de al in dat 12. Johrhunnert boot wurrn is. Wenn een de Öwerstraat in Richt vun den Ponte di Mezzo fuddergeiht, finnt een an de Straat Lungarno Gambacorti een Smuckstück in den Stil vun de Gotik. Dat is de lüttje Kark Santa Maria della Spina (De Hillige Maria ehr Kark vun den Doorn). De is boot wurrn, as de Pisaners eenen Doorn ut Jesus Christus siene Dornenkroon in'e Hannen kregen. Düssen Doorn hefft se dor utstellt. Hüdigendags is de Doorn nich mehr dor, man de Kark steiht jümmers noch un is schöön antokieken. De Ponte de Mezzo is de wichtigst Brugg nah de Ooltstadt röber. Up de Neestadts-Siet staht bi düsse Brugg de Palazzo Gambacorti, wat hüdigendags dat Raathuus is, un de Logge di Banchi ut dat Jahr 1605. De östlich Deel vun de ole Neestadt vun Pisa is in'n Krieg gar nich angrepen wurrn. Dor finnt sik wunnerbore, schöne Quartieren un Karken, as San Sepolcro, San Martino un Santa Maria del Carmine. De grode Inkoopsstraat vun Pisa liggt ok nich in de Ooltstadt, man an dat südlich Öwer vun den Arno. Dat is de Corso Italio, de vun den Bahnhoff direktemang nah de Ponte di Mezzo lopen deit.

Nöördlich vun'n Arnostroom

Palazzo dell'Orologio an de Piazza dei Cavalieri

Scuola Normale Superiore an de Piazza dei Cavalieri

Wenn een öber den Ponte de Mezzo nah de Ooltstadt ringeiht, dröppt een toeerst up de Piazza Garibaldi. Dor steiht een Denkmal för Giuseppe Garibaldi, de mit Gewalt för de Eenheit vun Italien streden hett. Vun dor geiht de Borgo Stretto af. Dat is de eerste Inkoopsstraat in de Ooltstadt mit düre Geschäften un billige Hökers. Öber de Via Dini kümmt een nah de Piazza dei Cavallieri, wat een ganz besunnern Platz is, vunwegen dat he in de Tiet vun Pisa sien gröttste Macht de Marktplatz (mit Raathuus) weer un in de Tiet, as Pisa bloß noch Deel vun de Toskana weer, umwannelt wurrn is in de Zentraal vun den Ridderorden vun de Stefansridder mit Paläst un Kark un allens, wat dor tohöört. Ganz in'n Nordwesten vun de Ooltstadt liggt de beröhmte Campo dei Miracoli (Platz vun de Wunner) mit den Dom, den Scheven Toorn, dat Baptisterium un den Camposanto. Hier loopt unbannige Massen vun Touristen rum. An anner Stäen vun de Ooltadt is dat ruhiger: An de Piazza Dante in dat Quartier vun de Universität, wo, just um'e Eck, ok dat Huus vun Galilei to bewunnern is, in den botaanschen Gaarn un in de Straten in'n Oosten vun den Borgo Stretto mit de Karken Santa Caterina, San Francesco un San Matteo. Fudderhen kann een sik den Palast vun de Familie Medici ankieken un allerhand annere Paläst in de ganze Stadt.

Verkehr

Allgemeen

In Pisa gifft dat eenen Flegerhaben twee Kilometer in'n Süüden vun de Binnenstadt. Mit de Iesenbahn kann een vun Florenz un Viareggio sünner Problmen nah Pisa kamen. Dat gifft den Hööfdbahnhoff in'n Süden vun den Arnostroom un den Bahnhoff San Rossore dune bi den Camposanto. Mit Auto kann een ok goot nah Pisa henkamen, man Parken is düür.

Mit den Fleger nah Pisa

Düsse Linien fleegt nah den Flegerhaven Galileo Gallilei in Pisa:

Air Dolomiti (Frankfort, München)
Air France (Paris)
Air One (Catania, Palermo)
Albatros Airways (Tirana)
Alitalia (Milano-Malpensa, Paris-Charles de Gaulle, Rom-Fiumicino)
Belle Air (Tirana)
British Airways (London-Gatwick)
EasyJet (Berlin-Schönefeld, Bristol, Paris-Orly)
ElbaFly (Insel Elba)
Hapag Lloyd Express (Köln-Bonn, Hannober, Stuttgart)
Helveti Airways (Zürich)
Iberia Airlines (Barcelona, Madrid)
Interstate Airlines (Reggio Calabria)
Jet2 (Belfast, Edinburgh, Leeds/Bradford, Manchester, Newcastle)
Lufthansa (Catania, Frankfort, Palermo)
Meridiana (Amsterdam, Barcelona, Cagliari, Catania, London-Gatwick, Madrid, Palermo)
Norwegian (Oslo)
Ryanair (Alghero, Billund, Bournemouth, Bremen, Bruxelles-Charleroi, Dublin, Eindhoven, Frankfort-Hahn, Friedrichshafen, Girona/Barcelona, Glasgow-Prestwick, Hamborg-Lübeck, Karlsruhe-Baden, Liverpool, London-Stansted, Malta, Oslo-Torp, Siviglia, Trapani, Valencia)
Thomsonfly (Coventry, Doncaster-Sheffield)
Transavia (Amsterdam)
Scandinavian Airlines (Stockholm)