Barnsteen
Barnsteen (vun Middelnedderdüütsch Börnesteen, d. h. „Brennsteen“, up Latiensch „electrum“ oder „sucinum“) is en gelen Smucksteen ut fossilen Hoorz. Dat gifft Barnsteen, wo een dörkieken kann un annern, dor geiht dat nich. De Barnsteen ut de Dominikaansche Republiek kann sogor vun gröne oder blaue Farw ween, man düsse Arten sünd ganz roor un düer.
Barnsteen is bit to 260 Million Johre oolt. Ut den taen Kien vun dormolige Bööm is mit de Tied en fast Material vun wurrn. Barnsteen sett sik nich ut Kristallen tohopen un warrt dorüm ok nich to de Mineralen oder to de Steen rekent. Man to de Smucksteen tellt he denn doch.
Al in de Vör- un Fröhgeschicht vun de Minschen warrt ut Barnsteen Smuck maakt un Kunstwarken. Dat gifft so’n Funnen ut Ägypten, de sünd mehr as 6.000 Johre oolt. Dat bekanntest Kunstwark ut Barnsteen is de Barnsteenkamer, de in den Katharinenpalast bi St. Petersborg in de Johren vun 1979 bit 2003 wedder herstellt wurrn is. Tovören weer se in’n Tweeten Weltkrieg verschütt gahn.
De Wetenschop, besunners de Wetenschop vun de Paläontologie intresseert sik för Barnsteen mit so nömmte „Inklusen“. Dat sünd Fossilen vun lüttje Tieren oder Dele vun Planten, de in den Steen inslaten sünd un över Millionen vun Johren up düsse Aart bewohrt bleven sünd.
De Naam
[ännern | Bornkood ännern]De Naam Barnsteen kümmt vun dat middelnedderdüütsche Woort „börnen“, wat „brennen“ heten deit. Worraftig kann de Barnsteen brennen, wenn he ansteken warrt.
Dat greeksche Woort för Barnsteen is élektron (ἤλεκτρον). Dat kann ok „Wittgold“ bedüden. De Wuddel vun düt Woort stammt ut de indoeuropääsche Uurspraak un bedutt an un for sik „hell“ un „blank“. De vörnehmen olen Greken hefft sik mit gröttere Barnsteen jem ehre Kledaasch afbösst: Wenn de Steen de Kledaasch langsglieden dö, denn hett he sik elektrisch uplaadt un de Stoff un Fusseln sünd dor an backen bleven. Al Thales vun Milet wüss vun düt elektrisch Upladen vun Barnsteen Bescheed. So konn dat passeern, dat dat greeksche Woort för Barnsteen in use moderne Welt dat Woort för dat Elementardeelken Elektron wurrn is un för allens, wat mit Elektrik un Elekrizität to kriegen hett.
De Römers hefft düt greeksche Frömdwoort nahmen un „electrum“ seggt, man se hefft ok noch en anner Woort harrt un dat weer „sucinum“ (wat woll vun „sucus“ kamen deit un dat heet Zirup/Sapp). Tacitus meent, de Germanen hefft „glaes(um)“ to’n Barnsteen seggt, up Engelsch heet he „amber“.
Weblinks
[ännern | Bornkood ännern]
- To'n Wieterlesen
- Dat Geheemnis vun dat Barnsteen-Collier
- Vele Böker (e-text) öber Barnsteen (in English) Theophrastus, Albertus Magnus, Al-Biruni, un Baltischen Barnsteen.
- Wer mehr weten will