Oostsee

De Oostsee deelt Skandinavien vun’n europääschen fasten Wall un is dör Öresund un den Groten un Lütten Belt mit de Noordsee un över de Newa un verschillige Waterstraten mit Wolga, Witt Meer, Swatt Meer, Asowsch Meer un Kaspisch Meer verbunnen. De Naverlänner vun de Oostsee sünd Däänmark, Sweden, Finnland, Russland, Eestland, Lettland, Litauen, Polen un Düütschland.

Gröttere Inseln in de Oostsee sünd

• Gotland un
• Öland (Sweden),
• Ålandinseln (Finnland),
• Dagö un Ösel (Eestland),
• Wolin (Polen),
• Usedom (Düütschland/Polen),
• Rügen,
• Hiddensee un
• Fehmarn (Düütschland)
• un bannig vele Inseln in Däänmark, to’n Bispeel:
  • Bornholm,
  • Lolland,
  • Fünen,
  • Seeland

De gröttsten Strööm, wat in de Oostsee münnt, sünd:

• Oder (Düütschland/Polen),
• Wießel (Polen),
• Memel (Litauen),
• Düna (Lettland) un
• Newa (Russland).

Wichtigste Havens sünd

• Kopenhagen,
• Malmö,
• Stockholm,
• Helsinki,
• Sankt Petersborg,
• Tallinn,
• Liepaja,
• Klaipeda,
• Königsbarg,
• Danzig,
• Stettin,
• Rostock,
• Lübeck un
• Kiel.

Dat Water vun de Oostsee hett nich soveel Solt as de Ozeane un de Noordsee. In’n Westen liggt dat mehrst so üm twee Perzent, na Oosten to warrt dat Brackwater un geiht in Söötwater över. De Suurstoff warrt af un an to’n Problem, vun wegen dat dor över de Strööm ok Schiet in de Oostsee rinkümmt un dat bruukt denn Suurstoff. Denn is dat good, wenn dat en Storm vun Westen gifft, de frischet Soltwater mit mehr Suurstoff ut Skagerak un Kattegat na de Oostsee drifft.

Vun wegen dat Solt is dat ok, dat de Planten un Beester anners sünd as in de Noordsee. De Dorsch kümmt ok in de westliche Oostsee vör, ok de Hering. Aver in den Bottnischen un Finnschen Meerbusen gifft dat denn Hecht un annern Söötwaterfisch.

Vör 14.000 Johren füngen de Gletschers ut de Wießeliestiet, de twee bet dree Kilometers dick op Skandinavien opsitten dein, dat smölten an. Ut dat afsmoltene Water hett sik en Iesstausee billt.

Vör 10.000 Johren weer denn de Barrier ut Ies twischen Weltmeer un den See bilütten wegsmolten un de Iesstausee is dör de Middelsweedsche Lunk utlopen.

De Waterspegel steeg op de ganze Welt wegen de afsmoltenen Gletschers an un för 300 Johren weer de ole Iesstausee mit de Noordsee verbunnen. In disse Tiet keem de Mussel Yoldia arctica (hüüt Portlandia arctica nöömt) ut dat Soltwater vun’e Noordsee in’e brackigee See, de dorüm na ehr Indexfossil ok Yoldiasee nöömt warrt.

Dat Land in Skandinavien, free vun siene swore Ieslast, keem nu mit bet to negen Millimeter in’t Johr so gau hooch, dat na 300 Johren mit Yoldiameer ut weer. Vör 9.500 Johren weer dat wedder en Binnensee, de vun de Lüüd hüüt Ancylussee nöömt warrt.

Later is denn de See wedder gauer stegen as dat Land un de Landbrügg twischen Däänmark un Skandinavien, de de hooch legene Noordsee un de deper legene Ancylussee trennen dei, is ünnergahn. In de Tiet vör 8.500 bet 8.000 is dat Water dörbraken un de Ancylussee vulllopen, 15 Meter höger as vörher, so dat veel Land nu ünner Water stünn. Dormit har sik de Litorinasee billt, nöömt na de Strandsnigg Littorina littorea, wat dat Indexfossil ut disse Tiet is. Dat weer de Vörlöper vun de Oostsee, so as wi se kennt.

• Greenpeace fordert Schuul för Noord- un Oostsee (PDF, plattdüütsch)