Streekroman

De streekroman of regionaole roman, as genre binnen de schrieverije in Nederlaand en Vlaandern, is een roman die hum ofspeult in een bepaolde laandstreke, mit name op 't plattelaand. De streke zölf speult in de streekroman een belangrieke rolle, veur de sfeer, beschrieving van zeden en gebruken en zoks meer. Streekromans kunt meer of minder literair van insteek wezen. De twintigste ieuw is de tied waorin de streekroman ebluid hef.

Veur de Tweede Wereldoorlog verschenen der hiel wat streekromans van de haand van literaire schrievers. Anton Coolen zien boeken speulden in de Peel, Herman de Man schreef tegen de achtergrond van de Lopikerweerd en A. den Doolaard gebruukte Walcheren als decor. Veuranstaonde Vlaamse veurbielden bint Stijn Streuvels en Felix Timmermans.

Nao de oorlog wördden der veural veul streekromans eschreven die eerder eziene mut wörden as lectuur zonder literair oogmark. Vake giet 't um gezinsleven en liefde op 't boerenlaand, mit een streven naor mandielig gelok det hindernissen onderviendt. De ofloop is nogal ies bevredigend. Zokse streekromans bint miest dikke, makkelijk leesbere boeken mit een minder ingewikkelde verhaalliende, slim herkenbere en expliciet uutelegde gevulens, en een veurspelbere ofloop. Soms bint ze van protestaants-christelijke signatuur. Bekende nao-oorlogse schrievers bint Leni Saris, Annie Oosterbroek-Dutschun, Dolf Kloek, Mien van 't Sant en Margreet van Hoorn. Populaire titels in dit genre verschient ok wal in omnibus-uutgaves: drei, vier romans van een bepaolde schriever of rond een bepaold thema in iene bundel.

Wat wal en niet as streekroman telt, is niet altied dudelijkheid of iensgezindheid aover. Literatuurhistoricus Henk Nijkeuter schrif aover Anne de Vries zien bekende roman Bartje (1935), die wal ies as streekroman eziene wördt: "Zelf was hij [De Vries] van mening dat het geen streekroman en geen echt Drents verhaal was. Het verhaal heeft alleen maar - bijna toevallig - Drenthe als achtergrond. In feite is het een Bildungsroman."

Uut de aord van de zake bint streekromans verbunden mit een bepaolde streke, wat niet zelden in de taal töt uutdrokking kump. Hiel wat streekromans bint in 't Nederlaands eschreven, mar hebt dialogen in de taal van de streke daor as 't verhaal speult. Oost-Nederlaandse veurbielden bint Het bloed kruipt waar 't niet gaan kan. Een vertelling uit het Drentsche Boerenleven (1933) deur J.H. Bergmans-Beins, det Drèentstalige dialogen hef, en Dauw over dorstig land (1941) deur Reind Brouwer (1910-1983), Nederlaandstalig mit dialogen in 't Grunnings.

In de vrogge Nedersaksische schrieverije waren de romans streekromans. Ze speulden in 't boerenmilieu van een bepaolde streke en beschreven daorvan de zeden en gebruken. Vake verschenen dizze romans eerst as fulleton in de kraante, zoas 't geval was mit de eerste Drèentstalige roman, Harm Boer'nlèv'n an de Riest (1929) deur Lucas Jonker.

In 't Limbörgs hebt schrievers as Sjang Hoex en Will Kohnen streekromans eschreven. Een bekende streekroman in 't Fries is Feroaring fan lucht (1971) deur Rink van der Velde.

Vlaamse streekromans beviendt heur op een continuüm van streektaalschrieverije töt grotere anpassing an de Nederlaandse standaardtaal.

Treditionele streekromans bint de mieste lezers niet zo drok meer op. De doelgroep van de streekroman bestund veurnamelijk uut huusvrouwen, intied det vrouwen tegenwoordig net zozeer as mannen warkt en ok miest gien biending meer hebt mit 't boerenleven. Onder jongere vrouwen, mar ok onder wat oldere vrouwen, bint neiere genres populair ewörden, zoas de chicklit. In meer recente streekromans hebt mederne maotschoppelijke ontwikkelings en thema's aans ok wal een ingaank evunden.

Vandage de dag hebt nog mar weinig uutgevers streekromans op de fondslieste. In Nederlaand bint det veural KokBoekencentrum in Utrecht en een köppeltien kleine christelijke uutgevers. 't Kenaal waorlanges streekromans now nog heur pebliek bereikt, is veural de bieb, waor ze nog drok uuteliend wördt.

• Mit name in de schrieverije van de Verienigde Staoten is de regionaole roman bekend. Dizzend stiet minder te boek as subgenre as de Nederlaandse streekroman. Romans van schrievers as William Faulkner, John Steinbeck, Erskine Caldwell, Eudora Welty en Truman Capote bint literaire warken tegen een regionaol teniel.
• De romans van de Engelse schriever Thomas Hardy staot derumme bekend det ze speult in een diels efictionaliseerd Zuud-(West-)Engelaand, Thomas Hardy's Wessex.
• In Duutstalige laanden kuj de Heimatroman töt op zekere heugte vergelieken mit de streekroman. De Heimatromane, zoas die in naovolging van Hermann Löns, hadden in Nazi-Duutslaand vake wal propagandistische trekkies, beveurbield deur 't verheerlijken van vaderlaandsliefde, trouw, hard warken en gezagsgetrouwheid. In Nederlaand wördden de streekroman van dizze idealistische signatuur in de oorlogstied wal 't boerenboek enuumd.
• In 't alolde genre van de pastorale (de bucolische schrieverije) hef 't laandleven een heufdrolle, mar wördt 't stark geïdealiseerd. 't Wördt as spiegel veureholden an de stadsen, wie heur leven minder volmaakt of minder idyllisch mut wezen. Pastorales bint daorumme juust eschreven vanuut een niet-laandelijke kiek.

• Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum en Siemon Reker (red.) (2008), Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, Assen: Koninklijke Van Gorcum
• Frank Löwik (2003), De Twentse Beweging: Strijd voor Modersproake en Eigenheid, Stad: Rieksuniversiteit Grönning (proefschrift)
• Henk Nijkeuter (2003), Geschiedenis van de Drentse literatuur, 1816-1956, Assen: Koninklijke Van Gorcum

Dit artikel is eschreven in 't Zuudwest-Drèents.