Dierenrechten

Dierenrechten verwes naor 't anwiezen van subjektieve rechten an dieren (buten de meanse umme). Dierenrechten bint dan ok te ziene as 'n vörme van "grondrechten veur dieren".

In 'n hudigen Nederlâanse recht wödt dieren in begönsel ziene as objekten waorop eemtueel eangndom uut-oefend magt wörn. 'n Hudigen wetgeaving is der dan ok veural op erich umme disse eangndomsrechten te bescharmen, of um onneudige wreedheden teeungn dieren te bestrieden. Daornaos bestiet der wetgeaving erich op dieren um de voedselveurziening veilig te stellen en uutbraak van ziektes te veurkommen.

In Duutslaand hef 'n grondwet 'n grondrecht veur dieren sunds 2002. In Nederlaand is 'n zölfden wetsveurstel van GruunLinks. 't Zeg dat artikel 21 van de Grondwet op zoo'n meniere te veraandern, dat dit ok de bescharming van dieren töt 'n take van de overheid mut wörn (zo as dat noe al 't geval is met de bescharming van 't leefmilieu).

Jeremy Bentham (1748 – 1832) wödt eziene as iene van de eerste veurvechters van dierenrechten. Hi'j stelden dat de meniere waorop dieren piene vuult vergeliekbaar is met hoe meansen piene vuult, en dat "De dag zol kommen dat de rest van 't dierenriek dezölfde rechten zult krieungn, die hun allenig deur tyrannie bint ontnummen". Bentham vunnen dat 't vermoongn um piene te können lîêden en nie 't vermoongn um logies te redeneren, de maotstaf mut ween hoe asse wi'j aandere wezens behaandelt. As 't vermoongn um logies te redeneren immers 't kriterium zol ween, zollen veul meansen, waoronder baby's en geestlik gehandikapten, ok as "dingen" mutten wörn behaandeld.

Hi'j schref:

Der zol 'n dag kommen, dat ze der met iens bint dat 't antal an bienen, de behaordheid van 'n huud, of zien greanze van 'heiligheid', nie genog zult ween um 'n gevuulig wezen an zien lot over te laoten. Waor is de, deur-etrukken en nie over-hen-kommende, liende te vinnen? Mu-w dan kieken naor 't vermoongn töt 't logies redeneren? Of 't vermoongn töt sprekkn? 'n Volgreuiden hond of 'n volgreuiden peerd is met zekerheid 'n meer rationeel wezen , maa ok 'n spraakzamer wezen, in vergelieking met 'n meansenbaby van 'n dag, 'n wekke of zölfs maa 'n maond oald. Maa as 't noe aans ewes waren, zol dat wat uutmaken? De vraoge is nie: kunt ze redeneren? En ok nie; kunt ze praoten? Maa juustem: kunt ze liejen?

Peter Singer zien boek Animal Liberation (1975) wödt beschowd as iene van de toonangeavende warken op 't gebied van dierenrechten, en hef invluud had op völle dierenrechtenactivisten. 't Centrale argement van 't boek vertrek van 't klassieke utilistische idee dat 't grootste geluk veur 't grootsten antal de ienige maotstaf is veur goed of ethies haandelen, dat Singer dan wul uutbreaiden naor aandere dieren naos de meanse. Volngns Singer is der gien gegronde reden werumme wi'j disse maotstaf nie op aandere dieren könt of mut toepassen. Hi'j gebrök in dit verbaand de tarm speciesisme (wölkn hi'j oavernemp van Richard Ryder), umme de praktiek te beschrieven van 't veurtrekken van leden van de eangn soort (species) boaven de aandere diersoorten.

Citaat:

Gien iene argement umme de superioriteit van de meanse an te tonen kan dit feit brekken: in 't liejen bint alle dieren geliek.

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.