Eardbewing
Ne eardbewing is ne beewnde of boknde beweaging van de eardkorst. Eardbewingn ontstoat as dr in de eardkorst plötsling völle ennergie lös keump. Disse ennergie neamp dan in ne golfbeweaging vanoet t middelpeunt noar boetn hen too. t Peunt oonder t oppervlak, woer't de bewing ontsteet, neumt eardkeundigen t hyposentrum. t Punt an de oppervlakte doar recht boawn neumt ze t episentrum. Roondumme t episentrum verspreaidet zik de bewing met verskilnde hewigheaid. De peuntn roondumme t episentrum woer't de hewigheaid geliek is, wordt verbeundn met ne liene op de kaarte. Dit neumt ze ne isoseist. De weetnskop wat eardbewingn oonderzöch het Seismologie. Bie ne eardbewing keump Tribo-elektrisiteat in de vörm van lechtflistn vrie.
De meeste eardbewingn komt vuur in de eardkorst op ongevear 30 kilometer depe. Dr zeent skoonwal ook bewingn töt wal 700 km depe. De meeste eardbewingn gebuurt roond n Grootn Oseaan, bie de Middellaandse Zee, in de Himalaya en Indonesië. Ook middeln in de oseaann komt bewingn vuur. Disse wordt zeebewingn eneumd, mer dit klopt nit helemoal. Hierduur köant vloodgolvn of tsoenamis ontstoan, mer tsoenamies ontstoat allene as de ene eardplate oonder nen aandern skof, woerduur't ne ongewoon grote golf water noar t laand henkeump. t Water verplaatst zik dan met net zonnen kreenk as wonnear'j nen kei in t water gooit. t Verskil tusken tsoenamies en golvn is det tsoenamies zik bliewt oetgooin oawer t laand, terwiel't golvn noa n oawerslag zik wier terugge trekt.
Eardbewingn en tsoenamies zorget vuur völle skade en ongelukkigheaid.
Metn
bewarkMet de Skoale van Richter, ne logaritmiese skoale, is de ennergie wat vriekeump bie ne eardbewing, en dus de zwöarte van ne eardbewing te metn. Ne eardbewing van 3 op disse skoale is aait good te veuln. Vanof skoale 5 wörd t ne stoarke eardbewing neumd; vanof hier onsteet moatige of beheurlike skade. Vanof skoale 7 neumt ze t ne zwoare of onmeundig hewige eardbewing en is t resultaat ne grote raamp.
Ne aandere skoale is de Skoale van Mercalli, den't wat better de gevolgen angef as de skoale van Richter.
Opzeukn
bewarkRoondumme t epicentrum is de skade vake t slimste. Det is op verskilnde wiezn op te zeukn. t Meest wörd gebroek emaakt van P- en S-golvn met hulpe van nen seismometer. Disse twee golvn beweagnt zik duur de earde:
- P-golvn zeent rechtoetgoande golvn, dee't in dezelfde richting goat as woerin't ze zik voortplaantt (liek as geluudsgolvn in de locht). ze goat met ne snelheaid van ongevear 6 km/s.
- S-golven zeent rechtopgoande of transversale golvn. Disse golvn beweagnt zik loodrecht op de richting woerin't ze zik voortplaantt, net as golvn an n wateroppervlak. Ze goat met ongevear 3,5 km/s en zeent dus laankzamer as de rechtoetgoande golvn.
n Eerstn golf neumt ze primairen golf, umdet dissen noa de bewing as eerste bie t metstasjon binnkeump. n Tweedn golf neumt ze dan n secundairen golf. Des te grötter n ofstaand wat de golvn of mut legn töt t metstasjon, des mear tied dr tusken de binnkomst van de golven zit. An de haande van dit tiedverskil kan de ofstaand tusken t stasjon en de bewing bereknd wordn (episentraaln ofstaand). De ofstaandsliene vanof t metstasjon geeldt as stroale vuur nen sirkel um t metstasjon. A'j doar n tweede metstasjon bie nemt en doar ook nen sirkel umhen trekt, raakt de sirkels mekoar op twee plekn. Duur nen sirkel um n doarde metstasjon in de buurte te nemn, wee'j nauwkurig woer of t episentrum hef ewest.
Een aardbeving vindt op een bepaalde diepte onder het epicentrum plaats. Dit noem heet het hypocentrum, genoemd naar het Griekse hypo (is "onder").
Vuurspeln
bewarkEardbewingn zeent nog aait nit good te vuurspeln. Dit keump volgens de geleardn doarduur, det dr te völle zaakn van invlood zeent op t onstoan van de eardbewing. Toch he'w dr belaank bie det dit vuurspeld wörd, um good vuurbereaid te wean en zo min meugelik skade op te loopn. Bie vuurspelling van bewingn wordt de volgende faktoorn met ereknd
- vuurstootn
- veraanderingn in n chemiesen opbouw van t groondwater
- vlöaistofdruk in de gesteentekolom
- laankzame beweaging an de bröklienn
- bewingn in anlignde deeln op de brökliene
- statistiekn en vuurgeskiedenis oawer bewingn in t oonderzochte gebeed
- veraanderingn in t magnetiese veeld op dee stea
- spanning in t gesteente op n poar hoonder meter depe