Oażi ta' Al-Ahsa
Al-Aḥsāʾ (bl-Għarbi: الْأَحْسَاء, al-ʾAhsā), magħruf ukoll għal al-Ḥasāʾ (الْحَسَاء) jew Hajar (هَجَر), hija oażi u reġjun storiku fil-Lvant tal-Arabja Sawdija. Il-Governorat ta' Al-Ahsa, li jirrappreżenta l-biċċa l-kbira tal-Provinċja tal-Lvant tal-pajjiż, għandu l-istess isem. L-oażi tinsab madwar ta' 60 km (37 mil) 'il ġewwa mill-kosta tal-Golf Persjan. L-Oażi ta' Al-Ahsa tinkludi erba' bliet prinċipali u 22 villaġġ. Il-bliet jinkludu Al-Mubarraz u Al-Hofuf, tnejn mill-ikbar bliet fl-Arabja Sawdija.[1]
Deskrizzjoni
[immodifika | immodifika s-sors]B'erja ta' madwar 85.4 km2 (33.0 mil kwadru), l-Oażi ta' Al-Ahsa hija l-ikbar oażi fid-dinja. Parti kbira mill-oażi tinsab fil-Kwartier Vojt, magħruf ukoll bħala Rub' al Khali bl-Għarbi. Din tkopri kważi tliet kwarti mill-art fl-oażi, filwaqt li ż-żoni residenzjali jikkostitwixxu 18 %.
Hemm iktar minn 2.5 miljun siġra tal-palm, inkluż siġar tal-palm tat-tamal fl-oażi, alimentat minn akwifer enormi taħt l-art u misqi mill-fluss ta' iktar minn 280 fawwara mingħajr ħtieġa ta' ppompjar, li jippermettu l-agrikoltura tul is-sena kollha f'reġjun li fil-bqija huwa deżert bir-ramel.
L-oażi sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2018.[2] Ilha wkoll parti min-Network tal-Bliet Kreattivi tal-UNESCO minn Diċembru 2015.[3] Skont awtur partikolari, l-oażi ta' Al-Ahsa u ta' Al Ain (fl-Emirati Għarab Magħquda, mal-fruntiera mal-Oman) huma l-iżjed importanti fil-Peniżola tal-Arabja.[4]
Etimoloġija
[immodifika | immodifika s-sors]Al-Ahsa hija l-plural ta' "Al-Ḥisā" (bl-Għarbi: ٱلْحِسَى) b'referenza għal pajsaġġ ta' ramel akkumulat b'saff impermeabbli taħtu. Meta tinżel ix-xita f'tali pajsaġġ, l-ilma jiskula mir-ramel (u b'hekk ma jevaporax) u jinżamm mis-saff impermeabbli, u jiffurmaw akwifer. Il-bjar imħaffrin fl-art imbagħad jistgħu jipprovdu aċċess għal fawwara bierda.
L-inħawi kienu jissejħu Pit-Ardashir (bis-Sirjan Klassiku: ܦܝܛܐܪܕܫܝܪ) mill-Assirjani u mill-Persjani.
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]
Storja tal-qedem
[immodifika | immodifika s-sors]L-Oażi ta' Al-Ahsa ġiet abitata minn żmien il-preistorja minħabba l-abbundanza tal-ilma f'reġjun li mill-bqija huwa aridu. Il-fawwariet naturali tal-ilma ħelu ilhom preżenti fl-oażi tar-reġjun għal millenji sħaħ, u dan ħeġġeġ l-insedjament uman u l-isforzi agrikoli (speċjalment il-kultivazzjoni tas-siġar tal-palm tat-tamal) mill-preistorja.
Ir-reġjun tal-oażi u speċifikament l-isem Hajar (jew Hagar jew Haǧar) jaf huwa marbut mat-toponimu tal-qedem tal-Lvant Qarib, Agarum, imsemmi fil-kitbiet imnaqqxa ta' Dilmun bħala d-dar oriġinali tad-divinità ewlenija tagħhom, Inzak. Jekk dan huwa l-każ, Agarum x'aktarx li kien jirreferi għall-art kontinentali tal-Arabja fuq in-naħa opposta tal-Bahrain. Skont din l-ipoteżi, iċ-ċivilizzazzjoni ta' Dilmun oriġinat fl-oażi tal-Lvant tal-Arabja, iżda iktar 'il quddiem rilokat lejn il-Bahrain. Madankollu, din l-interpretazzjoni ntlaqgħet bi kritika, u sorsi oħra jqiegħdu lil Agarum fil-gżejra ta' Failaka.
Żminijiet Iżlamiċi
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Lvant tal-Arabja nħakem mill-Kaliffat ta' Rashidun emerġenti matul is-seklu 7. Iktar 'il quddiem l-oażi ntirtet mill-Umajjad u mill-Abbasidi. Fit-899 ir-reġjun safa taħt il-kontroll tal-mexxej Qarmatjan Abu Tahir al-Jannabi u ġie ddikjarat indipendenti mill-Kaliffat Abbasid ta' Bagdad. Il-belt kapitali kienet tinsab f'al-Mu'miniya qrib ir-raħal modern ta' Hofuf. Sal-ħabta tas-sena 1000, Al-Ahsa saret id-disa' l-ikbar belt fid-dinja b'saħansitra 100,000 abitant. Fl-1077, l-istat Qarmatjan ta' Al-Ahsa ġarrab telfa kontra l-Ujunidi. Al-Ahsa sussegwentement sfat taħt it-tmexxija tad-dinastija tal-Usfuridi, segwita mill-qrabat tagħhom, il-Ġabridi, li saru waħda mill-iżjed setgħat formidabbli fir-reġjun, u reġgħu ħadu l-kontroll tal-gżejjer tal-Bahrain mill-prinċpijiet ta' Hormuz. L-aħħar mexxej Ġabridi tal-Bahrain kien Muqrin ibn Zamil.
Fl-1521, l-Imperu Portugiż ikkonkwista l-Gżejjer Awal (il-gżejjer li jinkludu l-Bahrain attwali) mill-mexxej Ġabrid Muqrin ibn Zamil. Il-Ġabridi tħabtu biex iżommu l-pożizzjoni tagħhom fuq l-art kontinentali kontra l-Ottomani u l-alleati tribali tagħhom, il-Muntafiq. Fl-1550, Al-Ahsa u Qatif fil-qrib sfaw taħt is-sovranità tal-Imperu Ottoman bis-Sultan Suleiman I. Al-Ahsa nominalment kienet l-Eyalet ta' Lahsa fis-sistema amministrattiva Ottomana u normalment kienet vassall tas-Sublime Porte. Qatif iktar 'il quddiem intrebħet mill-Portugiżi. L-Ottomani tkeċċew minn Al-Ahsa fl-1670, u r-reġjun safa taħt il-kontroll tal-Emirat ta' Banu Khalid.
Al-Ahsa, flimkien ma' Qatif, ġiet inkorporata fl-Emirat Wahhabist ta' Diriyah fl-1795 iżda reġgħet sfat taħt il-kontroll Ottoman fl-1818 b'invażjoni ordnata minn Muhammad Ali tal-Eġittu. Il-Banu Khalid reġgħu laħqu mexxejja tar-reġjun, iżda fl-1830 l-Emirat ta' Nejd reġa' ħataf il-kontroll tar-reġjun.
It-tmexxija Ottomana diretta reġgħet ġiet stabbilita fl-1871, u Al-Ahsa l-ewwel tqiegħdet taħt il-Vilayet ta' Bagdad u mbagħad bis-suddiviżjoni ta' Bagdad, saret il-Vilayet ta' Basra fl-1875. Fl-1913, ibn Saud, il-fundatur tal-Arabja Sawdija moderna, annetta lil Al-Ahsa u lil Qatif fid-dominju tiegħu ta' Najd.
Indipendenza tal-Arabja Sawdija
[immodifika | immodifika s-sors]Fit-2 ta' Diċembru 1922, Percy Cox uffiċjalment innotifika lill-Emir Xejikk Ahmad Al-Sabah tal-Kuwajt li l-fruntieri ta' Kuwajt kienu ġew immodifikati. Iktar kmieni f'dik is-sena, il-Maġġur John More, ir-rappreżentant Brittaniku fil-Kuwajt, kien iltaqa' ma' Ibn Saud sabiex isolvi l-kwistjoni tal-fruntieri bejn il-Kuwajt u Najd. Ir-riżultat tal-laqgħa kien il-Protokoll ta' Uqair tal-1922, fejn ir-Renju Unit irrikonoxxa s-sovranità ta' ibn Saud fuq it-territorji tal-Emir tal-Kuwajt. Al-Ahsa ttieħdet mingħand l-Ottomani fl-1913, u u magħha l-kontroll tal-Golf Persjan min-naħa tal-Al Saud u tat-territorju li mbagħad saru r-riżervi enormi taż-żejt tal-Arabja Sawdija.
Ekonomija u infrastruttura
[immodifika | immodifika s-sors]
Al-Ahsa hija parti mir-reġjun magħruf storikament għas-sengħa kbira tal-ħajjata, speċjalment il-produzzjoni tal-bisht, mantell tradizzjonali tal-irġiel. Al-Ahsa kienet waħda mill-ftit postijiet fil-Peniżola tal-Arabja fejn kien jitkabbar ir-ross. Fl-1938 ġew skoperti d-depożiti taż-żejt qrib Dammam, u b'hekk bdiet il-modernizzazzjoni rapida tar-reġjun. Sal-bidu tas-snin 60 tas-seklu 20, il-livelli tal-produzzjoni taż-żejt laħqu l-miljun barmil (160,000 m3) kuljum. Ilum il-ġurnata, Al-Ahsa tospita l-ikbar depożitu taż-żejt konvenzjonali fid-dinja, id-Depożiti ta' Ghawar.
Al-Ahsa hija magħrufa għas-siġar tal-palm u tat-tamal tagħha. Al-Ahsa fiha iktar minn 2.5 miljun siġra tal-palm li jipproduċu iktar minn 100,000 tunnellata ta' tamal fis-sena.
L-oażi kienet destinazzjoni turistika popolari fost iċ-ċittadini tal-Qatar, li spiss kienu jsuqu għal 100 mil u jaqsmu minn pajjiż għall-ieħor biex iżuru l-attrazzjonijiet lokali, kif ukoll biex jagħmlu akkwisti vantaġġużi tal-ikel, tal-ħwawar u tal-ilbies fis-swieq ta' Al-Ahsa. Ir-rabtiet ekonomiċi ġew imfixkla b'mod serju minħabba l-kriżi diplomatika mal-Qatar, li wasslet għall-għeluq tal-fruntiera tal-art tal-Arabja Sawdija mal-Qatar. Madankollu, bir-riżoluzzjoni tal-kriżi u l-ftuħ mill-ġdid tal-fruntiera fl-2021, it-turisti mill-Qatar gradwalment reġgħu bdew iżuru l-Oażi ta' Al-Ahsa; għalkemm f'ammonti iżgħar, bis-saħħa tal-awtosuffiċjenza mtejba tal-Qatar fir-rigward tal-merkanzija.
F'Settembru 2021 tlestiet triq bejn l-Oman u l-Arabja Sawdija, li tgħaddi mill-Kwartier Vojt. It-triq twila bejn 700 u 800 kilometru (430 u 500 mil), u hija estiża minn Al-Ahsa sar-raħal ta' Ibri fl-Oman. In-naħa tal-Oman tat-triq twila madwar 160 kilometru (99 mil), u n-naħa tal-Arabja Sawdija tat-triq twila 580 kilometru (360 mil).
Siti turistiċi
[immodifika | immodifika s-sors]
12-il post ġew iddefiniti bħala Pajsaġġ Kulturali tal-Oażi ta' Al-Ahsa:
- l-Oażi tal-Lvant (الواحة الشرقية);
- l-Oażi tat-Tramuntana (الواحة الشمالية);
- As-Seef (السِيف);
- Suq Al-Qaysariyah (سوق القيصرية);
- Qasr Khuzam (قصر خزام);
- Qasr Sahood (قصر صاهود);
- Qasr Ibrahim (قصر إبراهيم);
- is-Sit Arkeoloġiku ta' Jawatha (موقع جواثا الأثري);
- il-Moskea ta' Jawatha (مسجد جواثا);
- il-villaġġ ta' Al-'Oyun (قرية العيون);
- is-Sit Arkeoloġiku ta' Ain Qannas (موقع عين قناص الأثري);
- il-Lag ta' Al-Asfar (بحيرة الأصفر).
Klima
[immodifika | immodifika s-sors]Al-Ahsa għandha klima sħuna tad-deżert (BWh skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen), bi sjuf twal u estremament sħan u bi xtiewi qosra u qalila ħafna. L-oażi tesperjenza preċipitazzjoni annwali baxxa ħafna ta' 83.3 mm (3.28 pulzieri), iżda jkollha ammont żgħir ta' xita fix-xitwa u fir-rebbiegħa.
| Data klimatika għal Al-Ahsa (1985-2010) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord f'°C (°F) | 32.7
(90.9) |
37.8
(100.0) |
41.2
(106.2) |
45.0
(113.0) |
49.0
(120.2) |
50.6
(123.1) |
50.8
(123.4) |
49.7
(121.5) |
48.0
(118.4) |
45.6
(114.1) |
45.8
(114.4) |
32.5
(90.5) |
50.8
(123.4) |
| Temp. għolja medja f'°C (°F) | 21.2
(70.2) |
24.2
(75.6) |
28.9
(84.0) |
35.1
(95.2) |
41.5
(106.7) |
44.4
(111.9) |
45.7
(114.3) |
45.4
(113.7) |
42.3
(108.1) |
37.6
(99.7) |
29.9
(85.8) |
23.4
(74.1) |
35.0
(95.0) |
| Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F) | 14.7
(58.5) |
17.2
(63.0) |
21.5
(70.7) |
27.2
(81.0) |
33.3
(91.9) |
36.3
(97.3) |
37.8
(100.0) |
37.2
(99.0) |
33.8
(92.8) |
29.2
(84.6) |
22.4
(72.3) |
16.6
(61.9) |
27.3
(81.1) |
| Temp. baxxa medja f'°C (°F) | 8.5
(47.3) |
10.6
(51.1) |
14.3
(57.7) |
19.6
(67.3) |
24.9
(76.8) |
27.6
(81.7) |
29.4
(84.9) |
28.9
(84.0) |
25.3
(77.5) |
21.1
(70.0) |
15.6
(60.1) |
10.5
(50.9) |
19.7
(67.5) |
| Temp. baxxa rekord f'°C (°F) | −2.3
(27.9) |
1.0
(33.8) |
0.7
(33.3) |
7.3
(45.1) |
17.0
(62.6) |
18.3
(64.9) |
19.8
(67.6) |
19.7
(67.5) |
17.3
(63.1) |
13.0
(55.4) |
5.8
(42.4) |
0.8
(33.4) |
−2.3
(27.9) |
| Medja ta' xita f'mm (pulzieri) | 15.0
(0.59) |
11.6
(0.46) |
16.2
(0.64) |
10.7
(0.42) |
2.1
(0.08) |
0.0
(0.0) |
0.0
(0.0) |
0.9
(0.04) |
0.0
(0.0) |
0.6
(0.02) |
5.1
(0.20) |
21.1
(0.83) |
83.3
(3.28) |
| Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni | 8.7 | 5.8 | 9.1 | 7.3 | 2.0 | 0.0 | 0.1 | 0.2 | 0.0 | 0.3 | 3.1 | 7.2 | 43.8 |
| Umdità relattiva medja (%) | 55 | 49 | 44 | 38 | 27 | 22 | 23 | 30 | 33 | 39 | 47 | 56 | 39 |
| Sors: iċ-Ċentru Klimatiku Reġjonali ta' Jeddah.[5] | |||||||||||||
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]L-Oażi ta' Al-Ahsa, Pajsaġġ Kultarli li Qed Jevolvi, ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2018.[2]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli".[2]
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ "World population data". Mongabay. Miġbur 2023-11-23.
- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Al-Ahsa Oasis, an Evolving Cultural Landscape". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-11-23.
- ^ "Al-Ahsa enters UNESCO Creative Cities Network". Arab News (bl-Ingliż). 2015-12-13. Miġbur 2023-11-23.
- ^ Marshall Cavendish (2007). "Geography and climate". World and Its Peoples. Vol. 1. Cavendish Square Publishing. pp. 8-19. ISBN 978-0-7614-7571-2.
- ^ "Klima". web.archive.org. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2012-05-12.