Bordeaux

Bordeaux
Franza
Amministrazzjoni
Public institution of intermunicipal cooperation with own taxation	Metropoli ta' Bordeaux
Kap tal-Gvern	Pierre Hurmic (en)
Isem uffiċjali	Bordeaux Commune-Franklin Bordeaux
Ismijiet oriġinali	Bordeaux Bordèu
Kodiċi postali	33000, 33100, 33200, 33300u 33800
Ġeografija
Koordinati	44°50′16″N 0°34′46″W / 44.8378°N 0.5794°W / 44.8378; -0.5794Koordinati: 44°50′16″N 0°34′46″W / 44.8378°N 0.5794°W / 44.8378; -0.5794
Bordeaux Bordeaux (France)
, u
Superfiċjenti	49.36 kilometru kwadru
Għoli	6 m, 1 mu 42 m
Fruntieri ma'	Blanquefort (en) , Talence, Bègles (en) , Mérignac (en) , Pessac (en) , Bassens (en) , Le Bouscat (en) , Bruges (en) , Cenon, Eysines (en) , Floirac (en) u Lormont (en)
Demografija
Popolazzjoni	261,804 abitanti (1 Jannar 2021)
Informazzjoni oħra
Fondazzjoni	5 century "BCE"
Żona tal-Ħin	UTC+1u UTC+2
bliet ġemellati	Munich, Fukuoka, Ashdod, Oran, Lima, Bristol, Los Angeles, Madrid, Casablanca, Wuhan, San Pietruburgu, Krakovja, Bamako, Riga, Quebec, Bilbao, Baku, Porto, Ramallahu Ouagadougou
bordeaux.fr

Bordeaux (pronunzjata: /bɔːrˈdoʊ/ bor-DOH, bil-Franċiż: [bɔʁdo]; bl-Oċċitan ta' Gascon: Bordèu [buɾˈðɛw]; bil-Bask: Bordele) hija belt portwali max-xmara Garonne fid-dipartiment Franċiż ta' Gironde, fil-Lbiċ ta' Franza. Hija l-belt kapitali tar-reġjun ta' New Aquitaine, kif ukoll tal-prefettura tad-dipartiment ta' Gironde. L-abitanti tal-belt jissejħu "Bordelais" (bil-maskil) jew "Bordelaises" (bil-femminil). It-terminu "Bordelais" jista' jirreferi wkoll għall-belt u għar-reġjun tal-madwar.

Il-belt ta' Bordeaux kellha popolazzjoni ta' 259,809 ruħ fl-2020 fi ħdan territorju muniċipali żgħir ta' 49 km² (19-il mil kwadru), iżda flimkien mas-subborgi tagħha u l-irħula tal-madwar, iż-żona metropolitana ta' Bordeaux kellha popolazzjoni ta' 1,376,375 ruħ fl-istess sena (skont iċ-ċensiment ta' Jannar 2020), jiġifieri s-sitt belt l-iżjed popolata fi Franza wara Pariġi, Lyon, Marsilja, Lille u Toulouse.^[1]

Bordeaux u 27 muniċipalità suburbani jiffurmaw flimkien il-Metropoli ta' Bordeaux, awtorità metropolitana eletta indirettament li issa hija responsabbli għal kwistjonijiet metropolitani usa'. Il-Metropoli ta' Bordeaux, b'popolazzjoni ta' 819,604 ruħ fiċ-ċensiment ta' Jannar 2020, hija l-ħames metropoli l-iktar popolata fi Franza wara dawk ta' Pariġi, Marsilja, Lyon u Lille.^[2]

Bordeaux hija kapitali dinjija tal-inbid:^[3] hemm bosta kastelli u vinji fix-xaqlibiet tal-għoljiet tal-Gironde, u l-belt tospita l-ikbar fiera ewlenija dinjija tal-inbid, Vinexpo. Bordeaux hija wkoll wieħed miċ-ċentri tat-turiżmu gastronomiku^[4] u kummerċjali għall-organizzazzjoni ta' kungressi internazzjonali. Hija post ċentrali u strateġiku għas-settur tal-ajrunawtika militari u spazjali, fejn għandhom is-sede tagħhom kumpaniji internazzjonali bħal Dassault Aviation, Ariane Group, Safran u Thalès. Ir-rabta mal-avjazzjoni tmur lura għall-1910, is-sena meta tar l-ewwel ajruplan fuq il-belt. Tinsab f'salib it-toroq għall-għarfien permezz tar-riċerka universitarja, u tospita wieħed miż-żewġ lasers ta' megajoule fid-dinja, kif ukoll popolazzjoni universitarja ta' iżjed minn 130,000 student fi ħdan il-Metropoli ta' Bordeaux.^[5]

Bordeaux hija destinazzjoni turistika internazzjonali għall-wirt arkitettoniku u kulturali tagħha, b'iktar minn 350 monument storiku^[6], u b'hekk wara Pariġi hija l-belt bl-iżjed monumenti elenkati jew irreġistrati fi Franza. Il-"Ġawhra ta' Aquitaine" ġiet ivvutata bħala d-Destinazzjoni Ewropea tas-sena fi stħarriġ online li sar fl-2015.^[7] Il-metropoli ngħatat ukoll premjijiet u klassifikazzjonijiet pożittivi minn organizzazzjonijiet internazzjonali. Pereżempju fl-1957 Bordeaux ingħatat il-Premju Ewropa għall-isforzi tagħha fit-trażmissjoni tal-ideal Ewropew. F'Ġunju 2007, il-"Port tal-Qamar" fiċ-ċentru storiku ta' Bordeaux tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bħala kumpless arkitettoniku u urban straordinarju u bħala rikonoxximent tal-importanza internazzjonali ta' Bordeaux matul l-aħħar 2,000 sena.^[8] Bordeaux hija kklassifikata wkoll bħala belt ta' Suffiċjenza min-Network tar-Riċerka dwar il-Globalizzazzjoni u l-Bliet Dinjin.

Bordeaux, il-Port tal-Qamar, ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2007 fil-31 sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji.^[8]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".^[8]

Trasport pubbliku

Bordeaux u l-metropoli tagħha għandhom netwerk importanti tat-trasport pubbliku. Dan in-netwerk huwa operat mill-kumpanija Keolis Bordeaux Métropole, sussidjarja tal-grupp Keolis li tmexxi n-netwerk permezz ta’ kuntratt ta’ delegazzjoni tas-servizz pubbliku.

Il-ħolqien tan-netwerk tat-tramm kien akkumpanjat minn proġett ta 'ippjanar urban li ttrasforma kompletament Bordeaux. It-traffiku tal-karozzi kien limitat fiċ-ċentru tal-belt, li ġiet rinnovata b'mod estensiv. Xogħlijiet ta’ tisbiħ, bħall-iżviluppi tul il-mollijiet, u l-prijorità mogħtija lill-persuni mexjin għamlu l-belt attraenti b’impatti sinifikanti f’termini ta’ akkomodazzjoni u turiżmu. In-netwerk strutturat fil-biċċa l-kbira tkabbir urban li kien ikkonċentrat tul il-linji tat-tramm il-ġodda.

In-netwerk huwa magħmul minn:

4 linji tat-tramm (A) (B) (C) (D) li jammontaw għal netwerk ta' kważi 90 kilometru ta' linji tat-tramm;

85 linja regolari tal-karozzi tal-linja;

230 linja regolari tal-karozzi tal-linja TransGironde li jaqdu l-metropoli kollha u d-dipartiment tal-Gironde.

Dan in-netwerk iservi t-28 muniċipalità ta’ Bordeaux Métropole mill-5 a.m. sas-1 a.m. (2 a.m. fl-aħħar tal-ġimgħa).

Trasport tax-xmara

Li jitilqu minn Quai Louis XVIII, biswit Quinconces, dgħajjes joffru mixjiet tax-xmajjar u kruċieri tul il-faċċati tas-seklu 18.

Ix-shuttle tax-xmara dgħajsa-xarabank (Le Bateau), magħmul minn erba’ dgħajjes ibridi (elettriku u diesel) mibnija fil-port ta’ Gujan-Mestras, jgħaqqad iż-żewġ banek tal-Garonne. Din il-linja hija parti min-netwerk TBM.

Trasport bl-Ajru

L-ajruport ta' Bordeaux, li jinsab f'Mérignac, huwa s-6 ajruport reġjonali fi Franza (7.7 miljun passiġġier fl-2019). Aktar minn 140 titjira ta’ kuljum jgħaqqdu Bordeaux ma’ 76 destinazzjoni fl-Ewropa.

L-ajruport huwa aċċessibbli mir-ring road iżda wkoll permezz tat-trasport pubbliku permezz tal-linja tat-tramm (A) u linja tal-karozzi tal-linja.

Trasport bil-ferrovija

Bordeaux hija junction ferrovjarja importanti bejn Pariġi u Spanja. L-istazzjon ta’ Bordeaux-Saint-Jean huwa moqdi minn bosta TGVs minn jew lejn Pariġi-Montparnasse, Toulouse-Matabiau, Lille-Flandres, Strasburgu-Ville, Arcachon, eċċ., kif ukoll minn ferroviji Intercités minn jew lejn id-destinazzjoni Nantes, Marsilja-Saint -Charles u Paris-Austerlitz.

Mit-2 ta’ Lulju 2017, bil-wasla tal-LGV Sud Europe Atlantique, il-ħin tal-vjaġġ biex tintlaħaq il-kapital huwa ta’ sagħtejn 4. L-attendenza rdoppjat skont l-SNCF.

Il-ferroviji dehru fl-1841 f'Bordeaux bil-ftuħ tal-linja bejn Bordeaux u La Teste mill-Kumpanija tal-Ferroviji Bordeaux għal La Teste. Imbagħad ġie inawgurat l-ewwel stazzjon tal-ferrovija f’Bordeaux (Bordeaux-Ségur). Dan l-istazzjon ġie sostitwit minn kwartieri u kien jinsab fil-livell attwali ta’ rue de Pessac.

L-istazzjon Bordeaux-Saint-Jean inbena mill-1855 taħt l-isem Gare du Midi. L-għaqda fl-1934 bejn il-Compagnie du Midi u l-Compagnie du Paris-Orléans wasslet għat-tmiem definittiv tal-istazzjon Bordeaux-Bastide. Il-bini li kien jokkupa l-istazzjon ta' Bastide-Orléans imbagħad ġie mibdul f'ċinema.

Bordeaux hija ġemellata ma':^[9][10]

• Ashdod, Iżrael, mill-1984;
• Bilbao, Spanja;
• Baku, l-Ażerbajġan, mill-1985;
• Bristol, ir-Renju Unit, mill-1947;
• Casablanca, il-Marokk, mill-1988;
• Fukuoka, il-Ġappun, mill-1982;
• Krakovja, il-Polonja, mill-1993;
• Lima, il-Perù, mill-1957;
• Los Angeles, California, l-Istati Uniti, mill-1968;
• Madrid, Spanja, mill-1984;
• Munich, il-Ġermanja, mill-1964;
• Oran, l-Alġerija, mill-2003;
• Porto, il-Portugall, mill-1978;
• Quebec (belt), il-Kanada, mill-1962;
• Ramallah, il-Palestina;
• Riga, il-Latvja;
• San Pietruburgu, ir-Russja, mill-1993;
• Wuhan, iċ-Ċina, mill-1998.

• Samsun, it-Turkija, mill-2010.

• 
  Fdalijiet ta' anfiteatru Ruman.
• 
  Il-Katidral ta' Bordeaux (Saint André).
• 
  Id-daħla magħrufa bħala Porte Cailhau.
• 
  Il-Grand Théâtre.
• 
  Il-Knisja ta' Notre Dame, Bordeaux.
• 
  Pont de Pierre.
• 
  Il-Bażilika ta' San Mikiel.
• 
  L-arloġġ il-kbir (Grosse cloche).
• 
  Palais Rohan (il-muniċipju).
• 
  Il-Knisja ta' Sainte-Croix.
• 
  Place du Parlement (il-Pjazza tal-Parlament).
• 
  Is-Sinagoga l-Kbira.
• 
  Il-faċċati tad-distrett tal-Art Déco.
• 
  Id-distrett ta' Darwin.
• 
  Protezzjoni għas-sottomarini mill-attakki mill-ajru.

• Chantal Callais and Thierry Jeanmonod (2019). Bordeaux : a history of architecture. La Crèche: La Geste. ISBN 979-10-353-0188-0.

• François Hubert, Christian Block and Jacques de Cauna (2018). Bordeaux in the 18th century : trans-Atlantic trading and slavery (2nd ed.). Bordeaux: Le Festin. ISBN 978-2-36062-009-8.

1. ^ "Historique des populations communales | Insee". www.insee.fr. Miġbur 2023-04-17.
2. ^ "Insee - Statistiques locales". statistiques-locales.insee.fr. Miġbur 2023-04-18.
3. ^ Shurvell, Joanne. "Five Reasons To Visit The World's Wine Capital, Bordeaux". Forbes (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-18.
4. ^ "Bordeaux Gastronimique". Arkivjat mill-oriġinal fl-2020-11-04. Miġbur 2023-04-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
5. ^ "Classement 2019 des villes étudiantes par nombre d'étudiants". www.investirlmnp.fr. Miġbur 2023-04-18.
6. ^ "Bordeaux Unesco | Bordeaux 2030". web.archive.org. 2020-11-03. Arkivjat mill-oriġinal fl-2020-11-03. Miġbur 2023-04-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
7. ^ "Bordeaux named European destination of the year | Tatler Malaysia". web.archive.org. 2020-11-04. Arkivjat mill-oriġinal fl-2020-11-04. Miġbur 2023-04-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
8. ^ ^{a b ċ} Centre, UNESCO World Heritage. "Bordeaux, Port of the Moon". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-18.
9. ^ "Bordeaux : Découvrir Bordeaux - Europe et International". web.archive.org. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-02-07.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
10. ^ "France-Diplomatie - Atlas français de la coopération décentralisée et des autres actions extérieures". web.archive.org. 2013-02-07. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2013-02-07. Miġbur 2023-04-18.