[go: up one dir, main page]
Pergi ke kandungan

Bahasa Kurmanji

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Bahasa Kurmanji
Bahasa Kurdi Utara
کورمانجی, Kurmancî
Bahasa Kurdi Kurmanji ditulis dalam kedua-dua sistem tulisan
KawasanAsli di Kurdistan, diaspora Kurdi[1]
EtnikOrang Kurdi
Penutur bahasa
16 juta (2021–2023)e27
Dialek/loghat
  • Botani (Boti)
  • Marashi
  • Ashiti
  • Bayezidi
  • Hekari
  • Shemdinani
  • Badini
  • Shikaki
  • Silivi
  • Mihemedi[1]
Status rasmi
Bahasa rasmi di
Bahasa minoriti
dikenali di
Kod bahasa
ISO 639-1ku
ISO 639-3kmr
Glottolognort2641
Linguasphere58-AAA-a
Taburan geografi bahasa-bahasa Kurdi yang dituturkan oleh orang Kurdi

  Bahasa Kurmanji (Kurdi Utara)
  Bahasa Sorani (Kurdi Tengah)
  Bahasa Zaza
  Bahasa Kurdi Selatan (termasuk Gorani)
  kawasan-kawasan bahasa campur

Bahasa Kurmanji (Bahasa Kurdi: کورمانجی, Kurmancî),[4][5][6][7] juga dipanggil bahasa Kurdi Utara,[8][9] ialah bahasa Kurdi yang paling utara dan dituturkan kebanyakannya di tenggara Turki, barat laut dan timur laut Iran, utara Iraq, utara Syria dan wilayah Caucasus dan Khorasan.[10] Ia bentuk bahasa Kurdi yang paling banyak digunakan.

Kurmanji juga bahasa basahan dan agama kaum Yazidi.[11] Kitab suci mereka Mishefa Reş dan semua doa ditulis dan dibacakan dalam bahasa Kurmanji.[12]

Ethnologue melaporkan bahawa penggunaan bahasa Kurmanji semakin berkurangan di Turki walaupun ia digunakan sebagai bahasa komunikasi yang lebih luas (LWC) oleh pendatang ke Turki, dan ia terancam kerana bilangan penutur berkurangan.[13]

Sejarah

[sunting | sunting sumber]

Kurmanji sebelum zaman moden

[sunting | sunting sumber]

Walaupun orang Kurdi disebutkan sebelum zaman Islam, tidak ada maklumat tentang bahasa Kurdi sebelum zaman Islam. Sebutan pertama tentang bahasa Kurdi Kurmanji adalah oleh pengarang dari Chaldea abad pertengahan Ibnu Wahsyiyah (m. 930/1) dalam buku ilmiah beliau tentang abjad. Orientalis Joseph Hammer juga mendakwa kewujudan abjad untuk bahasa ini.[14]

Kurmanji mungkin pernah dijadikan bahasa sastera dari abad ke-10 hingga abad ke-12 dengan pembentukan banyak dinasti Kurdi seperti Hasanwaihiyah, Rawadiyah, Ayyubiyah dan terutamanya di bawah dinasti Marwaniyah yang berkuasa dari segi ekonomi dan budaya. Bagaimanapun, pentadbiran dan kehidupan budaya Marwaniyah dilaporkan hanya menggunakan bahasa Arab. Di bawah Ayyubiyah, ramai sarjana menyatakan bahasa Kurmanji mendapat status istimewa tetapi mengakui bukti kurang kerana kekurangan dokumen bahasa Kurmanji bertulis dari istana Ayyubiyah.[14]

Bukti bertulis pertama yang diketahui tentang bahasa Kurmanji adalah daripada karya geografi Mukjam al-Buldan oleh Yaqut al-Hamawi yang mana beberapa perkataan telah dikenal pasti dalam teks yang kebanyakannya tidak dapat ditafsirkan. Teks pertama yang betul-betul dalam bahasa Kurmanji ialah doa mubaligh Kristian dalam abjad Armenia dari awal abad ke-14.[14]

Minat menggunakan Kurmanji dalam kesusasteraan meningkat pada abad ke-14 apabila Kurdistan stabil dan makmur dari segi politik. Walau bagaimanapun, hanya pada abad ke-16 kesusasteraan Kurmanji menjadi lebih popular. Seorang penulis bernama Sharafkhan Bidlisi dari Bitlis menulis syair dan tafsiran agama dalam bahasa Kurmanji. Pengembara Evliya Çelebi memuji institusi pendidikan di wilayah Amedi dan Akre dan memetik sebuah syair Kurmanji oleh penyair tempatan dalam karya beliau. Sarjana-sarjana penting dari masa ini, seperti Melayê Cizîrî, Feqiyê Teyran, Elî Teremaxî, dan Ehmedê Xanî, menyumbang kepada kesusasteraan Kurmanji. Xanî khususnya berusaha untuk menjadikan Kurmanji sebagai bahasa bertulis.[15] Kurmanji merosot pada abad ke-19 bersama-sama dengan kerajaan Kurdi.[16]

Fonologi

[sunting | sunting sumber]
Maklumat selanjutnya: Fonologi bahasa Kurdi

Antara ciri-ciri fonologi bahasa Kurmanji ialah pembezaan antara konsonan hentian tak bersuara yang dihembus dan tidak dihembus dan kehadiran fonem fakultatif.[17][18] Contohnya, bahasa Kurdi Kurmanji membezakan antara hentian tak bersuara yang dihembus dan tidak, yang boleh dihembuskan dalam semua posisi. Oleh itu, /p/ berbeza dengan /pʰ/, /t/ dengan /tʰ/ , /k/ dengan /kʰ/, dan letusan /t͡ʃ/ dengan /t͡ʃʰ/.[18]

Kontinum dialek

[sunting | sunting sumber]

Bahasa Kurmanji mempunyai kontinum dialek dengan banyak perbezaan antara tiap-tiap dialek. Terdapat lebih kurang enam kawasan dialek utama yang boleh dikenal pasti:[19]

  • Kurmanji Barat Laut, dituturkan di wilayah Kahramanmaraş (dalam Kurmanji: Meras), Malatya (Meletî) dan Sivas (Sêwaz) di barat laut Kurdistan Turki.
  • Kurmanji Barat Daya, dituturkan di wilayah Adıyaman (Semsûr), Gaziantep (Entab) dan Şanlıurfa (Riha) di Turki, dan Kegabenoran Aleppo di barat Kurdistan Syria.
  • Kurmanji Utara atau Kurdi Serhed, dituturkan kebanyakannya di wilayah Ağrı (Agirî), Erzurum (Erzerom) dan Muş (Mûş) di timur laut Kurdistan Turki, serta kawasan berhampiran.
  • Kurmanji Selatan, dituturkan di Kegabenoran al-Hasakah di timur Kurdistan Syria, Daerah Sinjar (Şingal) di barat Kurdistan Iraq, dan di beberapa bahagian bersebelahan selatan Kurdistan Turki, berpusat di wilayah Mardin (Mêrdîn) dan Batman (Êlih).
  • Kurmanji Tenggara atau Badînî, dituturkan di Wilayah Hakkâri (Parêzgeha Colêmêrgê) di tenggara Kurdistan Turki, dan Kegabenoran Dohuk (Parêzgeha Dihokê) dan sebahagian daripada Kegabenoran Erbil (Parêzgeha Hewlêr) di utara Kurdistan Iraq.[20]
  • Anatolia Kurmanji dituturkan di Anatolia Tengah (Anatolya Navîn), terutamanya di Konya, Ankara, dan Aksaray, oleh orang Kurdi Anatolia

Politik Ezdîkî dan Yazidi

[sunting | sunting sumber]

Sesetengah orang Yazidi menggunakan istilah "Ezdîkî" dan bukannya "Kurmanji" untuk menunjukkan mereka berbeza daripada orang Kurdi. Walaupun Ezdîkî dan Kurmanji serupa,[21][22][23][24][25] sesetengah orang cuba membuktikan Ezdîkî bahasa yang tersendiri, malah mencadangkan ia adalah bahasa Semitik. Walau bagaimanapun, hujah ini dikritik kerana tidak disokong bukti saintifik dan tidak mempunyai persetujuan di kalangan pakar.[26]

Pada 25 Januari 2002, Armenia bersetuju untuk melindungi bahasa Kurdi sebagai bahasa di bawah perlindungan negeri melalui Piagam Eropah untuk Bahasa Serantau atau Minoriti.[27] Walau bagaimanapun, terdapat beberapa perselisihan pendapat dalam masyarakat Yazidi di Armenia. Akhirnya, pihak berkuasa memutuskan untuk memasukkan kedua-dua "Kurdi" dan "Yezidi" sebagai bahasa berasingan dalam piagam tersebut.[28] Ini menyebabkan nama Êzdîkî digunakan oleh sesetengah penyelidik apabila membincangkan bahasa minoriti di Armenia, kerana kebanyakan penutur Kurdi di Armenia adalah Yazidi.[29] Akibatnya, universiti-universiti Armenia kini menawarkan kursus bahasa dalam kedua-dua bahasa Kurmanji dan Êzdîkî sebagai dua dialek yang berbeza.[30]

Bahasa Kurmanji dalam kelompok lain

[sunting | sunting sumber]

Pada penghujung zaman Uthmaniyah, orang Assyria di Tur Abdin beralih daripada bercakap bahasa Turoyo asal mereka kepada bahasa Kurmanji atau Arab.[31] Orang Armenia yang berbahasa Kurdi juga wujud dan terdapat sekitar 110 kampung Armenia berbahasa Kurmanji di Beşiri dan Silvan sebelum genosid Armenia.[32][33]

Pendatang orang Bulgaria, [34] Chechen dan Circassia[35] di Kurdistan Turki juga bertutur dalam bahasa Kurmanji.

Rujukan

[sunting | sunting sumber]
  1. ^ a b c d e "Ethnologue - Kurmanji Kurdish". Dicapai pada 3 Februari 2018.
  2. ^ "Social Contract - Sa-Nes". Self-Administration of North & East Syria Representation in Benelux. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 December 2018. Dicapai pada 22 March 2019.
  3. ^ "Rojava could be a model for all Syria". Salih Muslim. Nationalita. 29 July 2014. Dicapai pada 22 March 2019.
  4. ^ Captain R. E. Jardine (1922). Bahdinan Kurmanji - A grammar of the Kurmanji of the Kurds of Mosul division and surrounding districts of Kurdistan. Baghdad: Government Press. m/s. ii.
  5. ^ Ayfer Gokalp (August 2015). "Language and Literacy Practices of Kurdish Children Across Their Home and School Spaces in Turkey" (PDF). Arizona State University. m/s. 146. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 30 March 2019. Dicapai pada 19 March 2019.
  6. ^ Yarshater, Ehsan, penyunting (2008). "Kurdish language I. History of the Kurdish language". Encyclopædia Iranica. London and New York: Routledge. Dicapai pada 28 August 2013.
  7. ^ Georg Krotkoff (1997). Humanism, Culture, and Language in the Near East. m/s. 299.
  8. ^ "Ethnologue - Kurdish". Dicapai pada 19 March 2019.
  9. ^ E. S. Soane (1909). Notes on Kurdish Dialects. Asian Educational Services. m/s. 906. ISBN 9788120617506. Dicapai pada 22 March 2019.
  10. ^ Philip G. Kreyenbroek, Stefan Sperl (2005). The Kurds : a Contemporary Overview. Routledge. ISBN 1134907656.
  11. ^ "Yazidis i. General". Dicapai pada 19 March 2019.
  12. ^ Arakelova, Victoria (2001). "Healing Practices among the Yezidi Sheikhs of Armenia". Asian Folklore Studies. 60 (2): 319–328. doi:10.2307/1179060. ISSN 0385-2342. JSTOR 1179060. As for their language, the Yezidis themselves, in an attempt to avoid being identified with Kurds, call it Ezdiki.
  13. ^ "Northern Kurdish (Kurmanji)". Ethnologue. Dicapai pada November 26, 2023.
  14. ^ a b c Sheyholislami (2021).
  15. ^ Sheyholislami (2021), m/s. 614-617.
  16. ^ Sheyholislami (2021), m/s. 620–621.
  17. ^ Khan, Celadet Bedir; Lescot, Roger (1970). Grammaire Kurde (Dialecte kurmandji) (PDF). Paris: La librairie d'Amérique et d'Orient Adrien Maisonneuve. Dicapai pada 28 October 2017.
  18. ^ a b "Kurdish linguistics: a brief overview" (PDF). Sprachtypologie und Universalienforschung. Berlin. 55 (1): 5. 2002. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 10 October 2017. Dicapai pada 27 April 2013.
  19. ^ Öpengin, Ergin; Haig, Geoffrey (2014), "Regional variation in Kurmanji: A preliminary classification of dialects", Kurdish Studies, 2, ISSN 2051-4883
  20. ^ "The Kurdish language". previous.cabinet.gov.krd. Dicapai pada 13 August 2019.
  21. ^ "Yazidis i. General". Dicapai pada 19 March 2019.
  22. ^ "The Human Rights Situation of the Yezidi Minority in the Transcaucasus" (PDF). Refworld. May 2008. m/s. 5. Dicapai pada 23 March 2019.
  23. ^ Sebastian Maisel (2017). Yezidis in Syria: Identity Building among a Double Minority. Lanham: Lexington Books. m/s. 123.
  24. ^ Coene, Frederik (2009-10-16). The Caucasus - An Introduction (dalam bahasa Inggeris). Routledge. ISBN 9781135203023.
  25. ^ Tork Dalalyan (2011). "Construction of Kurdish and Yezidi Identities among the Kurmanji-speaking Population of the Republic of Armenia, in: Changing Identities: Armenia, Azerbaijan, Georgia – 2011". Changing Identities: Armenia, Azerbaijan, Georgia (Collection of Selected Works, Edited by V. Voronkov, S. Khutsishvili, J. Horan), Heinrich Böll Stiftung South Caucasus (dalam bahasa Inggeris): 6. Dicapai pada 23 March 2019.
  26. ^ Majid Hassan Ali (15 February 2019). "The identity controversy of religious minorities in Iraq: the crystallization of the Yazidi identity after 2003". British Journal of Middle Eastern Studies. Routledge. 47 (5): 8. doi:10.1080/13530194.2019.1577129. ISSN 1353-0194. S2CID 150358224.
  27. ^ Witzlack-Makarevich, Kai; Wulff, Nadja (2017-08-08). Handbuch des Russischen in Deutschland: Migration – Mehrsprachigkeit – Spracherwerb (dalam bahasa Jerman). Frank & Timme GmbH. ISBN 9783732902279.
  28. ^ "Kurds (Kurdmanzh)". Minority Rights Group International. 19 June 2015. Dicapai pada 22 March 2019.
  29. ^ Schulze, Ilona. "Methodologische Überlegungen zur soziokulturellen Dokumentation von Minderheiten in Armenien. Iran and the Caucasus Vol. 18, 2, pp. 169-193" (dalam bahasa Jerman).
  30. ^ Serinci, Deniz (28 May 2014). "The Yezidis of Armenia Face Identity Crisis over Kurdish Ethnicity". Rudaw.
  31. ^ Gaunt, David (2006). Massacres, Resistance, Protectors: Muslim-Christian Relations in Eastern Anatolia During World War I (dalam bahasa Inggeris). Gorgias Press. m/s. 4. ISBN 978-1-59333-301-0.
  32. ^ Galip, Özlem Belçim (2020). New Social Movements and the Armenian Question in Turkey: Civil Society vs. Springer. m/s. 161. ISBN 9783030594008.
  33. ^ Kévorkian, Raymond (2011). The Armenian Genocide: A Complete History. Bloomsbury Publishing. m/s. 355. ISBN 9780857730206.
  34. ^ "Türkçe için getirilen Bulgarlar Kürtçe konuşuyor". Rûdaw. 17 May 2017. Dicapai pada 21 May 2019.
  35. ^ Aşiretler raporu (ed. 1st). İstanbul: Kaynak Yayınları. 2000. ISBN 9753432208.

Bibliografi

[sunting | sunting sumber]

Bacaan lanjut

[sunting | sunting sumber]

Pautan luar

[sunting | sunting sumber]
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Bahasa_Kurmanji&oldid=6337513"