တ္ၚဲဂၠးတိ

တ္ၚဲဂၠးတိ Earth Day
The unofficial Earth Day Flag created by John McConnell includes The Blue Marble photograph taken by the crew of Apollo 17
ဒဒှ်မတီလဝ်	Support for environmental protection
စနူ	1970
စၟတ်တ္ၚဲ	April 22
Frequency	Annual

တ္ၚဲဂၠးတိ (Earth Day) ဂှ် ဒှ်တ္ၚဲစၟတ်သမ္တီ လၟေင်သၞာံ အလုံဂၠးတိ ပ္ဍဲဂိတုဨပြဳ ၂၂ သွက်ဂွံ စွံအရီု ပရေင်မင်မဲ ပွဳပွူသဘာဝ။ တ္ၚဲဂၠးတိဝွံ ကၠောန်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵု သၞာံ ၁၉၇၀ တုဲ လၟုဟ် နကဵု ဂကောံဇာဇၞိက် တ္ၚဲဂၠးတိ (Earth Day Network)^[၁] ဂှ် ကၠောန်ဒၟံင် ဍုင် ၁၉၃ ဍုင်ပြင်င်ရ။^[၂]

ပ္ဍဲကဵု တ္ၚဲဂၠးတိ သၞာံ ၂၀၁၆ ဂှ် သၟိင်ဍုင် ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံအမေရိကာန်၊ ဍုင်ကြုက် ကေုာံ ဍုင်တၞဟ်သအာင် ၁၂၀ ဍုင် ထ္ပက်စၟတ်တဲ တင်လတုပ်စိုတ် ပဴရေတ် (Paris Agreement) ရ။^{[၃][၄][၅]} တင်လတုပ်စိုတ်ဝွံ ဒှ်တင်လတုပ်စိုတ် ကိစ္စဇၞော် ပ္ဍဲအရာ သွက်ဂွံမင်မဲ ပွဳပွူသဘာဝရ။

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၆၉ ကောန်ဖရေန် ယူနေတ်သကဝ် (UNESCO Conference) ကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲ သင်ဖြေန်သဳသကဝ်ဂှ် ညးချဳဓရာင် သွက်ဓဝ်ၜိုဟ်လလံ ဂျောန် မက်ကန်နေလ် (John McConnell ) ပတိုန်ဂလာန် သွက်ဂွံစၟတ်သမ္တီ တ္ၚဲမပတိုန်စရာဲ ဂၠးတိ၊ မရန်တၟအ်ကဵု ပရေင်ၜိုဟ်လလံဂၠးတိတုဲ စကၠောန်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ်ပ္ဍဲ ဂိတုမာတ် ၂၁ သၞာံ ၁၉၇၀ မဒှ်တ္ၚဲတမ်သၞာံ (spring) ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵု (the northern hemisphere) ရ။ စပ်ကဵု "တ္ၚဲသဘာဝ မသၟေဟ်သၟန် (the day of nature's equipoise) ဝွံဂှ် ဂျောန် မက်ကန်နေလ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ချူဗဒှ်တုဲ တၞဟ်နဂွံပဒတန်ဂှ် ညးအုပ်ကာနာနာ ကုလသမဂ္ဂ ဥူသန့် ထပက်လဝ်စၟတ်တဲရ။ ကြဴနူဂှ် မွဲဂိတု အမာတ်သဳနုက်တာ အမေရိကာန် ဂေလောတ်ဒ် နေလ်သောန် (Gaylord Nelson) ကလိဂွံ ကသပ်လညာတ်ဂှ်တုဲ ကၠောန်ဗဒှ် သဘင်ကောံဓရီု မဆေင်ကဵု ပွဳပွူသဘာဝ အလုံမွဲကၟိန်ဍုင် ပ္ဍဲဂိတုဨပြဳ ၂၂၊ သၞာံ ၁၉၇၀ ရ။ ညးခပတိုန် သၟတ်မချဳဓရာင် နေနိသ် ဟေယေ (Denis Hayes) နဒဒှ် မၞိဟ်စန်ဒက် ဍုင် ကိစ္စဏအ်ရ။ နေလ်သောန် ကဵု ဟေယေ ကလေင်ကဵုယၟုတၟိ “Earth Day (တ္ၚဲဂၠးတိ)” ရ။ နေလ်သောန်ဂှ် ဟိုတ်နူ ပရေင်ချဳဓရာင် စပ်ကဵု ပွဳပွူသဘာဝဂှ်တုဲ ဗွဲကြဴ ကလိဂွံဇိုန်နှင် လာပ်တဆိပ်ကြာဓိပတိ ဗၠးၜး (Presidential Medal of Freedom award) ရ။^[၆] တ္ၚဲဂၠးတိ ကၠာအိုတ်ဂှ် စွံအရီု ပ္ဍဲ ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၀ ဂှ် နေနိသ် ဟေယေ စန်ဒက် ညံင်ဂွံဒှ် အလုံလိုက်တုဲ သဘင်ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲကဵု ၁၄၁ ဍုင်ရ။^{[၇][၈][၉]}

ဂကောံဍုင်ဗွဲမဂၠိုင် ပ္ဍဲကဵုသတ္တဟဂှ် ကၠောန်သဘင် သတ္တဟ တ္ၚဲဂၠးတိ (Earth day Week) ပွိုင်မွဲသတ္တဟပေင်င် ချဳဓရာင် မဆေင်ကဵု ပရေင်ပွဳပွူသဘာဝ ပ္ဍဲဂၠးတိရ။^[၁၀]