шил

[ʃil]

ᠰ᠊ᠢ᠊᠊ᠯ᠊ᠢ
ᠰ᠊ᠢ᠊ᠯ

(сили) ~ хүзүү (сил) цонхны ~

Галиглах зарчим

I нэр.биезүй.

1. Амьтны хүзүүний ар дагуу байдаг шөрмөс бүлх, мөн түүний орчин газар

II нэр.

1. Уулын өндөрлөг хянга, уул толгодын арын нам газар
2. шилж. Зарим юмны ар тал

III.

1. шил өвс урга. (шал тойром, бүрд усанд ургадаг, сийрэг түрүүтэй, шугаман навчтай, олон наст өвс).

IV нэр.

1. Ардын эмнэлгийн судар бичигт шилийг, байгалийн ба хиймэл гэж ялгадаг, байгалийн шилийг цагаан, хөхөмдөг ногоон, улаандуу гэж гурав хуваадаг, элсийг хайлуулж хийсэн тунгалаг эдийг хиймэл шил гэнэ
2. Шилээр хийсэн юм
3. Нэг лонх хэмжээтэй юм

шилэн хүзүү - хүн, амьтны хүзүүний ар

шилний хонхор/шилний хонхорхой - хүний хүзүүний ард байх хотгор ховил газар

шилээ маажих - хүн хүзүүнийхээ арыг маажих

шилээ харах - ар араасаа харах

хүзүүний шил - амьтны хүзүүний шөрмөс бүлх

шилийг нь харах/шилнийх нь хонхорхойг харах - а.тээршээж, төвөгшөөж байсан хүнийг явуулах; б.бэрхшээж байсан ажлыг арай гэж дуусах

ар шилээр нь давах - уулын арын өндөрлөгөөр давах

толгойн шил дээр суух - уулын толгойн арын нам газар суух

уул толгодын шил - уул толгодын арын нам дор газар

шилэн зуд - намар орой орсон цас дутуу хайлж мөстөж хөлдснөөс мал бэлчээхэд бэрхшээлтэй болж, малын хөлийн арьс зулгарч өвөлжөө бууц хөлдөх

шилийн сайн эр - баяд ноёдын эсрэг босч, ууланд гарч бүгсэн зоригт эр

авдрын шил - авдрын ар тал

малгайн шил - малгайн ар тал

шил хагарах - шил эвдрэх

өсгөдөг шил/томруулдаг шил/үржүүлэх шил - юмны дүрсийг өсгөн томруулдаг шил

цонхны шил - цонх шиллэх шил

чийдэнгийн шил - цахилгаан гэрлийн шил

шилэн аяга - шилээр хийсэн аяга

шилэн кабель - нягтрал сайтай, уян хатан, мэдээллийг өндөр хурдтай дамжуулах голдоо шил бүхий утас

шилэн сав - шилээр хийсэн сав

шилэн хаалга - шилээр хийсэн хаалга

шилэн хорго - шилээр хийсэн хорго

шилэн хумс - пласмасан хумсыг, өөрийн нь хумсан дээр нааж, түрж ургасны дараа гарах зайд нь акриль хэмээх шингэн хуурай хоёр бодосыг нийлүүлэн бөглөж хийдэг, урт гоёмсог хиймэл хумс

шилэн эдлэл - шилээр хийсэн эдлэл

шил будаг - шаазангийн будаг, паалан

шил чулуу эрдэс. - шил адил тунгалаг нэгэн зүйл чулуу

гал шил/галт шил - юмыг томруулж өсгөдөг шил

архины шил - архи хийдэг шилэн лонх

гөлмөн шил - энгээрээ том хэмжээний шил

нүдний шил - хараа муудахад болон хараа хамгаалахад зориулж хийсэн хос шил

халууны шил - хүн, амьтны биеийн халууныг хэмжихэд зориулагдсан шилээр хийсэн хэрэгсэл

шил архи - нэг лонх архи

Үг хувилгах зарчим

шил нэр. *~ийн сайн эр II.(материал) цонхны ~, шилийн, шилний, шилэнд, шилнээс, о.тоо шилнүүд

• шил толь - тунгалаг шил
• шил лонх - шил сав

шил заах - зориг хатуужил гаргах, шөрмөс заах

шил нь татах - а.шилний шөрмөс агших; б.дургүй нь хүрэх, зөрүүдлэх, гөжих

шилийг нь харах - а.ажил үйлийн төгсгөлийг үзэх; б.холдуулах, зайлуулах

шилний хонхор харуулах - шилээ харуулах

шилэн хүзүү татах - гөжих, зөрүүдлэх, шил нь татах

шилээ харуулах - а.зангаа хувиргах; б.тээр, төвөг болж байсан хүн, өөрөө явах, холдох

шил дарах - дараалах, араас нь~Их гүрэн болох Оросын урд гишгэж, Америкийн араас шил дарах магадлал ойрхон байна.

шил заах - гөжих~Миний хэдэн хавх дэлт саарлын нэг л мөчөөс хэмхсэн байвал тавина гэж ярихгүй дээ. Дэлт саарал энэ жил бүр нэг шил заах болоод байгаа юм. Үхэр оготно муурын сүүлээр оролдоно гэгч болж байгаа вий (Б.Бааст, Хангайн бор).

шилд гарах - нэрд гарч, тодрох~Чи тэр охиныг гомдоож хаявал шилсэн хүүхэн шилд гарах гэгч л болох байх шүү.

шил нь татах - дургүй нь хүрэх, зөрүүдлэх, гөжих~Ванчиг

шилний хонхор харах - холдож явах~“Та ч улаан нүүрээрээ учрахад, уужим хорвоог ч болтугай урд чинь авчирч тавихад бэлэн гэчихээд, цааш нь эргэж шилний хонхор харагдмагц буугаа шийрлэж чадах юм” гэж Хасбаатар хэлсэн билээ (Б.Бааст, Хунгийн дууль).

шилэн хүзүү татах - гөжих, зөрүүдлэх~Маргааш нь багш нарын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцэхэд, Дугаржав мөн л шилэн хүзүү нь татаж, дуугүй зогссоор байснаа, тал бүрээс нь олон хүн шалгаасны учир

шилээ маажих - арга барагдах, тээнэгэлзэх~Жаргал ч авгайг элэг барьж ярьсан чинь болдоггүй хүнд нь мэдэгдэж илрэхийн муугаар илэрсэндээ гэмшин шилээ маажин, нусаа шоржигнотол татна (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир). ~Та түрүүлээд ор гээд хаалга нээхэд Цамба инээмсэглэх мэт болж, шилээ маажсанаа урт санаа алдан дотогшоо орлоо (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

шилээ татах - ихээхэн зан гаргах, дээрэлхэх~Өнөөдөр монголчууд бид бүх баялгаа дэлгээд тавьсан ч хөрөнгө оруулагчид шилээ татах болжээ.

шилээ харуулах/шилний хонхор харуулах - а.зангаа хувиргах~Чи нэг л өдөр шилээ харуулж, намайг сэтгэлийн зовлонд унагах байх даа гэж хэлэхдээ хүүхний харц их л гунигтай боллоо (Ж.Бямба, Их аяныхан). б.тээр, төвөг болж байсан хүн өөрөө явах, холдох

Уруул нь улаан

Шил нь хар

Шил сайт хүүтэй болж

Шулуун сайн охинтой болох

Шил шиг тунгалаг

Толь шиг өнгөлөг

Шил шиг тунгалаг

Ширэм шиг хатуу

Ширээ налж ширгэнэ

Шил хоосон гулгана