Zelôta
Ny Zelôta dia firehana na antoko ara-pôlitika sy ara-pivavahana jiosy izay nalaza tamin' ny fanoherana ny Rômana tao Jodea (na Jodia) tamin' ny taonjato voalohany taor. J.K. ka namporisika ny vahoaka jiosy tao amin' ny faritanin' i Jodea hikomy amin' ny Empira Rômana sady handroaka azy amin' ny alalan' ny fitaovam-piadiana. Ireo Zelôta ireo no lohany tamin' ny fandraisana anjara tamin' ny Fikomiana Lehibe (hebreo: המרד הגדול / ha-Mered ha-Gadol) nataon' ny Jiosy tamin' ny taona 66 hatramin' ny taona 70 taor. J.K.
Fiforonan-teny
[hanova | hanova ny fango]Ny teny hoe Zelôta dia avy amin' ny teny grika hoe ζηλωτής / zêlôtês (raha tokana) sy ζηλωταί / zêlôtai (raha maro). Atao hoe קנאים / Qana'im izany amin' ny teny hebreo. Ny teny hoe zelôta dia ilazana "izay mafana fo" ho an' Andriamanitra sy ho an' ny Tôrah.
Tantaran' ny Zelôta
[hanova | hanova ny fango]Ny Zelôta dia niseho ho vondrona pôlitika miavaka, tamin' ny andron' i Herôda Lehibe (nanapaka teo anelanelan' ny taona 37 sy 4 tal. J.K.). Nantsoina hoe Galileana (na Galiliana) koa izy ireo. Tamin' ny taona 6 taor. J.K., rehefa notapahin' ny governemanta mivantana i Jodea ka nandidy i Koirinio (na Kirinio na Kireniosy, izay jeneraly sy mpandraharaham-panjakana rômana) ny tsy maintsy hanaovana fanisam-bahoaka mba hamaritana ny hetra halaina. Izany fanisam-bahoaka izany dia fandikana zavatra rarana ao amin' ny Baiboly (satria amin' izy ireo dia Andriamanitra irery ihany no afaka manisa ny fanahin' olombelona).
Niantso ho amin' ny fikomiana ny Zelôta notarihin' i Jodasy avy any Galilea. Ny fanekena ny fahefan' ny emperora rômana, izay jentilisa mpanompo sampy, hoy izy ireo, dia midika fandavana ny fahefan' Andriamanitra sady fanekena ny fanandevozana. Amin' izy ireo dia fandotoana ny "Tany nampanantenaina" ny fisian' ny Rômana ao Palestina. Ny fikomiana nataon' ny Zelôta tamin' ny taona 6 taor. J.K. dia nalaky nitsahatra noho ny famaizana mahery vaika. Maro amin' izy ireo no novonoina, ka isan' izany angamba i Jodasy Galileana, nefa ny hafa nanohy nitory ny fanoherana tanteraka ny Rômana.
Nihamafy ny fanoherana ka nisy antokon' ny Zelôta atao hoe Sikary (na Sikera) izay nampiasa ny asa fampihorohoroana ka namono Rômana sy Jiosy heveriny na nahiahiny fa niray tsikombakomba tamin' ny manam-pahefana rômana. Nesorin' ny Zelôta ilay voromahery volamena nataon' i Herôda teo amin' ny Tempoly Faharoa.
Ny iray amin' ny mpianatr' i Jesoa atao hoe Simôna, dia isan' ny Zelôta (Lioka 6.15). Araka an' i Flavio Jôsefa, ny Zelôta dia nandray anjara lehibe tamin' ny famporisihana sy ny fanohanana ny tolom-bahoaka jiosy hanoherana ny Rômana izay nanomboka tamin' ny taona 66 taor. J.K. Na dia nanohy ny fanenjehana sy ny famonoana ny antoko jiosy hafa aza ny Zelôta, dia niaro amin-kerim-po an' i Jerosalema ambara-pahatongan' ny faharavan' io tanàna io tamin' ny taona 70 taor. J.K.
Nanohitra sy niady tamin' i Tito (emperora rômana) amin-kerim-po izy ireo nandritra ny fahirano sy taorian' ny nahazoan' ny Rômana an' i Jerosalema tamin' ny taona 70 taor. J.K. Tapa-kevitra ny Rômana nanombo tamin' ny hazo fijaliana ireo izay efa migadra any am-ponja. Nisy koa vondrona zelôta niaro ny tobim-pamaharana jiosy atao hoe Masada (hebreo: מצדה / Mitsada) izay nataon' ny tafika rômana fahirano hatramin' ny taona 73 taor. J.K. sady nisafidy ny famonoan-tena toy izay hitolo-batana. Maro ny nisafidy ny hiaraka mamono tena tamin' ny alalan' ny fitrobaran-tena tamin' ny fitaovam-piadiana, na tamin' ny alalan' ny fianjerana avy eny amin' ny tobin' i Masada.
Jereo koa
[hanova | hanova ny fango]Antoko sy firehana matanjaka tao amin' ny jodaisma
Antoko sy firehana hafa tao amin' ny jodaisma