Eseniana

Ny Eseniana dia olona tao amin' ny antoko mpanaraka ny jodaisma tamin' ny vanimpotoan' ny Tempoly Faharoa izay niroborobo nanomboka tamin' ny taonjato faha-2 tal. J.K. sady nanomboka fanta-pisiana tamin' ny taonjato voalohany tao Palestina.

Araka an' i Flavio Jôsefa dia iray amin' ny antoko telo lehibe teo amin' ny fiarahamonina jiosy tao Palestina ny Eseniana (ny roa hafa dia ny Fariseo, na Fariziana, sy ny Sadoseo, na Sadoseana). Fikambanan' olona miaina anaty fahantrana an-tsitrapo ny Eseniana sady manatanteraka filomana an-drano isan' andro (sahala amin' ny batisa) sady mifady ny fahafinaretana eto amin' izao tontolo izao.

Nalaza ny Eseniana ankehitriny noho ny fahitana ny tahirim-boky ara-pivavahana nanomboka tamin' ny taona 1947 izay nomena ny anarana hoe "Soratanam-piraketan' ny Ranomasina Maty", ka zato eo ho eo amin' ny 870 no mety ho soratry ny Eseniana, na an' antoko mitovitovy aminy nitondra ny anarana hoe Yahad ("Firaisana") ao amin' ny soratra miisa telopolo eo. Na dia izany aza dia tsy ifanarahan' ny mpikaroka rehetra izany fampitoviana ny Eseniana amin' ny Iahady (Yahad) izany.

Niparitaka ny Eseniana taorian' ny fandravan' i Titosy ny Tempolin' i Jerosalema tamin' ny taona 70 taor. J.K. Mety niisa 4 000 izy ireo tao Palestina sy Egipta ary Siria. Ny fikambanana lehibe indrindra, izay nisy maromaro, dia nonina teny amoron' ny Ranomasina Maty. Mahaleo tena ny fikambanana tsirairay izay mivelona amin' ny fambolena sy ny asan-tanana^[1].

Manandratra avo ny fitiavana an' Andriamanitra sy ny fitiavana ny hatsaram-panahy ary ny fitiava-namana ny fampianaran' ny Eseniana. Miombom-pananana izy ireo. Mitandrina ny Sabata sy ny fahadiovana ara-pivavavahana izy ireo ka mandro amin' ny rano mangatsiaka sy mitondra fitafiana fotsy. Tsy mianiana izy afa-tsy alohan' ny hiditra ho mpikambana. Fadîny ny manao sorona biby sy manamboatra fitaovam-piadiana ary ny manao raharaham-barotra^[1].

Ny teny hoe Eseniana dia fanagasiana ny teny frantsay hoe Essenien izay avy amin' ny teny grika hoe Eσσήνοι / Essēnoi. Amin' ny teny anglisy dia ny hoe Essenes no fanoratra. Amin' ny teny latina dia soratana hoe Esseni. I Flavio Jôsefa sy i Filôna avy any Aleksandria ary i Plinio Zokiolona, izay nanoratra amin' ny teny grika, dia miresaka ny amin' ny hoe Eσσήνοι / Essēnoi na Eσσαίοι / Essaioi na Oσσαίοι / Ossaioi. Amin' ny teny hebreo izy ireo dia atao hoe אִסִּיִים‬ / Isiyim. Io teny io dia tsy hita na ao amin' ny Testamenta Vaovao na ao amin' ireo soratra tao amin' ny Ranomasina Maty.

Araka ny hevitr' i Émile Puech dia avy amin' ny teny arameana hoe hasaya ("tia vavaka") na hasîn (raha milaza maro), izay nosoratana amin' ny teny grika hoe essaioi na essenoi. I Filôna avy any Aleksandria dia miantso azy ireo hoe Hosioi "masina", izay andikana ny teny hebreo hoe hasidîm, sady sorata amin' ny teny grika hoe Hasidaioi, "tia vavaka", araka ny hita ao amin' ny Bokin' ny Makabeo"^[2].

Araka ny fiheveran' i Filôna avy any Aleksandria, ny teny hoe Essaioi, na dia tsy teny grika tanteraka aza, dia azo ampifanakekezina amin' ny hevitry ny teny hoe "fahamasinana". Araka ny hevitr' i André Dupont-Sommier dia nampiasa ny fifanahafan' endriky ny teny grika hoe Essaioi sy ny hoe Osioi "Masina" na "Madio" i Filôna avy any Aleksandria. Araka ny hevitr' ity mpanoratra ity dia ao amin' io teny io ny fototeny hoe ess- izay anoratana teny semitika. Nihevitra izy fa azo tarafina amin' io ny teny hebreo hoe 'ésah izay midika hoe "torohevitra" na "antoko" ka afaka nanatsoa-kevitra fa ny Eseniana ao amin' ny soratra hita tao Komràno dia tsy iza fa ireo Olon' ny Torohevitr' Andriamanitra na Olon' ny Antokon' Andriamanitra^[3].

Araka an' i Flavio Jôsefa dia tsy tamin' ny tanàna iray no nanorim-ponenana ny Eseniana fa nonina tamin' ny tanàna rehetra ^{[4] [5]}. I Filôna avy any Aleksandria kosa dia milaza fa niisa any ho any amin' ny 4 000 ny Eseniana nonina tao Siria palestiniana ^[6] sy tamin' ny tanàn-dehibe maro tao Jodea sy tamin' ny vohitra maro hafa^[7]. Nikambana tamin' ny fikambanana maro miray hina tanteraka sy tsy mifandray amin' ny any ivelany ny Eseniana tao amin' ny tanàn-dehibe jiosy tao Palestina^[5]. Tao amin' ny morontsiraka andrefan' ny Ranomasina Maty somary lavitra ny sisin-dranomasina, tao amin'ny tanànan' i Engaddi, ny Eseniana resahin' i Plinio Zokiolona ^{[8] [9]}.

Miresaka ny amin' ny "vavahadin' ny Eseniana" i Flavio Jôsefa raha nilazalaza ny amin' ny faritra alehan' ny rindri-mandan' i Jerosalema tranainy indrindra^[10] izay lazainy fa teo amin' ny tendrombohitra Ziôna (na Siôna), izay nenti-nanondroana ny havoan' i Ophel izay hita ao atsimon' ny Tendrombohitry ny Tempoly tamin' izany fotoana izany^[11]. Mety nisy fikambanana eseniana angamba teo amin' io vakin-tanàna io.

Araka an' i François Blanchetière dia vondrona iray ihany ny Yahad sy ny Eseniana izay Jiosy manaja tanteraka izay rehetra voasoratra ao amin' ny Soratra Masina ka mitandrina ny Mizvot, na dia tsy nanatanteraka fanompoam-pivavahana anaovana sorona ao an-Tempoly aza izy ireo. Amin' io mpanoratra io dia namolavola fiheverana sy finoana izay niafina nandritra ny fotoana ela izy ireo, noho izy ireo nanao fianianana tsy hamboraka amin' olon-kafa izany fiheverana sy finoana izany ivelan' ny fikambanana, sady izany fiheverana sy finoana izany dia tsy fantatra raha tsy tamin' ny fotoana nahafaha-namantatra ny hevitr' ireo soratanam-piraketana niafina teo amin' ny morona andrefan' ny Ranomasina Maty. Tonga saina izy ireo fa izy no fikambanan' ny Fanekena Vaovao izay havaozina isan-taona (4Q 226, 16-18) sy tarihin' ny vondro-mpisorona eo afovoan' ny tontolo ifandrotehan' ny fanahin' ny Fahazavana sy ny Aizina^[12].

Ireto ny fotokevi-dehiben' ny Eseniana: ny fiandrasana ireo andro farany sy ny fiavian' ny Mesia iray na maro, ny finoana ny fahalalahan-tsafidin' ny olombelona, ny fitsanganan' ny maty ho velona, ny famaliana ny natao amin' ny farany, ny fifamatoran' ny anton-javatra sy ny voka-javatra, ny fanendren' Andriamanitra mialoha (predestinasiôna), ny fandavana ny fampisana menaka izay heveriny fa zavatra tsy madio, ny tsy fanaovana sorona ao amin' ny Tempoly intsony (Bokim-pianarana ny Fifehezana 9.4-5) ary ny fivavahana ampitodihana ny loha miatsinanana^[13]. Ny mpandinika sasany dia mihevitra fa tsy miresaka ny amin' ny fitsanganan-ko velona ny mpanoratra ireo soratanam-piraketana ireo^[14].

Araka ny hevitr' i André Paul dia maneho fifandraisana amin' ny firehana gnôstika ny soratra tao Komràno. Hita ao ny gnôstisisma jodaika amin' ny endrika talohan' ny fivavahana kristiana. Hita izany ao amin' ny literatiora jodeô-grika na tao amin' ireo soratra apôkaliptika. Voamarin' ny soratra avy tao amin' ny zohin' i Komràno izany, izay mpanambara mialoha ilay fikambanana tanjonina na vavolombelon' ny literatioram-pahendrena^[15].

Ny Soratanam-piraketan' ny Ranomasina Maty dia fitambarana horonan-tsoratra natao tanana amin' ny teny hebreo sy amin' ny teny arameana izay hita teo anelanelan' ny taona 1947 sy 1956 tanaty zohy miisa 11 tao amin' ny tendro avaratra andrefan' ny Ranomasina Maty ao amin' ny faritr' i Komràno any Jôrdania. Tamin' ny hoditra na tamin' ny taratasy zozoro (papiry) no nanaovana ireo soratanana ireo.

Ireo horonan-tsoratra ireo dia ahitana fitsipi-pifehezana, fihirana, fivoasana ny Baiboly hebreo ary lahatsoratra apôkaliptika maro, ka isan' izany ny ampahany lehibe amin' ny Bokin' i Isaia tranainy indrindra, sy sombiny maro amin' ny bokin' ny Testamenta Taloha. Nisy koa ny lahatsoratra amin' ny boky sokajina ho apôkrifa sy pseodepigrafa, ka isan' izany ny Bokin' i Tôbia, ny Bokin' i Siràka, ny Bokin' ny Jobily, ny Bokin' i Henôka ary ny Testamentan' i Levy.

Antoko sy firehana matanjaka tao amin' ny jodaisma

• Sadoseo na Sadoseanina
• Fariseo na Farizianina
• Eseniana
• Sekta Fahefatra

Antoko sy firehana hafa tao amin' ny jodaisma

• Nazôreana na Nazareana
• Zelôta
• Mpanoradalàna
• Ebiônita
• Elkasaita
• Hasideana
• Bôetosiana
• Jiosin' i Elefantina

Samihafa

• Komràno

1. ↑ ^1,0 et ^1,1 "Esséniens", Microsoft Encarta 2009. 1993-2008 Microsoft Corporation
2. ↑ Émile Puech, "Esséniens et interprétations", dans Qumrân le secret des manuscrits de la mer Morte, Paris, BNF, 2010, p. 136.
3. ↑ André Dupont-Sommer, Qumrân le secret des manuscrits de la mer Morte, Paris, BNF, 2010, p. 31.
4. ↑ Flavius Josèphe, Guerre des Juifs, Livre 2, chap. VIII, 2-13 (vakio eto).
5. ↑ ^5,0 et ^5,1 Norman Golb, Qui a écrit les manuscrits de la Mer morte ? : Enquête sur les rouleaux du désert de Juda et sur leur interprétation contemporaine, Paris, Plon, 1998 (ISBN 9782259183888), p. 3
6. ↑ Philon d'Alexandrie, Quod omnis probus liber sit, XII, 75. Cité par Eusèbe de Césarée dans Preparatio evangelica, Livre 8, chap. XII [tahiry].
7. ↑ Philon d'Alexandrie, Apologie pro Judæis ao amin’i Eusèbe de Césarée, Preparatio evangelica, Boky faha-8, toko faha-11 [tahiry].
8. ↑ Pline l'Ancien, Histoire naturelle, Livre 5 [tahiry], XV.
9. ↑ Norman Golb, Qui a écrit les manuscrits de la Mer morte ? : Enquête sur les rouleaux du désert de Juda et sur leur interprétation contemporaine, Paris, Plon, 1998 (ISBN 9782259183888), p. 15.
10. ↑ Flavius Josèphe (v. 75). Guerre des Juifs, 5, 145.
11. ↑ Simon Claude Mimouni, Dormition et Assomption de Marie : histoire des traditions anciennes [tahiry], p. 534.
12. ↑ François Blanchetière, Enquête sur les racines juives du mouvement chrétien, Paris, Cerf, 2001 p. 45.
13. ↑ François Blanchetière, Enquête sur les racines juives du mouvement chrétien, Cerf, 2001, 586 p.(ISBN 9782204062152)., p. 45-46
14. ↑ Simon Claude Mimouni, Le judaïsme ancien du vie siècle avant notre ère au iiie siècle de notre ère, Paris,PUF, 2012 (ISBN 978-2-13-056396-9), p. 243.
15. ↑ André Paul, Qumrân et les esséniens : L'éclatement d'un dogme, Paris, Cerf, 2008 (ISBN 978-2-204-08691-2), p. 127