Moraingy

Ny moraingy na morengy dia karazana haiady nentim-paharazana malagasy ampiasana ny hondry sy ny tongotra, tsy ampiasana fitaovam-piadiana hafa. Tamin' ny nanjakan' ny taranaka maroseragna (maroseranana) (taona 1675–1896) tao amin' ny Sakalava any amin' ny morontsiraka andrefan' i Madagasikara no nipoirany. Hatramin' izay dia lasa haiady fanao  eran' i Madagasikara ny moraingy, indrindra any amin' ny faritra amorontsiraka, sady koa niely nankany amin' ireo nosy hafa aty amin' ny Ranomasimbe Indiana toa an' i La Réunion sy i Maiôty sy i Kômôro sy i Seisely ary i Maorisy. Eto Madagasikara dia any amin' ny faritra avaratra sy atsinanana no tena milalao azy^[1].

Araka ny fikarohana amin' izao fotoana izao dia mety avy amin' ny haiady atao hoe tomoi an' ny Maley ny moraingy malagasy ka nandritra ny nidiran' ny mponinana teto Madagasikara, indrindra tamin' ny fifindrà-monin' ny Aostrôneziana avy any Malezia sy Indônezia sns^[2].

Ady an-tsehatra moa izy ity ary natao hilokana. Hatramin' izao aloha dia ny lehilahy ihany no tena manao azy ity na dia mahazo manao moraingy koa ny vehivavy amin' izao fotoana izao. Haiady malalaka izy ity satria tsy dia misy lalàna mazava mifehy azy. Matetika no mitera-doza izy ity satria tsy tena mazava ny fitsipi-dalao. Ny sasany mifanandrina amin' ny ngeza sy mafy loatra noho izy. Ny sasany efa mamo. Ny sasany mety manana aretina tsy fantany. Matetika izy ity dia tsy misy fiomanana akory. Tsy misy mpanazatra. Ary tsy misy dokotera na vonjy taitra raha misy loza mitranga. Ka dia maty izay voa amin' izany.

Ny mpandray anjara dia ireo kidabolahy (zaza sy tanora lahy) eo amin' ny 10 ka hatramin' ny 35 taona eo. Any avararatr' i Madagasiara dia atao hoe fagnorolahy na fanorolahy ireo mpandray anjara amin' ny moraingy. Arahan' ny mozika salegy ny mba hampandihy sy hamporisihana sy hampianjahana ireo mpandray anjara. Mandihy salegy ny mpanao moraingy aloha sy mandritra ary aorian’ ny fifanandrinana. Ny mpijery dia mitehaka sy manakora^[3].

Olona roa no mifanandrina isaky ny ady iray ka matetika dia avy amin' ny tanàna na vohitra samy hafa izy ireo. Alohan’ ny hifanandrinana dia mandeha manodidina ny kianja ny mpanao moraingy mba hizaha sy hisafidy izay mety hifanandrina aminy, fa ny mpijery kosa dia miantsa hamporisika ny mpandray anjara. Tapitra ny fifanandrinana iray rehefa mivoaka ny kianja filalaovana ny mpifanandrina iray izay tsy afaka miaro tena na miady intsony noho ny ratra na zavatra hafa mahazo azy. Ireo olona voatendry hitsara ny lalao no manambara izay mandresy ka tsy misy ny afaka manohitra izay ambarany. Mitehaka no azon' ny mpijery atao^[3].

Ny moraingy dia haiady anjakan' ny totohondry nefa afaka mandaka ihany ny mpifanandrina. Tokony misy elanelany ny mpifanandrina roa ka sarahana raha misy mamihina ny anankiray. Misy ny totohondry mahitsy izay atao hoe mitso ary misy ny totohondry mivilana atao hoe mandraoky (mandraoka), ary ao koa ny totohondry midina atao hoe vangofary ary ny totohondry miakatra atao hoe vangomioriky. Rehefa miaro tena dia eo ny manohana ary ao ny mikisaka anila, nefa tsy misy fenitra raikitra arahina na ny fanafihana na ny fiarovan-tena ka misy fahasamihafany ny fomba fiadin'ny mpanao moraingy tsirairay na ny any amin'ny faritra samihafa^[3].

Araka ny filazan' ny mpahay tantara sy ny mpanao pôlitika sasany (nefa tsy eken' ny mpikaroka maro eny amin' ny oniversite izany) dia tamin' ny taonjato faha-18 tao amin' ireo toeram-pambolena fary lehibe ny moraingy reonioney na moringue. Tsy nekan' ny "Fehezan-dalàna mainty" (frantsay: Code noir) ny hiadian' ny andevo. Avy any Afrika sy eto Madagasikara izy ireo ka namorona ny fomba fanaovana moringue izay tsy miteraka fiahiahiana ny hisian' ny fikomiana fa ho heverina fa dihim-poko ihany^[2].

Na dia any amin'ny morontsirak'i Madagasikara no tena ahitana ny moraingy dia nentin'ny mpifindra monina malagasy mankany ampita io haiady io. Ao amin'ny nosy La Réunion izay any amin'ny 500 km atsinanan'i Madagasikara dia ahitana mpanao moraingy izay nentin'ireo Malagasy nentin'ny Frantsay hataony andevo mpamboly fary ka moringue na batay kreol no anarany any. Ireo vakin-tanàn'ny mpiasa mpamboly fary no nanao moraingy taloha nefa tamin'ny taona 2005 dia neken'ny fitondrana ao La Réunion hatao fanatanjahan-tena ofisialy ny moringue. Lasa tian'ny besinimaro io haiady io tamin’ny fanekan'ny maro ny fiaviana malagasy sy afrikana ny vakoaka kreoly ao amin’io nosy io.

Tsy mahery setra noho ny moraingy malagasy ny moringue reonioney noho izy somary miendrika soradihy sy noho ny fakany tahaka ny kapoeira avy any Brezily. Ny fitsambikimbikibana sy ny fanitsahana mafy ataon'ny mpandray anjara dia mahatonga ny moringue ho miendrika fampisehoana mahaliana. Arahina mozika sahala amin'ny fanao aty Madagasikara ny moringue ao La Réunion ka ny amponga sy ny mozika maloia reonioney no andihizan'ny mpandray anjara amin'izany. Ny mpanao moraingy malaza ao amin'io nosy io dia i Jean-René Drenaza^[4].

1. ↑ Ny ampahany be amin'ity pejy ity dia naitatra avy amin'ny fandikana ny pejy amin'ny teny anglisy hoe Moraingy.
2. ↑ ^2,0 et ^2,1 Avy amin'ny fandikana ampahany amin'ny pejy frantsay hoe Moringue.
3. ↑ ^{3,0 3,1} et ^3,2 Ratsimbazafy, Ernest (2010). "Moraingy". In Green, Thomas; Svinth, Joseph. Martial Arts of the World: An Encyclopedia of History and Innovation, Volume 2. Santa Barbara, CA: ABC CLIO. ISBN 978-1-59884-243-2, pp. 14-18
4. ↑ Mandard, Stéphane (13 Avril 2012). "A la Reunion, le moringue dans la peau". Le Monde. Notsidihina 17 Mey 2015.