Boky faharoan' ny Makabeo

*Ny fahitan'i Jodasy Makabeo*, sary nataon'i Julius Schnorr von Karolsfeld, taona 1860

Ny Boky faharoan' ny Makabeo dia boky ao amin' ny Baiboly jiosy amin' ny teny grika atao hoe Septoaginta na Septanta. Mitantara ny fanoherana nataon' ireo Makabeo io boky io nefa maneho izany amin' ny fomba fijery teôlôjika kokoa fa tsy ara-tantara. Kely kokoa noho ny an' ny Boky voalohan' ny Makabeo ny vanim-potoana resahiny: manomboka amin' ny andro faramparany niainan' ny mpanjaka seleokida Antiôkôsy IV Epifanesy ary mifarana amin' ny fandresen' i Jodasy Makabeo ny Jenerany Nikanôra, dimy ambin' ny folo taona taty aoriana (taona 161).

Voasokajy ho deoterôkanônika ny boky ao amin' ny Baiboly katôlika sy ny Baiboly ôrtôdôksa fa apôkrifa kosa izy ho an' ny Prôtestanta sy ny jodaisma. Ny Anglikana dia mihevitra an' io boky io ho ilaina nefa tsy amin' ny fanorenam-pampianarana na amin' ny fanavotana^[1]^[2].

Na dia kely kokoa noho ny an' ny boky voalohany aza ny zavatra lazainy momba ny tantaran' ny Jody (na Jiosy) dia loharano ahafantarana ny niantombohan' ny ady teo amin' ny Jodeana sy ny Seleokida io boky io. Ahitana zavatra manakaiky ny lovantsofin' ny Fariziana koa ao, dia ny vavaka ho an' ny maty, izay finoana ny tsy feteza-matin' ny fanahin' olombelona na ny fiainana mandrakizay sy ny fitsanganan-ko velona amin' ny Andro fitsarana^[3].

Fanoratana ny boky

Nosoratana avy hatrany tamin' ny teny grika ny Boky faharoan' ny Makabeo, mety ho tao Aleksandria tokony ho tamin' ny taona 124 tal. J.K^[3].

Ny mpanoratra ny Boky faharoan' ny Makabeo dia tsy mitonona anarana sady nanamafy fa tsy nanao afa-tsy namintina asa soratra avy amina boky dimin' i Jasôna avy any Kirena, izay fantatra anarana nefa very. Mety ho nosoratana tamin' ny taona 100 tal. J.K. sady tokony niafara amin' ny nahafatesan' i Nikanôra, sahala amin' ny ao amin' ny 2Makabeo. Tsy fantatra izay zavatra mikasika an' i Jasôna ao amin' ny boky, nefa ny savaranonando sy ny teny mialoha ary ny teny fampieritreretana ara-pitondrantena sasany dia mety avy amin' ny mpanoratra tenany.

Olona efa miaina amin' ny kolontsaina grika ny mpanoratra satria nanoratra avy hatrany amin' ny teny grika izy fa tsy nandika avy amin' ny teny hebreo tranainy.

Ny mpanao fivoasana sasany ny boky dia milaza fa ireo taratasy nalefa ireo dia natovana taty aoriana, nefa ny sasany hafa indray dia mihevitra fa io indrindra no fototr' ilay asa soratra. Ireo manampahaizana katôlika dia mirona amin' ny fiheverana fa tany amin' ny taonjato faha-2 tal. J.K. no nanaovana ny fanoratana nefa ireo manampahaizana jiosy dia mitovy hevitra fa tokony ho tamin' ny tapany faharoa amin' ny taonjato voalohany tal. J.K. izany.

Famintinana

Tsy mitantara amin' ny antsipiriany ny zava-nitranga ny Boky faharoan' ny Makabeo. Ny toko roa voalohany dia ahitana taratasy roa nosoratan' ny Jodin' i Jerosalema ho an' ny Jody any Ejipta, izay miantso azy ireo ho any amin' ny Tempoly faharoan' i Jerosalema mba hankalaza ny fetin' ny fanadiovana ny Tempoly atao hoe Hanokà (hebreo: חג החנוכה / Hag HaHanukka "Fetin' ny fanorenana" na "Fetin' ny fanokanana") sy hahatsiaro ny fandresena noho ny nahafatesan' i Nikanora. Avy eo ny mpanoratra manambara fa hamintina asa soratra ara-tantara anatina boky dimy nosoratan' i Jasôna avy any Kirena sady nanomboka ny fitantarany.

Indray andro ny mpitantana ny fanaka sy ny volan' ny Tempoly atao hoe Simôna tsy nifanaraka amin' ny mpisoromben'i Israely tsara fanahy atao hoe Ôniasy, ny amin' ny agôranômia (fisoloantenam-panjakana grika amin' ny faritany feheziny). Mba hahatonga azy handresy dia nilaza tamin' i Apôlôniôsy, governoran' i Siria sy an' i Foinikia izy fa ny fananan' ny Tempoly dia misy harem-be. Rehefa nandre izany ny mpanjaka Seleokôsy IV dia naniraka ny minisitrany atao hoe Heliôdôra mba haka an-keriny izany harena izany.

Nanazava i Ôniasy fa ireo vola ireo dia napetraky ny vehivavy mpitondratena sy ny kamboty ary mpanan-karena iray avy amin' ny fianakavian' ny Tôbiada atao hoe Hirkana, sady ireo olona ireo dia tsy azo verezin-tombontsoa.

Foto-pampianarana ao amin' ny boky

Ny Boky faharoan' ny Makabeo dia maneho lohahevitra maro avy amin' ny fivavahana jody farizianina izay hita koa ao amin' ny Teôlôjia katôlika sy ny teôlôjia ôrtôdôksa tatsinanana. Ny lohahevitra ara-poto-pampianarana ao amin' io boky io dia ahitana:

ny vavaka ho an' ny olona maty sy ny fanaovana fanati-pisoronana hanesorana ny fahotany (2Mak. 12.42-45);
ny fiheverana fa mendrika ny hahazo valisoa ny martira;
ny fanelanelanana ataon' ny olomasina (2Mak. 15.11-17) araka ny fivoasana kristiana: ny vavak' i Jeremia ao an-danitra dia raisin' ny Katôlika ho porofo ara-Baiboly momba ny fanelanelanana ataon' ny olona masina (2Mak. 15.14)^[4];
ny fitsanganan-ko velona;
ny firesahana manokana ny amin' ny famoronana avy amin' ny tsy misy (latina: creatio ex nihilo) (2Mak. 7.28).

Ireo fanoritsoritana lava momba ny fampijaliana martiran' i Eleazara sy momba ilay reny sy ny zanany lahy fito (2Mak. 6.18 – 7.42) dia nahatonga ny Kristiana tamin' ny Andro Antenatenany hamoron-javatra an-tsaina. Maro ny fiangonana atokana ho an' ireo "martira makabeana" isan' ireo olo-malaza talohan' ny andro kristiana izay hita amin' ny tetiandro litorjika katôlika momba ireo andro masina. Maro dia maro kokoa izy ireo ao amin' ny tetiandro litorjika ôrtôdôksa tatsinanana. Heverina ho modely voalohany ho an' ny tantaran' ny martira tamin' ny Andro Antenatenany io boky io.

Ilay mpiady hevitra teôlôjiana (apôlôjista) katôlika Jimmy Akin dia nanao fandinihana momba ny voalazan' ny Epistily ho an' ny Hebreo (Heb. 11.35: "Ny vehivavy nandray ny azy efa maty, fa natsangana ho velona indray; ary ny sasany nampijalijalina ho faty, nefa tsy mety nanao izay hahafahany, mba hahazoany fitsanganana tsara lavitra") sady manamarika fa io fanantenana ny fiainana mandrakizay aorian' ny fampijaliana io dia tsy hita na aiza na aiza ao amin' ireo boky prôtôkanônika ao amin' ny Testamenta Taloha (izany hoe ny kanôna hebreo na kanônan' ny Testamenta Taloha ao amin' ny Baiboly prôtestanta), nefa hita ao amin' io boky io (2Mak. 7)^[4].

Jereo koa:

Boky ara-tantara prôtôkanonika:

Bokin' i Jôsoa (na Jôsoe) - Bokin' ny Mpitsara - Bokin' i Rota - Boky voalohan' i Samoela - Boky faharoan' i Samoela - Boky voalohan' ny Mpanjaka - Boky faharoan' ny Mpanjaka - Boky voalohan' ny Tantara - Boky faharoan' ny Tantara - Bokin' i Ezra (na Esdrasa) - Bokin' i Nehemia
Boky ara-tantara deoterôkanônika:

Bokin' i Tôbià - Bokin' i Jodita - Boky voalohan' ny Makabeo - Boky faharoan' ny Makabeo

Tsiahy

↑ Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.
↑ Article VI at episcopalian.org (Tahiry: 2007-09-28 ao amin'ny Wayback Machine).
↑ ^3,0 et ^3,1 Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.
↑ ^4,0 et ^4,1 James Akin, Defending the Deuterocanonicals

[1] Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.

[2] Article VI at episcopalian.org (Tahiry: 2007-09-28 ao amin'ny Wayback Machine).

[:0-3] 3,0 et ^3,1 Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.

[:1-4] 4,0 et ^4,1 James Akin, Defending the Deuterocanonicals

[1]

[2]

[3]

[4]