Penn
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ |
Penn o l'é 'na divinitæ primitîva venerâ da-e antîghe popolaçioìn lìguri e âtre génte itàliche, sôviatùtto inte zöne de Àrpi e di Apenìn. O dîo Penn o l'êa conscideròu padrón di mónti e di pàssi alpìn, óltre chò-u protetô da-e menàsse di brìcchi.
O nómme
[modìfica | modìfica wikitèsto]O teònimo o l'é stæto ricondûto a-o proto-cèltico *ku̯enno- "tèsta, çìmma, somitæ" e-o móstra quìndi l'asociaçión de quésta divinitæ a-i pòsti sorvielevæ. Infæti o nómme do dîo Penn o ricôre prezénpio inti topònimi do mónte Pénna into Pàrco de l'Àveto (o topònimo "Pénna" pe-i lêughi montagnôxi o l'é frequénte in Ligùria), do mónte Penéllo inte l'entrotæra de Pra, da valàdda do Penavàire (inte l'entrotæra d'Arbénga), do mónte Pennìn tra Perùggia e Macerâta, de Àrpi Penìnn-e e da cadénn-a di Apenìn.
Co-a contaminaçión da cultûa româna, o dîo Penn o l'é stæto pöi asimilòu a Zôve e identificòu cómme Iuppiter Poeninus, dîto ànche Iuppiter Apenninus. A quésto l'é dedicòu ciù de çinquànta ciàppe de brónzo rinvegnûe into ténpio româno a lê consacròu in sciô Gran Sàn Bernàrdo (ciamòu alôa pròpio Mons Iovis, "Mónte de Zôve") e divèrse inscriçioìn de âtri scîti.
A fâ ciæo in sce l'òrìgine do nómme da cadénn-a de mónti dónde s'èrze o mæximo Gran Sàn Bernàrdo l'é za Tîto Lìvio, ch'o cònfuta l'ipòtexi segóndo a quæ e Àrpi Penìnn-e aviéivan dovûo o seu nómme a-o pasàggio do capitànio pùnico Anìbale.
| (LA)
«Neque hercule [nomen] montibus his, si quem forte id movet, ab transitu Poenorum ullo Sedunoveragri, incolae iugi eius, norint inditum sed ab eo quem in summo sacratum vertice Poeninum montani appellant.» |
(LIJ)
«E, se quarchedùn caxomâi o l'afermàsse, in veitæ i Sedunoveragri, abitànti de quélla cadénn-a de montàgne, no riconóscan o nómme de quésti mónti [de Àrpi Pennìnn-e] cómme asegnòu pe 'n çèrto pasàggio di Puni, ma pe-o dîo che, veneròu in sciâ çìmma ciù èrta, i montagnæ ciàman Poeninus.» |
| (Tîto Lìvio, Ab Urbe condita, liber XXI, 38) |
Descriçión
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Cómme dîto, o dîo Penn o l'êa asociòu a-e móntagne, a-a proteçión di viandànti in scî brìcchi e a-a costòdia di pàssi alpìn, cóntra e fòrse naturâli òstîli de quésti pòsti difìçili. Dòppo tùtto a religión primitîva di antîghi lìguri a l'êa probabilménte bazâ in sciâ veneraçión de grénde fòrse da natûa e de spésso pròpio e çìmme di mónti êan o scîto prinçipâ dôve proliferâva i çéntri sâcri (o mæximo se peu dî pe-o cùlto do dîo Baigus).
Pe quànte pöi rigoàrda a sucesîva interpretaçión de Penn con Zôve in Iuppiter Poeninus, a se tràtta de 'n procèsso frequénte into sincretîximo de l'antîga Rómma. Infæti, gràçie a-a seu supremaçîa in scê popolaçioìn sotomìsse, a cultûa româna de spésso a l'incoragiâva a conversción de antîghe divinitæ cómme quéste, inspiræ a-i eleménti da natûa, in figûe antropomòrfiche. A ògni mòddo, tâ rielaboraçión a poriéiva êse stæta armêno in quàrche câxo confûza, se prezénpio o gramàtico e comentatô Sèrvio Màoro Ònoròu into IV sécolo d.C. o ripórta che quélla ch'a l'avéiva dæto o nómme a-e Àrpi Penìnn-e a l'êa 'na divinitæ feminìn (Poenina dea).
A ògni mòddo, o mæximo cùlto de Iuppiter Poeninus o l'êa praticòu ànche fêua da l'Itàlia setentrionâle e, óltre a-o ténpio in sciô Gran Sàn Bernàrdo into teritöio di Salàssi, s'aregòrda ànche quéllo vixìn a-a çitæ ónbra de Gubbio (Iguvium).
Bibliografîa
[modìfica | modìfica wikitèsto]- (IT) A. Gallina, Poeninus, in sce treccani.it.
- (IT) Patrizia Framarin, La mansio e il tempio del colle, in sce regione.vda.it.
- (IT) Marisa Uberti, Il mistero del menhir di Finale (SV) e il Museo Archeologico del Finale, in sce duepassinelmistero.com.
- (EN) Poininos, in sce lexlep.univie.ac.at.
- (IT) Marisa Uberti, Il mistero del menhir di Finale (SV) e il Museo Archeologico del Finale, in sce duepassinelmistero.com.
- (LA) Servius Maurus Honoratus, In Vergil. Aeneid. lib. X 13-18, in Commentarii in Vergiliun Serviani, XXIX, Gottinga, Vandenhoeck et Ruprecht, 1826, pp. 547.
Âtri progètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]