Koekkerel

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'ne Koekkerel (Nederlands draaitol of bromtol) is 'n sjtök sjpeelgood in de vorm van 'ne tol.

Besjrieving

De koekkerel kent, óndanks zien vorm mèt ’n hoag zjwaortepuntj, door sjnel róndjdrejje op ein puntje aan de óngerkantj blieve sjtaon, en liek zoa de zjwaortekrachswètte te sjende. d'r Zint versjillende saorte koekkerelle: priktolle, zjweeftolle en brómtolle. Eine brómtol is 'ne vrie groate koekkerel van metaal dae drejjend wirt gehawwe door 't indrökke van 'ne ómhoag sjtaekende pen. De zoemende of brómmende toan wirt veurtgebrach door ein intern muzekaal mechanisme wo de wèndj dae de róndjdrèjende tol maak, door heen bleus.

In de vieftiger jaore van de vurrige eëuw ware priktolle erg populair ónger de jeug. De houte priktol löp nao de óngerkantj conisch toe, wirt mèt 'n tuiwke ómwónde dat veur de drejjende bewaeging zörg es de tol mèt 'n bepaolde bewaeging op de sjtraot wirt gewórpe. 't Tuiwke mót aan 't oeteindj waere vasgehawwe, wodoor de tol biej 't weggoaje zal aafwikkele en de drejjende bewaeging óntsjteit. Door de gyroscopische wirking rich 't sjnel drejjende corpus zich op en zal de tol op de taatsj (ein metale punt aan de óngerkantj) blieve drejje. Biej ummer lieëgere drejsjnelheid zal de verticale sjtand sjteeds insjtabieler waere tot de tol oetentelik ómvilt en geleidelik tot sjtilsjtand kómme
Vreuger ware d'r ouch tolle die door d'r mèt ein klein zjwiekske taenge aan te sjlaon drejjend woort gehawwe. Koekkerelle waere dèks van oetbundige aafbeeldinge veurzeen en sjpeciaal figure die biej ’t róndjdrejje biezunjere effecte kènne gaeve.

Tolbaeweginge

Bewaeging van 'ne koekkerel of ein pleneet

Eine koekkerel, mèr ouch ein drèjjende pleneet in ein zjwaortekrachveld maak drie bewaeginge:

Herkóms van de naam koekkerel

De Limburgse naam is vermoedelik aafgeleid van ’t Duutsje Guckerall wat zoavöl beteikent es door ’n drejjende bewaeging alles óm zich heen kènne zeen. De naam Guckeral wirt ouch hiej en doa in Limburg gebruuk. Allewiel wirt in ’t Duutsj de naam Kreisel gebruuk.