Topaç
Topaç, çoğunlukla köşeleri yuvarlatılmış koni şeklinde, sivri ucu üzerinde ve dikey bir eksen etrafında dönen oyuncak. Çalışma prensibi ve fiziksel özellikleri jiroskopa benzer.[1] Dönen bir topaca hafifçe vurulursa eğimli bir şekilde daireler çizmeye başlar. Bir topaç eğimli halde döndürülürse kısa süre sonra dik duruma gelir ve sürtünme nedeniyle durana kadar döner.[1]
Bazı topaçlar bir ip (kamçı) vasıtasıyla döndürülürler. Kamçılı topaçların dönme süresi, kamçılamak suretiyle uzatılır.[1] Bazı topaçların tepesinde (koninin tabanında) tutmaya yarayan bir parça bulunur ve bunun parmaklar vasıtasıyla burulması suretiyle döndürülürler. Bazılarında yaylı veya vakumlu mekanizmalar bulunur ve bunların sayesinde ilk dönü verilir.[1] Japonya'da gürleme veya uğultu çıkarması için içi oyulmuş topaçlara gök gürültüsü topacı denir.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Topaç hem Asya'da hem de Avrupa'da yüzyıllardır bilinir.[1] Asya'da yemiş kabuklarından ve taşlardan yapılmış topaçlara rastlanır.[1] Japonya'da yüzyıllardır yetişkinler arasında da çocuklar arasında olduğu kadar yaygın bir oyundur.[1]
Antik Yunanların ve Romalıların tahta ve terrakottadan topaçlar yaptıkları bilinmektedir.[1] Shakespeare dönemi İngiltere'sinde, köy meydanında ısınmak için oynanan büyükçe bir topaç bulundurulurdu.[1] Napolyon döneminde Ko-en-gen isimli Çin oyunu Avrupa'da Diablo olarak tanındı ve büyük bir moda haline geldi. Bu oyunda Şeytan'ı temsil eden topaç etrafına sarılan kırbaçla döndürülüyor, sonra kırbaçla yeniden yakalanıyordu.[1]
Yeni Zelanda'daki Maori halkı su kabağından uğuldayan topaçlar yaparlardı. İnlemeye benzer sesler çıkaran bu topaçlar ölülerin anıldığı törenlerde veya rakip kabilelere büyü yaparken kullanılırdı.[1]
Altı köşeli topaçlar geçmişte, her bir yüzüne rakamlar koymak suretiyle zar olarak da kullanılırdı.[1] Günümüzde de köşeli topaçlar bazı kumar oyunlarında zar olarak kullanılır.
