Creooltaol

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'n Creooltaol is 'n taol die is oontstande oet 't vocabulair vaan ein of mie awwer taole, zoonder evels de grammair euver te numme. Gemeinelek oontsteit ze in 'n siutatie boe lui mèt versjèllende moojertaole biejeinkoume, en ziech oonderein vaan 'n prestiesjtaol of lingua franca bedene. Zoe oontsteit in ierste instantie e pidgin - 'n vrij beperkde taol die allein deent um ziech verstoonbaar te make. Es noe dat pidgin permanent weurt, en ouch de ierste taol vaan 'n gemeinsjap weurt (inclusief lui die hun kinder drin optrèkke), oontsteit 'n creooltaol. De grammatica is in 't gemein sterk analytisch, al kin me soms door väöl hölpwerkwäörd en modificeerders e groet aontal fijn nuances oetdrökke.

Wienie de brontaol nog neve de creooltaol gesproke weurt, beveurbeeld door de boveklasse, treujt dèks decreolisatie op: de creooltaol geit door de jaore heer mie op de brontaol liekene en verluis väöl vaan zien typische eigesjappe. Es evels aander taole de plaots vaan de brontaol innumme, kin de creooltaol ziech nog sterk differentiëre. Me zuut dat beveurbeeld bij 't Papiaments, wat oersprunkelek op 't Portugees gebaseerd is meh allewijl sterker nao 't Spaons touw is gegreujd en ouch väöl Nederlandse wäörd heet. Ouch 't Sranantongo vèlt op umtot 't väöl minder op 't Ingels liekent es de aander Ingelse creooltaole in 't Caribisch gebeed (beveurbeeld Jamaicaans). Dit kump umtot de Ingelse al in 1664 't land verlete.

Creooltaole kinne ouch 'ne gemingde basis höbbe. Dat gelt beveurbeeld veur 't Aucaans, 'n taol vaan de Marrons in Suriname die zoewel op 't Portugees es op 't Ingels is gebaseerd.

Creooltaole zien veural oontstande in 't Caribisch gebeed. In d'n tied vaan d'n Transatlantische Slaovehandel woorte väöl Afrikaone oet diverse len gedwoonge samegebrach; dèks woort hun ouch verbooje veur de eige taol te spreke, zoetot ze wel op de taol vaan de blaanke aongeweze waore. Ouch in d'n tied vaan 't Modern Imperialisme zien creooltaole oontstande, meh de mieste höbben 't minder good gehawwe: hun sprekers zien of trökgekierd nao de inheimse taole, of höbbe ziech 'ne neet-gecreoliseerde variant vaan de (pos-)koloniaol taol aongemete.

't Gief hei en dao twiefelgevalle euver wat al of gein creooltaol is. Väöl taole zien op e zeker memint versumpeld in hunne grammatica en dèks kaom dat ouch door migratie of aander taolkontak. Zoe höbbe sommege lui in 't Afrikaans 'n creooltaol wèlle zien. Dit is evels umstrejje umtot de vörmingshistorie vaan dees taol radicaol versjèlt vaan de 'echte' creole. Ouch twievelechteg zien taole die de grammatica vaan hun twie brontaole minge. In zoe'n gevalle (beveurbeeld 't Michif in Canada, of 't Cappadocisch in Turkije) sprik me liever vaan 'n mingtaol.