Waddezieë

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Waddezieë is de binnezieë tösje de Wadde-eilande en de Noordzieë an d'r ene kaant, en an d'r andere kaant 't vastelaand van Duutsjland, Denemarke en Nederland. Dit gebied tösje Esbjerg en Den Helder haat 'n lengde van 500 km en is gemiddeld 20 km breed. De oppervlakde bedreugdt oongeveer 10.000 km². Dit waddegebied haat 'n groeëte ecologische waeërd en sjteet saer 26 juni 2009 óp de lies van UNESCO Waelterfgood. Ooch is de Waddezieë belangriek vör de visjeriej en vör recreatie. In 't Nederlands deel wint de Nederlandse Aardolie Maatschappij aardgas.

De Waddezieë is oonderdeel van de waddekust van de Noordzieë. Typerend zeunt de tiedens eb druugvallende zaandplate, gesjèjje dör min of mieë depe vore. Langs de kust vindt me mètstens 'n sjtriep maoj. Mèt edere vloed wert 't zaot water van de Noordzieë dör de zieëlaoëker tösje de Waddeneilande de wadde ópgesjtuwd. Ooch monde 'n aantal revere óp de Waddezieë oet. In Duutsjland de Eems, de Wezer en de Elbe, in Nederland de IJssel en ander in 't IJsselmeer aafwaterende revere en kanale.

De in de Noordzieë oetmondende revere (d'r Rien, de Maas en de Schelde) drage fie gevraeve erosiemateriaal mèt, dat ieëuwelaank langs de vlakke en ondepe kust waoërt afgezat. Zoe'n 5.000 jaor gelaeje oontsjtónge hiebie, ooch dör de wèrking van d'r weend, sjtraandwalle. 't Gebied achter de walle bleef daonao in d'r regel druuëg. Dao oontwikkelde zich 'n rieke vegetatie en oeteindelek vón d'r zelfs veenvorming plaatsj. Op die manier is gaans Vlaandere (allewiel de provincies Oost- en West Vlaandere) en Hollend (allewiel de provincies Zieëland, Zuid- en Noord Hollend) oontsjtande.

In 't Waddegebied brook de strandwal in de Middelieëwe evvel in sjtukker, de restaante vörme de Waddeneilande van allewiel. E deel van 't laand achter de walle koes dör de bewuëners mèt dieke werre besjermd, mae 'n aander deel waoërt dageleks dör de zieë översjtroomd. De Waddezieë oontsjtóng dus in e geologisch bezieë recaent verlede, en is hieël verenderlek, dör d'r cónsjtaante ópboew en aafbraak dör de zieë.

De Waddezieë vörmt e belangriek laefgebied vör väöl väögel. Mieëwe, sjterns, sjtaeltlopere, lepelaars, ende en ganze veende d'r hön voor es ze deurtrèkke, överweentere of breuje. Druuëgvallende wadplate haant e riek bodemlaeve, dat vör dis väögel 'n belangrieke voedselbrón is.^[1] Vólges e oonderzeuk in 2005 van 't NIOZ, löpt 't aantal wadväögel ernstig truuk. Saoërte zoewie d'r zilverplevier, boonte sjtraandleuper, tureluur en rosse grutto haant 't laestig.^[2][3]

In de Waddezieë kaome twieë saoërte zieëhón vör, d'r gewoeëne zieëhoond en d'r grieze zieëhoond. In 't verlaeje waoërt d'r óp dis zoogdere gejaagd, mae allewiel zeunt ze bie wèt besjermd.

't Oondeep, relatief waerm water van de Waddezieë mèt zie riek bodemlaeve vörziet in de laevensvörwaarde van väöl plaante en dere. Oongeveer 250 plantesaoërte kaome allèng in de Waddezieë vör. Zieëhón kriege d'r hön jóng, visj zèt d'r zienge koet aaf, en väögel foeragere óp de weurm en sjelpdere es väörbereiding óp hönne jaorlekse trèk. Op 26 juni 2009 waoërt de Nederlands-Duutsje Waddezieë Unesco Waelterfgood^[4]. 't Deense deel zów later kènne volge.

Bies 2005 waoërt in 't Nederlandse deel óp kokkels gevisjt. Momenteel wert nog gevisjt óp mósjele. ^[5][6]

'n Aander vörm van exploitatie is 't toerisme. De eilande trèkke väöl gaste, d'r vindt väöl watersjport plaatsj óp 't Wad en vanoet diverse plaatsje kan me wadlope.

Op 'ne termijn van 50 jaor wert 'n verlieëging van d'r baom van de Waddezieë gevreesd es gevólg van de aardgaswinning in 't Nederlandse deel. In combinatie mèt de verwachte verhuuëging van d'r zieësjpegel zów dit kènne leide töt 'n verendering van 't milieu mèt ernstige gevolge vör de waddefauna.

E beroep taege 't toesjtoeë van gaaswinning is in 2007 dör d'r Raod van Sjtaote aafgewaeze.

In de categorie Wadden Sea van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje

• Actuele informatie - Rijkswaterstaat
• Website Interwad, gesubsidieerd door ministeries en gemeenten - heeft o.a. een gedetailleerde kaart van het Nederlandse gedeelte
• Common Waddensea Secretariat, ten behoeve van de trilaterale samenwerking tussen Denemarken, Duitsland en Nederland
• Waddenvereniging
• Vereniging Wadvaarders, komt op voor de belangen van de waterrecreanten
• www.waddenzeewerelderfgoed.nl