Legislatieve mach

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De legislatieve, wetgevende of controlerende mach (vaan 't Franse pouvoir législatif) riffereert nao de mach vaan de polletieke persoene en institute in moderne rechsstaote (veural democratieë) die ziech exclusief bezeg hawwe mèt 't oontwikkele, veurstèlle, slechkäöre en goodkäöre vaan de wètte vaan 'n polletieke gemeinsjap. Die wètte weure al daan neet op initiatief vaan 'n regiering besjouwd. Allewijl riffereert de legislatieve mach daorum bekans altied nao 't parlemint en 't senaot, al besteit de lèste liechaom neet in eder democratisch systeem. Same weure de twie liechaome ouch wel de Legislatuur geneump.

't Begrip vaan de legislatieve mach stamp aof oet 't idee vaan 'n sjeiing vaan machte, ouch wel de Trias Politica geneump. Dit inmiddels centraol begrip binne de politicologie woort geïntroduceerd door Montesquieu (1689 – 1755). Heer stèlde tot de legislatieve of wetgevende mach 'n dreihook zaw motte vörme mèt de executieve of oetveurende mach (de regiering) en de judiciële of rechterleke mach (zjustitie: rechters en rechbaanke).

't Begrip vaan de legislatieve mach, zoe-ouch de res vaan de Trias Politica, is euvergenomme in de ganse Westerse Wereld. Wat sindsdeen centraol is blieve staon is tot de drei machte, zoe-ouch de legislatieve variant, neet mèt mekaar verboonde mage zien. Iemes dee, of get wat, de legislatieve mach oetveurd maag daoneve dus gein executieve of judiciele mach oet kinne oefene.

In zoewel Nederland, Belsj wie Duitsland zörge de legislatieve liechaome ('t Parlemint en de Senaot) veur 't aofkäöre vaan wètte en goodkäöre vaan wètte, die vervolges door de regiering (de executieve mach) motte weure oetgeveurd. Daoneve - en minstes zoe belaangriek - motte die wètte, veurtot ze überhaup kinne weure oetgeveurd, zien getoets aon de al bestaonde (en daorum zwoerder wegende) wètte in 't land. Dees toetsing is gein verantweurdelekheid vaan de legislatieve liechaome mer weurt oetgeoefend door rechbaanke en mèt naome 't gerechshof: same vörme die de judiciele of rechterleke mach. Umtot 't parlemint subjek is vaan cyclische democratsiche verkiezinge, gief 't hei gewoenlek de meiste debatte roontelum welke wètte wönsbaar zien. Parlemintariërs perbere d'r dèks ouch veur te zörge tot steun veur of oppositie contra wètte in lijn vilt mèt de beloftes die ze ierder höbbe gemaak in verkezingstied.

In Nederland heet 't parlemint d'n Twiede Kamer en de Senaot d'n Ierste Kamer. In Belsj heet 't parlemint de Kamer vaan volksvertegeweurdegers en 't senaot de gewoen 't Senaot. In Duitsland heet 't parlemint de Bundestag (of Boondsdaag) en 't senaot de Landtag (of Landsdaag).

Oeteraard zien alle distrikte vaan de Euregio Maos-Rien subjek aon de legislatieve machte vaan Nederland, Belsj en Duitsland. Mer legislatuur besteit ouch op regionaol en lokaol niveau. Zoe heet Nederlands Limbörg e Limbörgs parlemint in 't Gouvernemint en gief 't dao wijers de gemeinteraod in eder gemeinte.

Ouch Belsj Limbörg heet dit, al zit hun Limbörgs parlemint in 't College. Evels gief 't in Belsj Limbörg ouch nog de gewesteleke laog: es Vlaomse provincie is 't ouch aofhaankelek vaan de wètte die weure doorgeveurd in 't Vlaoms parlemint.

Veur provincie Luik gilt oongeveer 't zelfde, aongezien 't ouch 'n Belzje provincie is. Evels gief 't dao, vaanwege 't feit tot dees provincie in Wallonië ligk, nog 'n extra niveau dat geliek steit aon 't gewestelek niveau: de taolgemeinsjap. Luik ligk immers in de Franstaolege gemeinsjap, die op cultureel niveau ouch väöl inspraok heet via 't Franstaoleg parlemint. Dat is dus aanders es 't Waols parlemint, wat veural väöl ikkenomische bevooghede heet. Vreuger goof 't in Vlaondere ouch 'n parlemint veur de Nederlandstaolege gemeinsjap, mer dat is inmiddels gefuseerd mèt 't Vlaoms parlemint.

In Noordrien-Wesfale gief 't 'n aontal niveaus vergeliekbaar mèt Vlaondere. 't Gief 'n Landtag ('t parlemint vaan Noordrien-Wesfale), 't gief raoje veur de kring (wie Krink Aoke) en 't gief gemeinteraoje veur eder gemeinte.

In de Europese Unie (EU) zien twie institute verantweurdelek veur de legislatieve mach: 't Europees Parlemint en de Raod vaan de EU. Dee lètste Raod weurt soms ouch wel oetgelag es 'n Europees senaot. 't Parlemint weurt eder vief jaor direk verkoze door Europese börgers: 't kin de Europees Kemissie (de 'regiering'; de executieve mach), de häör Presidentskandidaot en de wètte veurgestèld door de häör tegehawwe of goodkäöre. Door veurweerdelek tege 'n veurgestèlde wèt te stömme kin 't ouch indirek de veurgestèlde wèt vaan de Kemissie vaan inhaajd veraandere. De Raod deit 't zelfde en is indirek verkoze: 't besteit oet de versjillende nationaol ministers die door de democratisch verkoze nationaol regieringe zien oetgekoze.

Soms weurt ouch d'n Europese Raod (de raod vaan nationaol leiers) es 'n legislatieve mach gezien. Evels is 't in de praktiek beter te besjrieve es 'n executieve mach. 't Klop tot 't gein oficieel rech heet um wette veur te stèlle; dat kin allein de Kemissie doen. Mer vaanwege 't feit tpt de nationaol leiers unanimiteit höbbe, mot de Kemissie dèks oonder drök vaan de Raod wètte oetsjrieve en veurstèlle die passe binne de opgestèlde strategie vaan de nationaol leiers.

Integendeil tot de meiste nationaole parleminte, kin 't Europees Parlemint gein wètte initiëre die de Europees Kemissie dwinge um ze euver te nömme. Ze kinne wel suggesties prizzentiere aon de Kemissie, mer de Kemissie kin die gewoen negiere. Dèks weurt dit tekort vaan 't Parlemint es ein vaan de groetste democratische terkote vaan de EU gezien.