Geologie

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Geologie of aeërdkunde is 'n specialisatie van de aeërdwetensjap en hèlt zich bezig mèt de besjtudering van de aeërd, häör historie en de processe die häör vörme en gevörmd haant. Wetensjappers die de geologie es hön vakgebeed haant neumt me geologe.

• D'r Mestreechtenaer Joseph Augustin Hubert de Bosquet (1814-1880) waor 'ne bioloog, mieë bepaald 'ne paleontoloog en makde naam es pionier in de geologie.
• Eugène Dubois waor anatoom-geoloog en zoch es örsjte gerich nao reste van prehistorische luuj.
• Werner Felder en Sjeuf Felder zeunt internationaal bekaande Limburgse geologe en lieërmèèstere va o.m. Wil Roebroeks en Jean-Pierre de Warrimont.

De volgorde van gesjtèèntelaoge in d'r oondergrond kan get vertèlle över de historie van 't laandsjap, 't klimaat en 't laeve op die bepaalde plaatsj. Dit vakgebeed wert stratigrafie geneumd. 't Is nauw gerelateerd an de paleontologie, de wetensjap die fossiele resten va laeve oet 't verlaeje besjtudeert.

De structurele geologie besjtudeert vorme en sjtructure die oontsjteunt dör bewaeginge in de aeërdkaoërsj. Dis sjtructure kènne zowal de sjaal ha va continaente es wie van afzoonderleke sjtèng. Gerelateerd hie-aan is de petrologie, de klassificatie en besjtudering va gesjteentes en hun maneer van oontsjtoeë.

Es de sjeikunde wert gebruukt öm de Aeërd of processe dao-in en häör atmosfeer te besjtudere kalt me va geochemie. Op dezelfde maneer kalt me bie gebruuk van de natuurkunde bie Aeërdse vraogsjtukke va geofysica. De twieë richtinge haant väöl raakvlakke met de geologie.

Es örsjte moderne geoloog wert James Hutton besjoewd. In 1785 presenteerde e 'n artikel mèt d'r titel Theory of the Earth an de Royal Society te Edinburgh. In dit artikel besjreef-e z'n theorie dat de Aeërd väöl owwer moes zieë es wie doe waoërd aa-genaome, dat d'r väöl tied överhee moes zieë gegange väör berg öm te erodere, en öm sediment op te boewe op d'r baom van de zieë, oeë-bie gesjteenten waoërte vervörmd.

William Smith (1769-1839) tekende de örsjte geologische kaarten begoes mèt 't ordene van strata (laoge) dör besjtudering van de d'r in väörkaomende fossiele.

Charles Lyell sjreef 't beroemd waoëre book Principles of Geology in 1830 dat-e bies ziene doeëd 1875 voortdurend reviseerde. E introduceerde de doctrine van 't uniformitarianisme. Dis theorie lieërt dat langzaam, gradueel processe 't oppervlak van de Aeërd gevörmd haant, en nog ömmer an 't waerk zeunt. In de geologie haat dis theorie 't gewonne van 't catastrofisme, dat zag dat 't oppervlak van de Aeërd waoërt gevörmd in korte, catastrofische episodes, mae tösjedeur bekaans oonverenderd bleef.

De theorie van d'r continaentendrift waoërt väörgesjtèld dör Alfred Wegener in 1912, mae 't doeërde bies de jaore 60 van d'r twintigste eeuw, wie de theorie van de plaattektoniek waoërt oontworpe, dat dis algemèng aanvaard waoërt.

• o.m. Nederlandse wikipedia