Curtis

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'ne Curtis, Curia of haof waas 'n middeleëuwse (Karolingische tied) benaming veur 'n centrum van 'n groatgróndjbezit mèt agrarisch bedrief, meistal in eigedóm van 'ne landjheër of haofheër, 'n kloaster of 'n kapittel. 't Besjtóng meistal oet 'ne haof en de daobiej beheuërende lanjerieje (mansi) die door heuërige woorte beboewd.

Op dezen haof zetelde de haofheër of daene ziene vertaengewoordiger. Deze woort aangeduud es haofmeier of villicus (in sómmige sjtreke ouch waal es amptman, schult, scholt of meier). Völ gróndjeigenaere, zoa-es landjsheëre, kloasters en kapittelkirke, die versjeije haove in bezit hèje en die 't beheër neet zelf koosjte veure, ware genoadzaak dit saort vertaengewoordigers aan te sjtèlle. Oarsjprónkelik hele dees vertaengewoordigers de haof völal ten horige rech. Zie droge, ónger gebruukmaking van de dao-aan versjöldigde heëredeenste door de heuërige, zörg veur beboewing van de haof, dae dèks völ groater waas es de gewoon boerebedrieve. Ouch hèje zie in hunne hoedanigheid van vertaengewoordiger van de örges angesj verblievende haofheër de dagelikse leiding in de haofrechtkrink. Es rentmeisters zörgde zie veur 't beheër van de ónger de haof beheuërende goedere.

De heuërige ware aan 't landj gebónge en moosjte ein deil van hun opbrèngste aafdrage aan de eigenaer van de haof of aan daene ziene plaatsjvervanger. Teves moosjte zie deenste verrichte op ’t landj, zoa-es ploge, ègge en 't bènnehaole van de oags. Op hun rösde sóms baovendeen de plich óm de aaf te drage producte aaf te levere biej de (meistal) op groate aafsjtand wonende eigenaer. De heuërige vele ónger 't haofrech en koosjte veur 't haofgerech waere gedaag. Daonaeve ware zie gehawwe aan de regel óm op gezètte tieje aan hunne heér bepaolde betalinge te doon, zoa-es de jaorlikse hoofcijns. Ze ware erfelik ónvrie en óngerwórpe aan oeteinloupende beperkinge. Dao sjtóng taengeneuver de garantie dat zie neet van hun landj koosjte waere gezat.

De curtis of haof dateert in zien "klassieke" beteikenis es sjtèlsel oet de Karolingische tied, mèr sins 't eindj van de 12e eëuw woorte geleidelik aan ouch waal groate boerderieje zónger meë, al dan neet heuërig, es curtis aangeduud. Veur zoaver vilt nao te gaon, kènne de haove van de kesjteële Kertiels en Eijsde es 'ne klassieke curtis waere besjouwd.

• Curtis of haof volges de Monté en Spruit